То́рын Дубашчы́т, сустракаецца То́рын Дубата́рч[1] (англ.: Thorin Oakenshield) — у легендарыуме Дж. Р. Р. Толкіна гном, адзін з галоўных персанажаў аповесці «Хобіт, або Туды і назад». Торын з’яўляецца спадчыннікам Каралеўства Пад Гарой, адкуль яго бацька і дзед былі выгнаны драконам Смаўгам. Ён арганізоўвае паход з мэтай вярнуць скарбы сваіх продкаў, у якім таксама прынялі ўдзел дванаццаць гномаў і хобіт Більба Торбінс.
| Торын Дубашчыт | |
|---|---|
 | |
| Бацька | Траін II |
| Брат/сястра | Dís[d] і Frerin[d] |
| Род заняткаў | мечнік |
| Член у | |
| Валодае | Arkenstone[d] |
| Стваральнік твора | Джон Рональд Руэл Толкін |
| Выканаўца/артыст | Рычард Армітыдж[d] |
| Прадстаўлена ў працы | Хобіт, або Туды і назад, Hobbit[d], The Hobbit, The Hobbit і Хобіт |
| З мастацкага твора | легендарыум Толкіна[d] |
| Узбраенне | Оркрыст |
| Наратыўная роля | галоўны персанаж[d] |
| Вораг | Смог |
У вобразе Торына адлюстраваны ўласцівасці скандынаўскага героя і шэкспіраўскага персанажа. Ён станоўча апісваецца ў большай частцы аповесці, пакуль не паддаецца жаданню авалодаць золатам дракона, пасля чаго Торын прадстаўлены ў значна больш негатыўным святле, схільным да прагнасці (паўтаральная тэма ў творы Толкіна). Яго лёс нагадвае долю Бораміра ў рамане «Уладар Пярсцёнкаў».
Імя
Як і большасць імёнаў гномаў у «Хобіце», Торын (стар.-сканд. Þorinn — «той, хто адважваецца, адважны», ад слова þora — «адважвацца») узята са спісу гномаў «Dvergatal» у эдычных песнях «Прароцтва вяшчунні» і «Бачанне Гюльві». Яго мянушка паходзіць з той жа крыніцы — іншы гном з «Dvergatal» названы Эйкінск'яльдзі (стар.-сканд. Eikinskjaldi — «дубовы шчыт»), што Толкін пераклаў на англійскую мову як Oakenshield[2].
Характарыстыка
Як напісана ў «Хобіце», Торын быў апрануты ў нябесна-блакітны каптур з сярэбраным кутасам і насіў залаты ланцужок. Ён іграе на арфе[3]. Торын вядзе бой сякерай[4][5], гондалінскім мячом Оркрыстам, знойдзеным у пячоры троляў і лукам, які ён выкарыстоўвае на паляванні і падчас перамоў ля варот Эрэбора[6].
Яго маральнае аблічча амбівалентнае. З аднаго боку, Торын — смелы і рашучы лідар, справядлівы і верны свайму слову[7]. Тым не менш, яму таксама ўласцівыя сквапнасць, якая з'яўляецца распаўсюджанай рысай сярод гномаў, і гонар — два недахопы, якія паскорылі яго падзенне[8].
Літаратурная біяграфія
Торын нарадзіўся ў 2746 годзе Трэцяй эпохі. Прамы нашчадак Дурына, ён з'яўляецца сынам Траіна II і ўнукам Трора, караля Пад Гарой. Ён носіць тое ж імя, што і яго продак Торын I. Брат Торына Фрэрын нарадзіўся ў 2751 годзе Т.Э. і сястра Дыс — у 2760 годзе Т.Э.
У 2770 годзе Т.Э. дракон Смаўг, прыцягнуты чуткамі пра багацце каралеўства гномаў, атакуе і захоплівае Адзінокую Гару. Торыну разам з бацькам і дзедам удалося выратавацца. Пасля доўгіх тулянняў ён некаторы час жыў у Дунландзе. У 2793 годзе Т.Э. забойства Трора оркам Азогам выклікае Вайну гномаў і оркаў у Імглістых горах. Падчас апошняй бітвы гэтай вайны, бітвы пры Азанулбізары (2799 г. Т.Э.), шчыт Торына раскалоўся, і ён ссек дубовую галіну, выкарыстоўваючы яе для абароны і нанясення ўдараў, за што атрымаў мянушку «Дубашчыт». У гэтым баі загінуў Фрэрын, малодшы брат Торына.
Пасля вайны Траін II і яго народ пасяліліся ў Сініх горах на захадзе Эрыядора. Пасля знікнення бацькі ў 2841 годзе Т.Э. Торын быў абвешчаны каралём у выгнанні. Падчас яго кіравання гномы сталі жыць у адносным дабрабыце, але Торын не забываў пра абавязак помсты Смаўгу і строіў планы вяртання свайго каралеўства.
