Сербска-косаўскі крызіс (2022)

Сербска-косаўскі крызіс (сербск.: Српска-косаўска крыза, алб.: Kriza serbo-kosovare) — абвастрэнне сітуацыі паміж Сербіяй і Косавам, якое фармальна адбылося з-за заканчэння 1 жніўня 2022 года 11-гадовага тэрміну дзеяння сербскіх дакументаў на аўтамабілі.

Сербска-косаўскі крызіс
Аранжавым колерам вылучаны рэгіён Паўночнае Косава, насельніцтва якога не падпарадкоўваецца ўладам Прышціны.
Дата	з 31 ліпеня 2022
Месца	Балканы
Прычына	Сербія не прызнае незалежнасць Косава і не лічыць магчымым для яе ўсталёўваць правілы па рэгістрацыі аўтамабіляў
Статус	нягледзячы на дасягненне дамоўленасцяў па аўтамабільных нумарах, адбываецца нарошчванне ваеннай актыўнасці
Змены	24 лістапада падпісана кампраміснае пагадненне па пытанню аўтамабільных нумароў[1]
Праціўнікі
Сербія Паўночнае Косава[2] ускосны ўдзел:  Расія[3]  Рэспубліка Косава ускосны ўдзел:  НАТА • KFOR  (англ.)[4][5]
Камандуючыя
Аляксандр Вучыч Ана Брнабіч В’ёса Асмані Альбін Курці
Страты
2 параненых сербаў у Сербіі 1 забіты і 7 параненых косаўскіх паліцыянтаў некалькі загінулых і 50+ параненых сербаў у Косаве 25 вайскоўцаў НАТА паранены
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Перадгісторыя

22 верасня 1991 года абвешчана стварэнне незалежнай Рэспублікі Косава. 22 кастрычніка дзяржаву прызнала Албанія. У 2008 годзе парламент Косава заявіў аб незалежнасці ад Сербіі  (алб.), якая гэта не прызнала, лічачы, што вобласць з’яўляецца яе часткай пад назвай аўтаномны край Косава і Метохія.

У 2011 годзе было заключана пагадненне паміж Сербіяй і Косавам па выкарыстанні нейтральных дакументаў і нумарных знакаў. Дагавор губляў сваю сілу 1 жніўня 2022 года^[6]. Пасля гэтага сербскія грамадзяне, якія ўязджаюць на тэрыторыю Рэспублікі, павінны былі атрымаць часовыя косаўскія дакументы аб пераездзе праз мяжу, а сербскія адпаведна станавіліся несапраўднымі^[7].

Сербія не прызнае незалежнасць Косава і не лічыць магчымым для яе ўсталёўваць правілы па рэгістрацыі аўтамабіляў^[8]. Большасць краін Еўрапейскага Саюза^[8] і некаторыя краіны свету прызнаюць гэтую дзяржаву^[9], у той час як Расія, Кітай і яшчэ 95 краін-удзельніц ААН лічаць рэгіён сербская тэрыторыяй^[8]. Прэм’ер-міністр Косава Альбін Курці заявіў, што Рэспубліка падасць заяўку на членства ў ЕС да канца 2022 года^[8].

2022 год

Летнія падзеі

31 ліпеня Армія Сербіі  (серб.) была прыведзена ў стан павышанай баявой гатоўнасці, а сербскае насельніцтва на поўначы Косава пачало будаваць барыкады^[10]. Косаўскія сілавікі пад кіраўніцтвам НАТА накіравалі войскі для патрулявання вуліц^[4]. У той жа час спецпрызн Рэспублікі закрыў мяжу^[10]. Кіраўнік сербскага МЗС Нікола Селакавіч  (руск.) паведаміў, што Косава «літаральна рыхтуе пекла ў бліжэйшыя дні» для сербаў, якія там пражываюць^[10]. Член Сербскай прагрэсіўнай партыі Уладзімір Джуканавіч заявіў аб неабходнасці «дэнацыфікаваць Балканы»^[11]. Паводле звестак сербскай газеты «Данас», на поўначы Рэспублікі Косава ўключылі сірэны паветранай трывогі^[12] (у населеных пунктах Косаўска-Мітравіца, Зубін-Паток  (серб.), Метохія^[13]).

Міністэрства абароны Сербіі  (серб.) заявіла: «У сувязі з вялікай колькасцю дэзінфармацыі, якую ў эфір наўмысна ўкідвае адміністрацыя ў Прышціне, што распаўсюджваецца праз ілжывыя акаўнты ў сацыяльных сетках і асобныя сайты, дзе паказана, што нібыта адбыліся нейкія сутыкненні арміі Сербіі і так званай косаўскай паліцыі, Міністэрства абароны паведамляе, што армія Сербіі не перасякала адміністрацыйную лінію і ніякім чынам не ўваходзіла на тэрыторыю Косава і Метохіі»^[14]. Прэзідэнт Аляксандр Вучыч адзначыў, што яго краіна «ніколі не была ў больш складанай сітуацыі [па Косаве], чым сёння»^[15].

