Псеўданавука

Псеўданаву́ка (грэч. ψευδής — «ілжывы» + навука) — дзейнасць або вучэнне, якія прадстаўляюцца прыхільнікамі як навуковыя, але па сутнасці такімі не з’яўляюцца.^[1][2] Іншае распаўсюджанае вызначэнне псеўданавукі — «уяўная або ілжывая навука; сукупнасць перакананняў пра свет, памылкова разгляданая як заснаваная на навуковым метадзе ці як тая, што мае статус сучасных навуковых ісцін».^[3]

Ілжэнавука нярэдка матываваная той жа мэтай, што і прыкладная навука — дасягненнем неадкладнага практычна карыснага выніку. Аднак ілжэнавука дэмагагічна апелюе да навуковых метадаў, толькі імітуючы іх.^[4] Пры гэтым яна ніколі не ставіць перад сабой у якасці цэнтральнай задачы сапраўднае пазнанне рэчаіснасці.^[5]

Існуюць блізкія па значэнні тэрміны: «паранавука», «квазінавука»,^[6] «альтэрнатыўная навука», «неакадэмічная навука». У англамоўнай літаратуры для псеўданавукі таксама выкарыстоўваюцца такія тэрміны як pathological science, junk science, voodoo science, crackpot science и bad science.^[7] Некаторыя даследчыкі пазначаюць комплекс гэтых паняццяў, якія скажаюць вобраз сапраўднай навукі, тэрмінам «дэвіянтная навука» (лац.: deviatio — адхіленне),^[5] паказваючы, што гэтыя негатыўныя формы паразітуюць на целе навукі і вядуць да дэфармацый яе каштоўнаснага ядра.

Сацыякультурны выток папулярнасці (і, адпаведна, прычына ідэалагічнай падтрымкі) псеўданавукі ў тым, што «яна рэалізуе спакусу простых рашэнняў, абслугоўвае сацыяльны запыт на агульнадаступную, зразумелую масам без спецыяльнай прафесійнай падрыхтоўкі расшыфроўку „непразрыстых“ з’яў прыроды і культуры».^[4] Таксама папулярнасці псеўданавукі спрыяе задавальненне з яе дапамогай рэлігійных, нацыяналістычных, палітычных і падобных мэтаў.^[8][9]

Пытанне аб навуковым статусе надзвычай важны для прадстаўнікоў розных ненавуковых напрамкаў, з прычыны чаго псеўданавука часта завецца сваімі прыхільнікамі «альтэрнатыўнай» («народнай») навукай. У сувязі з тым, што за апошнія 300 гадоў з дапамогай навуковага метаду былі дасягнуты ўражальныя поспехі ў самых розных галінах ведаў, у грамадстве складаецца меркаванне, што «навука — гэта добра і годна, а тое, што не з’яўляецца навукай — дрэнна». Таму тэрміны «псеўданавука» і «псеўданавуковы» часцяком разглядаюцца як прыніжальныя,^[10] а аўтары псеўданавуковых тэорый, як правіла, актыўна аспрэчваюць такую характарыстыку.^[10]

Псеўданавуковыя тэорыі могуць вылучаць і члены навуковай супольнасці, якія маюць вучоныя ступені і званні ў іншай вобласці ведаў,^[11] напрыклад, акадэмік АН СССР усходазнавец М. Я. Мар («новае вучэнне пра мову»), акадэмік РАН матэматык А. Ц. Фаменка  (руск.) («новая храналогія»).

Не варта адносіць да псеўданавукі тыя канцэпцыі з абласцей рэлігіі, філасофіі, мастацтва, маралі і г. д., якія не адпавядаюць сучасным навуковым уяўленням, але і не прэтэндуюць на ролю навукі.^[12] Неабходна таксама адрозніваць псеўданавуку ад непазбежных навуковых памылак і ад паранавукі як гістарычнага этапу развіцця навукі.

Гл. таксама

• Камісія па барацьбе з ілжэнавукай і фальсіфікацыяй навуковых даследаванняў  (руск.)
• Магіфрэнічаскі сіндром  (руск.)
• Маргінальная навука  (руск.)

Зноскі

1. Non-science posing as science (англ.) (нявызн.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Праверана 7 жніўня 2017.
2. Finn P., Bothe A. K., Bramlett R. E. Science and pseudoscience in communication disorders: criteria and applications // American Journal of Speech—Language Pathology, 2005 Aug;14(3):172-86.
   «Pseudoscience refers to claims that appear to be based on the scientific method but are not».
3. Oxford English Dictionary (OED) — definition of pseudoscience (англ.) (нявызн.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Праверана 7 жніўня 2017.
4. Смирнова Н. М. Рецензия на книгу Пружинин Б. И. Ratio serviens? Контуры культурно-исторической эпистемологии // Вопросы философии. — 2010. — № 4. — С. 181—185
5. Уткина Н. В. Феномен девиантной науки : диссертация на соиск. уч. степени канд. филос. наук : 09.00.01 Место защиты: Вят. гос. гуманитар. ун-т, Киров, 2009. Автореферат
6. Кувакин В. А. Интернет пресс-конференция члена Комиссии РАН по борьбе с лженаукой и фальсификацией научных исследований // Lenta.ru, 04.05.2010 г.
7. Science and Pseudoscience // Encyclopedia of Philosophy, 2006.
8. Калінічэнка Л. А. Социология государственной службы: новое качество научного анализа управления социальными процессами и практика реформирования // Социология госслужбы и кадровой политики. Сборник статей. — М.: Факультет «ИГСУП», РАНХиГС, 2012. — С. 38—47. — 188 с.(недаступная спасылка) — Архівавана Архівавана 23 ліпеня 2014. з першакрыніцы 25.02.2013.
9. Шнірэльман В. А. Круглый стол «Фальсификации источников и национальные истории» (Москва, 17 сентября 2007 г.) // Фальсификация исторических источников и конструирование этнократических мифов. — М.: ИА РАН, 2011. — С. 299—372. — 382 с. — ISBN 9785943751103. — Архівавана Архівавана 23 ліпеня 2014. з першакрыніцы 25.02.2013.
10. Hansson S. O. Science and Pseudo-Science // The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2008 Edition), Edward N. Zalta (ed.)
11. Эйдельман Е. Д. Учёные и псевдоучёные: критерии демаркации // Здравый смысл. — 2004. — № 4 (33).
12. Сцёпін B. C. Наука и лженаука // Науковедение. — 2000. — № 1. Архівавана з першакрыніцы 22 верасня 2012.

Літаратура

• Абачыеў С. К. Подлинная наука и спекулятивная псевдонаука(руск.) // В защиту науки. — 2008. — № 3. — С. 56 — 76.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Псеўданавука