25 сакавіка 2941 года Т.Э. Торын сустрэў у Бры чараўніка Гандальфа Шэрага і распавёў яму пра свае планы. Гандальфа ў той час турбавала адраджэнне сілы Цёмнага Уладара Саўрана, які мог выкарыстаць Смаўга ў вайне на поўначы Серадзем'я. Ён пераканаў Торына адмовіцца ад вайны з драконам і арганізаваць тайны паход з дванаццаццю спадарожнікамі, у тым ліку з яго пляменнікамі Філі і Кілі, і параіў хобіта Більба Торбінса ў якасці ўзломшчыка[9][10].
Кампанія на чале з Торынам пакінула Хобітан 27 красавіка[10]. Падчас пераходу праз Чарналессе Торына і яго спадарожнікаў узялі ў палон эльфы. Ён адмовіўся растлумачыць каралю Трандуілу мэту паходу і быў пасаджаны ў падземную камеру. Більба вызваліў гномаў і яны прыбылі ў Азёрны горад.
Пасля таго, як гномы дайшлі да Адзінокай гары, Смаўг знішчыў Азёрны горад, але быў забіты лучнікам Бардам. Торын завалодаў скарбамі Эрэбора і абвясціў аднаўленне каралеўства. Ён адмовіўся выплаціць кампенсацыю за разбураны драконам горад, і арміі людзей і эльфаў узялі Гару ў аблогу. У надзеі вымусіць Торына весці перамовы Більба перадаў Барду, правадыру войска Азёрнага горада, і эльфійскаму каралю Трандуілу Аркенстан — легендарны камень, празваны Сэрцам Гары, які Торын больш за ўсё жадаў вярнуць са страчаных скарбаў. Торын выгнаў хобіта і паабяцаў Барду яго долю скарбаў наўзамен Аркенстана, але пасля прыбыцця арміі гномаў Жалезных Узгоркаў на чале з Даінам вырашыў захапіць камень сілай. Канфлікт быў спынены нападам гоблінаў і варгаў, і гномы аб'ядналіся супраць іх з войскамі эльфаў і людзей.
Падчас бітвы Торынаў і яго паплечнікі выйшлі з варот Эрэбора і атакавалі гвардыю правадыра гоблінаў Больга, але з-за недахопу воінаў гномы вымушаны былі перайсці да абароны. Торын быў смяротна паранены, а яго пляменнікі загінулі, абараняючы яго. Нечаканае з'яўленне Беарна прынесла саюзнікам перамогу ў Бітве Пяці Войскаў: ён забіў Больга, звярнуўшы ў бегства яго армію, і вынес гнома з бою. Перад смерцю Торынаў прымірыўся з Більба:
Калі б наш брат пабольш цаніў смачную ежу, застолле і песні і паменш золата, то ў свеце было б куды весялей. Але які гэты свет ні ёсць — сумны ці вясёлы — а я яго пакідаю. Бывай!— Толкін Дж. Р. Р. Глава 18. Зваротны шлях // Хобіт, або Туды і назад
Пасля смерці цела Торына было пахавана ў глыбінях Эрэбора разам з мячом Оркрыстам і Аркенстанам. Яго траюрадны брат Даін II Жалезнастоп стаў новым каралём Пад Гарой.
Стварэнне і развіццё
Напышлівы лідар гномаў з'яўляецца ў першым рукапісе «Хобіта», але тады ён носіць імя Гандальф (стар.-сканд. Gandalf), у той час як чараўніка завуць Бладартын (сінд.: Bladorthin)[11]. Персанажы атрымліваюць свае канчатковыя імёны толькі на даволі позняй стадыі: Толкін адзначае неабходнасць змяніць імёны ў запісе, зробленым пасля напісання сёмай главы, Medwed («Небывалы прыстанак» у апублікаванай аповесці), але гэта адбываецца толькі ў дзясятай главе, «Азёрны горад» («Ветлівы прыём»), напісанай пасля перапынку ў некалькі месяцаў[12].
Першапачаткова гномы не павінны былі паддацца «драконавай хваробе», а прагнасць да багаццяў праяўлялі эльфы і людзі, што стварала толькі знешнюю небяспеку для Більба[13]. Ідэя, што Торын павінен памерці ў фінальнай бітве, меркавана з'явілася ў Толкіна позна, падчас «трэцяй фазы» напісання «Хобіта»: як падкрэслівае Джон Рэйтліф, «нішто не прадвяшчае сцэну смерці Торына ў арыгінальным рукапісе да таго, як Гандальф уводзіць Більба ў палатку памірючага караля»[7]. Першапачаткова Бітвы Пяці Войскаў не існавала, і Торын стаў каралём Пад Гарой пасля мірнага вырашэння сваркі з людзьмі і эльфамі[14].