Па папярэдніх даных, ля сербскага горада Нові-Пазар жыхары чулі страляніну з аўтаматычнай зброі^[16]. Сербія заявіла аб параненым на адным з КПП, але Косава гэтую інфармацыю адмаўляла^[17].

На фоне напружанай сітуацыі сілы KFOR  (англ.) заявілі пра гатоўнасць у любы момант абараніць бяспеку на тэрыторыі Косава^[5]. Міністэрства замежных спраў Украіны заявіла, што не рэкамендуе суайчыннікам наведваць паўднёвыя раёны Сербіі^[18].

1 жніўня пасля перамоў з прадстаўнікамі ЗША і ЕС улады Косава часова адклалі забарону на сербскія дакументы да 1 верасня^[19]. Кіраўнік дыпламатыі ЕС Жазеп Барэль павітаў рашэнне Прышціны^[20].

Лістападаўскія падзеі

У Косаве з 1 лістапада пачалі выдаваць папярэджанні кіроўцам, якія выкарыстоўвалі сербскія нумары, а не мясцовыя. У канцы кастрычніка ўлады адмовіліся адкласці абавязковую перарэгістрацыю аўтамабіляў з сербскімі нумарамі. Уладальнікаў аўто з такімі нумарамі, згодна з забаронай, павінны штрафаваць. З гэтай нагоды сербска-косаўскія дэлегацыі сустрэліся 21 лістапада для перамоваў. У гэты ж дзень Вучыч завіў, што сітуацыя на поўначы Косава знаходзіцца на мяжы ваеннага сутыкнення, а ўлады Прышціны адправілі паліцэйскі спецназ на поўнач рэгіёну.

22 лістапада па просьбе Вашынгтона ў Косаве на 48 гадзін адклалі рашэнне па штрафах за сербскія нумары, і на наступны дзень дэлегацыі бакоў сустрэліся ў Брусэлі паўторна.

24 лістапада краіны падпісалі пагадненне па пытанню аўтамабільных нумароў. Бялград паабяцаў не выдаваць нумарныя знакі з назвамі гарадоў Косава, а Прышціна «спыніць далейшыя дзеянні, звязаныя з перарэгістрацыяй транспартных сродкаў» і санкцый у дачыненні да тых, хто гэтага не зробіць^[1].

Снежаньскія падзеі

8 снежня ад 200 да 300 спецназаў паліцыі Косава на браніраваных тэхніцы ўвайшлі ў населеныя сербамі паўночныя раёны^[21].

11 снежня прэзідэнт Сербіі Вучыч склікаў экстраннае пасяджэнне Савета бяспекі з-за абвастрэння канфлікту. Прэм’ер-міністр Косава Альбін Курці паведаміў аб аперацыі, падчас якой спецпадраздзяленні косаўскай паліцыі будуць выкарыстоўваць усе магчымыя сродкі для дэмантажу збудаваных сербамі барыкад на поўначы рэгіёну^[22].

15 снежня Альбін Курці паведаміў аб падачы заяўкі на ўступленне Косава ў Еўрапейскі Саюз^[23][24].

18 снежня моладзевыя актывісты з Сербіі, Чарнагорыі і Рэспублікі Сербскай пачалі мірны пратэст каля КПП «Ярынье», некаторыя спрабавалі прарвацца праз кардон, але байцы KFOR спынілі іх^[25].

25 снежня невядомыя адкрылі стральбу на граніцы ў населеным пункце Зубін-Паток^[26].

26 снежня ўлады Косава прывялі ў поўную боегатоўнасць свае ўзброеныя сілы. Па іх словах, гэта зроблена для таго, каб правесці аперацыю па ліквідацыі барыкад, збудаваных сербамі на поўначы Косава і Метохіі. Следам узброеныя сілы Сербіі прыведзены ў баявую гатоўнасць па загадзе прэзідэнта. Як заявіў міністр унутраных спраў Сербіі Браціслаў Гашыч, падраздзяленні яго ведамства будуць перададзены пад камандаванне кіраўніка Генштаба і «зоймуць пазначаныя пазіцыі»^[27].

28 снежня Вучыч заклікаў суайчыннікаў у Косаве разабраць барыкады. Акрамя таго, ЗША і ЕС у сумеснай заяве далі гарантыі для сербаў па вызваленні ад арышту або якога-небудзь судовага пераследу за антыкосаўскія пратэсты. Прышціна паабяцала не адпраўляць свой спецназ на поўнач, пацвердзіўшы, што наогул не можа гэтага рабіць без дазволу мясцовага кіраўніцтва^[28]. Днём пазней косаўскія сербы пагадзіліся пачаць дэмантаж барыкад, і ўжо да 30-га чысла яны былі разабраны^[29].

