Чамярыца (род раслін)

Чамярыца^[3] (Verátrum) — род раслін сямейства Melanthiaceae.

Чамярыца (род раслін)
Чамярыца Лабеля (Veratrum lobellianum)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Аднадольныя[2] Парадак:  Лілеякветныя Сямейства:  Melanthiaceae Трыба:  Melanthieae Род:  Чамярыца
Міжнародная навуковая назва
Veratrum L., 1753
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   42756 NCBI   50241 EOL   44530 GRIN   g:12678 IPNI   325946-2

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Чамярыца.

Батанічнае апісанне

Чамярыцы — гэта шматгадовыя травы, якія развіваюць кароткае падземнае карэнішча і высокія надземныя сцёблы, акружаныя пры аснаванні похвамі леташняга лісця.

Сцябловае лісце шматлікае, складкавае, эліптычнае, сцеблаабдымнае.

Сцябло заканчваецца мяцёлкавым суквеццем; кветкі зеленаватыя (у Veratrum album), або цёмна-чырвоныя (у Veratrum nigrum); калякветнік шасцілістковы, не ападае, тычынак шэсць, песцік з верхняй трохгнёздавай завяззю і трыма слупкамі — гэтая асаблівасць прымушае некаторых батанікаў адносіць чамярыцу да сямейства Colchicaceae.

Плод — каробачка, насенне пляскатае, крылатае.

Расліна атрутная^[4], змяшчае алкалоід вератрын. Veratrum album у Іспаніі доўгі час называлі травой арбалетчыкаў, маючы на ўвазе баявое выкарыстанне атрутнага дзеяння расліны^[5].

Біялагічныя асаблівасці

Тэрмін жыцця расліны складае каля 50 гадоў, заквітае звычайна на 16-30-ы год жыцця.

Батанічная класіфікацыя

Віды і натуральныя гібрыды

Veratrum oxysepalum

Veratrum nigrum

Veratrum stamineum

Па інфармацыі базы дадзеных The Plant List, род уключае 27 відаў^[6], распаўсюджаных ва ўмераных і субтрапічных раёнах Еўразіі і Паўночнай Амерыкі. У Расіі сустракаюцца 7 відаў, у тым ліку — Veratrum album, чамярыца Лабеля (Veratrum lobellianum) і Veratrum nigrum.

• Veratrum albiflorum
• Veratrum album
• Veratrum alpestre
• Veratrum anticleoides
• Veratrum californicum
• Veratrum chiengdaoense
• Veratrum dahuricum
• Veratrum dolichopetalum
• Veratrum fimbriatum
• Veratrum formosanum
• Veratrum grandiflorum
• Veratrum insolitum
• Veratrum lobelianum — Чамярыца Лабеля
• Veratrum longibracteatum
• Veratrum maackii
• Veratrum mengtzeanum
• Veratrum micranthum
• Veratrum nigrum
• Veratrum oblongum
• Veratrum oxysepalum
• Veratrum schindleri
• Veratrum shanense
• Veratrum stamineum
• Veratrum taliense
• Veratrum × tonussii
• Veratrum versicolor
• Veratrum viride

Сінонімы

Па дадзеных Каралеўскіх батанічных садоў у К’ю^[7]:

• Helleborus Gueldenst., 1791, ням. illeg.
• Anepsa Raf., 1837
• Acelidanthus Trautv. & C. A. Mey., 1856

Veratrum album вясной

Гаспадарчае значэнне і прымяненне

Усе віды чамярыцы ўтрымліваюць алкалоіды.

Карэнішча Veratrum album (лац.: Rhizoma Veratri) ужываецца ў медыцыне для здабывання настойкі чамярыцы (Tinctura Veratri).

У народнай медыцыне чамярыца ўжываецца для прысыпкі ран у жывёлы, ад чэмера, а таксама ад педыкулёзу.

Віды чамярыцы атрутныя для меданосных пчол: ядучы пылок чамярыцы, яны гінуць^[8].

Як інсектыцыды могуць прымяняцца такія віды як Veratrum album, Veratrum dahuricum і Veratrum californicum.

Настой карэнішчаў Veratrum nigrum добра загойвае ранкі і раны.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 138. — 160 с. — 2 350 экз.
4. Сергей Бесараб Токсины растений. User Stories // Хабр — habr.com, 22 ліпеня 2021, 01:21
5. Ральф Пейн-Голлуэй. Книга арбалетов. История средневекового метательного оружия. — Litres, 2017-09-05. — С. 20. — 413 с. — ISBN 9785457408173.
6. Veratrum (англ.)(недаступная спасылка). The Plant List. Version 1.1. (11 лістапада 2013). Архівавана з першакрыніцы 13 чэрвеня 2021. Праверана 11 верасня 2016.
7. World Checklist of Veratrum. The Royal Botanic Gardens, Kew.
8. Абрикосов, Х. Н. и др. Чемерица // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 396—397. Архівавана 7 студзеня 2012.

Літаратура

• Чамяры́ца // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 214. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).
• Швец І. У. Чамяры́ца // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — С. 312—313. — 583 с., іл. — 10 000 экз.
• Род 257. Чемерица — Veratrum // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1935. — Т. IV. — С. 10—14. — 760 + XXX с. — 5 175 экз.
• Чемерица // Биологический энциклопедический словарь / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1989. — С. 711.
• 2. Veratrum — Чемерица // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 341. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.

Спасылкі

• Чемерица — род Veratrum: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
• Чемерица // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.