Толкін працягвае развіваць вобраз персанажа пасля публікацыі «Хобіта». Дадаткі да «Уладара Пярсцёнкаў», напісаныя ў 1955 годзе, уключаюць гісторыю народа Дурына, дзе Торын згадваецца некалькі разоў. Торын таксама прысутнічае ў некалькіх варыянтах тэксту, які ўяўляе пункт гледжання Гандальфа пра падзеі, якія прывялі да пачатку паходу да Адзінокай Гары. Гэты тэкст быў апублікаваны ў «Няскончаных паданнях» пад назвай «Паход да Эрэбора»[15].
Літаратурная крытыка
У вобразе Торына адлюстроўваецца ўплыў скандынаўскай міфалогіі на творчасць Толкіна. Апроч паходжання яго імя, характар Торына нагадвае «нецярпімую… і незалежную манеру, якая так характэрна для старажытнаскандынаўскіх герояў», а перамовы, якія ён вядзе з Бардам, поўныя архаічнай лексікі і «запазычаны непасрэдна з ісландскіх саг», у прыватнасці з «Сагі пра Храфнкела»[16].
Ідэя праклятага скарбу, які выклікае прагнасць і ў выніку губіць тых, хто спрабуе ім завалодаць, з'яўляецца ў «Сільмарыліёне» і звязана з кара́лямі гномаў Наўгламірам[17]. Дуглас Андэрсан і Томас Шыпі праводзяць паралель з вершам Толкіна «Iumonna Gold Galdre Bewunden», у якім пракляты скарб прыводзіць да дэградацыі ўсіх сваіх уладальнікаў (перапрацаваная версія верша была апублікавана ў 1962 годзе пад назвай «Скарб» у зборніку «Прыгоды Тома Бамбадзіла»). Ідэя «драконавай хваробы», якой акрамя Торына паддаецца таксама бургамістр Азёрнага горада, паходзіць са старажытнаанглійскай паэмы «Беавульф»[18][19].
Джон Рэйтліф адзначае асаблівую сувязь паміж Торынам і яго траюрадным братам Даінам: апошні з'яўляецца ў аповесці, «каб запоўніць ролю Торына, калі Торын сам больш не ў стане [яе выконваць], спачатку з-за драконавай хваробы, затым з прычыны сваёй смерці». Ён праводзіць паралель з братамі Борамірам і Фарамірам: старэйшы брат, які паддаўся спакусе, загладзіў яе і памёр, і малодшы, які праявіў мудрасць і ўтрымаўся ад такой жа спакусы[20].
Для Тома Шыпі адной з асноўных тэм «Хобіта» з'яўляецца кантраст паміж старажытным светам, прадстаўленым гномамі, і сучаснасцю ў асобе Більба. Гэта розніца бачная галоўным чынам у сферы мовы. Стыль маўлення Торына з'яўляецца сімвалам старажытнага свету і засяроджаны на практычных рэчах, у адрозненне ад некаторых пазбаўленых сэнсу сучасных фраз («добрая раніца», «прашу прабачэння»). Пра гэта сведчыць падрабязны кантракт па выкананні працы ўзломшчыка, які ён падае хобіту[21]. Тым не менш, Толкін не выстаяў перад магчымасцю дадаць рысу гумару, напаўняючы гэты кантракт сучаснай мовай: «прапанова прафесійнай дапамогі», «аплата пры ўручэнні», «чатырнаццатая частка агульнага даходу»[22]. Пасля ў аповесці супрацьстаяць абодва гэтыя стылі, часам бярэ верх старажытны (прыход Торына ў Азёрны горад), часам сучасны (апошняя гутарка Більба і Торына перад бітвай). У канцы аповесці гэтыя стылі прыміраюць апошнія словы Торына: яны адлюстроўваюць як старажытнасць («Я сыходжу ў палаты чакання да маіх прабацькоў»), так і сучаснасць («сын дружалюбнага Захаду»)[23].
Паводле меркавання Эн Пеці, Торын — шэкспіраўскі персанаж, развіццё якога ў аповесці нагадвае Макбета: той з'яўляецца паважаным лідарам напачатку сваёй гісторыі, але няздольны выстаяць перад жаданнем улады і становіцца падобным на Рычарда III тыранам. Падзенне Торына становіцца прадказальным з-за яго паводзін, але яго трагічная смерць у баі з'яўляецца крыніцай катарсісу для чытача[24].