2023 год

Студзеньскія падзеі

6 студзеня 2023 года албанец адкрыў страляніну па 2 сербам каля пасёлка Гатавуша, у Косаве. Адзін, непаўнагадовы, гадоў 11, атрымаў раненне ў руку, а яго паўналетні, стрыечны брат атрымаў раненне ў плячо. Відавочцы паведамілі, што паліцыя не стала затрымліваць аўтамабіль, з якога вёўся агонь^[30].

Сербія запрасіла дазволу на размяшчэнне да 1000 сваіх вайскоўцаў і паліцыянтаў у Косаве, але 8 студзеня просьбу Бялграда адхілілі сілы KFOR^[31][32].

20 студзеня ў Бялградзе адбыліся перамовы з прадстаўнікамі ЕС, ЗША, Францыі, Германіі і Італіі^[33]. У аснову перазапуску ўрэгулявання пытання з Косава легла так званая «Франка-германская платформа», якая складаецца з дзесяці пунктаў і разумее дасягненне канчатковага і ўсёабдымнага дагавора Сербіі і Косава^[34]. У лютым кіраўніцтва Косава прыняла фрака-германскі план^[35][36].

Вясна, лета і восень

10 красавіка ў выніку здарэння на граніцы паранены сербскі жыхар^[37].

Тым часам сербскае насельніцтва Косава арганізавала байкот мясцовых выбараў^[38]. У маі, ужо пасля выбараў, адбыліся беспарадкі ў Звенчане. Пяцёра косаўскіх сілавікоў атрымалі траўмы^[39][40]. 29 мая адбылася чарговая хваля гвалту, у выніку чаго пацярпелі 25 байцоў KFOR (венгры і італьянцы) і да 50 сербскіх дэманстрантаў^[41].

11 ліпеня Косава абвясціла аб скарачэнні на чвэрць сіл спецыяльнага прызначэння паліцыі на ахове муніцыпальных будынкаў, а таксама аб новых выбарах мэра ў Паўночным Косава^[42][43].

24 верасня група з прыкладна 30 узброеных косаўскіх сербаў зладзіла засаду на падраздзяленне косаўскай паліцыі ў вёсцы Баньска. Адзін паліцэйскі быў забіты, а двое іншых параненыя. Затым узброеная група ўвайшла ў манастыр Баньска, дзе спыніліся паломнікі з Нові-Саду, і забарыкадавалася ўнутры, перш чым косаўскі спецназ увайшоў і ачысціў будынак. Прынамсі трое ўзброеных людзей былі забітыя, 6 затрыманы^[44].

Гл. таксама

• Беспарадкі ў Косаве (2008)
• Перастрэлка ў Баньска

Зноскі

1. Глава дипломатии ЕС: Сербия и Косово заключили соглашение по вопросу автомобильных номеров (нявызн.)(недаступная спасылка). Новая газета Европа (24 лістапада 2022). Архівавана з першакрыніцы 27 снежня 2022. Праверана 27 снежня 2022.
2. ВЗГЛЯД / Эксперт: На Балканах может повториться 1999 год :: Новости дня (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 1 жніўня 2022. Праверана 1 жніўня 2022.
3. Вучич поблагодарил Россию за поддержку в ситуации с Косово (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 1 жніўня 2022. Праверана 3 жніўня 2022.
4. Tensions Rise as Kosovo Implements Reciprocity Measures on Serbia Архівавана 11 жніўня 2022.
5. Миссия НАТО заявила о готовности вмешаться в ситуацию на севере Косово (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 1 жніўня 2022. Праверана 1 жніўня 2022.
6. Обострение в Косово — сербы строят баррикады и готовятся к конфликту (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
7. Белград обвинил Приштину в подготовке «ада» для сербов в Косово (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
8. Tensions Rise Again Along Serbia-Kosovo Border As Protesters Block Crossings (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
9. Президент Сербии обвинил Косово в подготовке нападения (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
10. На сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
11. В партии президента Сербии заговорили о «денацификации Балкан» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
12. СМИ сообщили о сиренах тревоги в городах на границе Сербии и Косово (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
13. Вооруженные столкновения начались на сербско-косовской границе (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 18 верасня 2022.
14. Минобороны Сербии опровергло сообщения о вводе армии в Косово (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
15. Эскалация вокруг Косово: сербы строят баррикады и переводят армию в повышенную готовность (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
16. Стрельба в Сербии: на сербско-косовской границе начались вооруженные столкновения, — СМИ (видео) (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
17. Ситуация накаляется. Что происходит между Сербией и Косово (онлайн) (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
18. Громадянам України рекомендовано утриматись від відвідування південних районів Сербії, — МЗС (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
19. Косово отложило запрет на сербские документы до 1 сентября (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 31 ліпеня 2022. Праверана 31 ліпеня 2022.
20. Косово и Сербия находятся на грани военного конфликта. Что важно знать (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 1 жніўня 2022. Праверана 1 жніўня 2022.
21. Сотни спецназовцев Косово на бронетехнике вторглись на территорию сербов (руск.). ura.news. Праверана 15 снежня 2022.
22. Косово намерено подать заявку на вступление в ЕС — RTK (руск.)(недаступная спасылка). The Insider. Архівавана з першакрыніцы 12 снежня 2022. Праверана 12 снежня 2022.
23. Косово подало заявку на вступление в Евросоюз
24. Косово подало заявку на вступление в ЕС
25. Сербская полиция не пустила патриотов на митинг в Косово — EADaily — Новости Сербии. Сербия новости. Новости Сербия. Сербия. Новости. Сербия сегодня. Сербия новости сегодня....
26. На границе Сербии и Косово произошла стрельба около патруля миссии НАТО (нявызн.)(недаступная спасылка). Новая газета Европа (18 чэрвеня 2034). Архівавана з першакрыніцы 26 снежня 2022. Праверана 26 снежня 2022.
27. Сербия привела вооруженные силы в боевую готовность (нявызн.)(недаступная спасылка). Новая газета Европа (27 снежня 2022). Архівавана з першакрыніцы 27 снежня 2022. Праверана 27 снежня 2022.
28. Новую войну за Косово отменили только на время
29. Božović, Nenad. Većina barikada uklonjena, Jarinje i Brnjak i dalje zatvoreni(нявызн.). N1 (30 снежня 2022). Праверана 30 снежня 2022.
30. Албанец открыл стрельбу по несущим елку сербам в Косове | 360°
31. Gec, Jovana. Serbia says KFOR rejected its forces' return to Kosovo (англ.). Associated Press (8 студзеня 2023). Архівавана з першакрыніцы 8 January 2023. Праверана 8 студзеня 2023.
32. KFOR odgovorio Srbiji da nema potrebe za slanjem snaga na Kosovo, kazao Vučić (серб.). Radio Free Europe (8 студзеня 2023). Архівавана з першакрыніцы 8 January 2023. Праверана 8 студзеня 2023.
33. Vučić spreman da radi na primeni plana EU za normalizaciju odnosa sa Kosovom (сербахарв.). Radio Slobodna Evropa. Праверана 25 студзеня 2023.
34. RSE uvid u francusko-nemački predlog: Bez pomena priznanja i članstva u UN (сербахарв.). Radio Slobodna Evropa. Праверана 25 студзеня 2023.
35. "Kurti: Prihvatamo prijedlog EU za normalizaciju odnosa Kosova i Srbije". Radio Free Europe(серб.). 6 February 2023. Праверана 6 February 2023.
36. Kurti: Prihvatamo predlog EU za normalizaciju odnosa Beograda i Prištine, dobra osnova za dalje pregovore (серб.). Euronews (6 лютага 2023). Праверана 6 February 2023.
37. Four Kosovo Police Officers Arrested Over Serb's Shooting (нявызн.). Barron's (11 красавіка 2023). Праверана 7 May 2023.
38. Bytici, Fatos. Kosovo puts voting containers in Serb majority areas despite boycott (нявызн.). Reuters (20 красавіка 2023). Праверана 7 May 2023.
39. Bytyci, Fatos (26 May 2023). "US rebukes Kosovo for escalating tensions, Serbia puts army on alert". Reuters(англ.). Праверана 27 May 2023.
40. Sirene i suzavac na severu Kosova, Amerika kritikuje Kurtija(нявызн.). BBC News na srpskom (26 мая 2023). Праверана 27 May 2023.
41. "Nato troops injured in clashes with Serb protesters in Kosovo". The Guardian [брытанская англійская]. Reuters. 29 May 2023. ISSN 0261-3077. Праверана 29 May 2023.
42. Kosovo to partially withdraw special police officers from northern Serb-majority municipalities (англ.). AP News (12 ліпеня 2023). Праверана 13 ліпеня 2023.
43. Service, RFE/RL's Balkan. "Kosovo Announces Reduction Of Police Presence In Serb-Majority North, Fresh Elections". RadioFreeEurope/RadioLiberty(англ.). Праверана 2023-07-13.
44. Moloney, Marita (24 September 2023). "Kosovo police surround 30 gunmen in monastery after officer shot". BBC News. Праверана 24 September 2023.