Смерць Торына з'яўляецца нечаканасцю для чытача: гаворка ідзе пра другога па значнасці персанажа кнігі (толькі ў Більба больш дыялогаў, чым у яго), і ў той час аўтар дзіцячых казак рэдка «забіваў» аднаго са сваіх галоўных герояў. Томас Шыпі лічыць, што смерць Торына спрыяе асаблівай эмацыйнай глыбіні аповесці, якая тлумачыць устойлівую папулярнасць твора[25]. Паводле меркавання Джона Рэйтліфа, смерць караля і яго пляменнікаў робіць станоўчы зыход прыгоды больш рэалістычным і аспрэчвае ўсе магчымыя абвінавачванні аповесці ў эскапізме (у негатыўным сэнсе гэтага тэрміна)[26].
Вобраз Торына ў адаптацыях
Вобраз Торына стварылі мастакі Алан Лі, Джон Хоу[27], Тэд Несміт[28] і Анке Эйсман[29]. Ва ўверцюры «Хобіт» кампазітара Кэры Блайтана Торын прадстаўлены арфай — інструментам, на якім ён іграе ў кнізе[30].
У мультфільме «Хобіт» 1977 года Торына агучыў Ганс Конрыд. У савецкім тэлеспектаклі «Казачнае падарожжа містара Більба Торбінса, Хобіта» ролю Торына сыграў Анатоль Равіковіч.
Персанаж згадваецца ў пашыранай версіі фільма «Уладар пярсцёнкаў: Брацтва пярсцёнка», калі Гандальф распавядае пра міфрылавую кальчугу, падораную Торынам Більба. У кінатрылогіі «Хобіт» рэжысёра Пітэра Джэксана ролю Торына выканаў англійскі акцёр Рычард Армітыдж. Паводле слоў акцёра, крыніцай натхнення для вобраза персанажа ў экранізацыі паслужылі п’есы Уільяма Шэкспіра «Генрых V», «Рычард III» і «Макбет». Для працы над голасам ён выкарыстоўваў маналогі з гэтых твораў[31] і слухаў рускую царкоўную музыку[32]. У фільме Торын значна маладзейшы, чым у аповесці, дзе ён быў старэйшым сярод гномаў[33]. Рычард Армітыдж растлумачыў мэту гэтай змены:
Вы павінны верыць, што ў ім дастаткова агню, каб ізноў быць Каралём. Торыну неабходна быць фізічна здольным дасягнуць гэтага і паказаць, што для гномаў яшчэ ёсць будучыня. У маім вобразе яго ўзрост праяўляецца больш у яго вопыце і аўтарытарнай асобе, чым у фактычных гадах.
Арыгінальны тэкст (англ.)You need to believe that he has enough fire in him to be King again. Thorin needs to be physically capable of achieving that and showing there is still a future for the Dwarves. In my portrayal, his age is more about his experience and his authoritarian personality than his actual years.
— Sibley, B. Richard Armitage — Thorin // The Hobbit: An Unexpected Journey Official Movie Guide
У экранізацыі выкарыстаны матэрыялы з Дадаткаў да «Уладара Пярсцёнкаў»: паказана, у тым ліку, бітва пры Азанулбізары, але, у адрозненне ад кнігі, з Азогам б'ецца не Даін, а Торын. Азог не гіне і пераследуе атрад Торына падчас паходу на ўсход, стаўшы такім чынам галоўным антаганістам фільма[34]. Таксама павялічана роля Аркенстана, які мае палітычнае значэнне ў якасці сімвала аб'яднання сямі кланаў гномаў[35][36].
У рэцэнзіях на «Хобіт: Нечаканае падарожжа» кінакрытыкі параўноўвалі Торына з Арагорнам і Борамірам з кінатрылогіі «Уладар пярсцёнкаў»[34][37][38]. Рычард Корліс з часопіса Time, у прыватнасці, назваў яго «больш злоснай і амбівалентнай версіяй Арагорна Віга Мортэнсена»[39]. Іншыя рэцэнзенты станоўча адклікаліся пра яго акцёрскую ігру[40][41][42].
У якасці негульнявога персанажа Торын з'яўляецца ў гульні The Hobbit. У шматкарыстальніцкай ролевай гульні «Уладар Пярсцёнкаў Анлайн» яго можна ўбачыць у Сініх горах у пачатку гульні за гнома ці эльфа[43]. Торын уваходзіць у лік герояў action RTS стратэгіі Guardians of Middle-earth[44].
Статуэткі Торына выпусцілі кампаніі Weta Workshop[45], The Noble Collection[46] і Vivid Imaginations[47]. Фігурка персанажа ўключана ў набор LEGO The Hobbit[48]. Пасля выхаду першага фільма трылогіі ў Новай Зеландыі былі выпушчаны маркі і калекцыйныя манеты з выявай Торына[49][50][51][52].
Крыніцы
Літаратура
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
