Прылівы і адлівы — перыядычныя ваганні ўзроўню акіяна (мора), абумоўленыя сіламі прыцяжэння Месяца і Сонца ў спалучэнні з цэнтрабежнымі сіламі.
| Прылівы і адлівы | |
|---|---|
.jpg) | |
| Месцазнаходжанне | |
 | |
| Першая пісьмовая згадка | 50-я да н.э.[1] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Пад дзеяннем сіл, што ўзнікаюць пры абарачэнні Месяца вакол Зямлі і Зямлі вакол Сонца адбываецца дэфармацыя цвёрдага цела Зямлі і ваганні атмасфернага ціску. Зямля пад дзеяннем прыліваўтваральных сіл Месяца і Сонца набывае форму эліпсоіда вярчэння. Водная абалонка Зямлі расцягваецца ўздоўж лініі, накіраванай да Месяца. Прыліваўтваральная сіла Сонца амаль у 2,2 раза меншая, чым Месяца, таму прылівы і адлівы ў большай ступені залежаць ад Месяца.
Пры сутачным абарачэнні Зямлі прылівы і адлівы паслядоўна абыходзяць зямны шар; за месячныя суткі (24 гадз. 50 мін.) назіраюцца 2 прылівы і 2 адлівы. Іх велічыня і характар залежаць ад узаемнага размяшчэння Зямлі, Месяца і Сонца, ад геаграфічнай шыраты, глыбіні мора, формы берагавой лініі і іншых умоў. Прыліў найбольшы, калі Зямля, Месяц і Сонца размяшчаюцца на адной прамой (сізігія), найменшы, калі Месяц, Зямля і Сонца ўтвараюць вугал 90° (квадратура).
Найвышэйшы ўзровень у час прыліву называюць поўнай вадой, ніжэйшы ў час адліву — малой вадой. У залежнасці ад перыяду адрозніваюць прылівы і адлівы паўсутачныя, сутачныя і мяшаныя (няправільныя). Пры паўсутачных прылівах назіраюцца 2 поўныя вады і 2 малыя, пры сутачных — 1 поўная і 1 малая вада. Пры мяшаных найбольш пашыраны няправільныя паўсутачныя і няправільныя сутачныя прылівы.
Велічыня прыліваў у адкрытым акіяне да 1 м, у залівах і бухтах, берагі якіх паступова звужаюцца, пад'ём вады дасягае 18 м (заліў Фандзі ў Атлантычным акіяне каля берагоў Канады). Звычайныя вышыні прыліваў каля берагоў акіянаў 2—4 м, ва ўнутраных морах (Чорнае, Балтыйскае) некалькі сантыметраў.
Энергія прыліваў можа выкарыстоўвацца на прыліўных электрастанцыях.
У выніку зямных прыліваў адбываюцца вертыкальныя плаўныя зрушэнні паверхні да 50 см, змены сілы цяжару да 0,25x10-5 м/с² на экватары і іншыя з'явы, вывучэнне якіх дазваляе даследаваць унутраную будову Зямлі і асаблівасці будовы зямной кары.
Атмасферныя прылівы выклікаюць паўсутачныя змены атмасфернага ціску і адыгрываюць вялікую ролю ў дынаміцы верхняй атмасферы.
Зноскі
- Hirtius A., Caesar G. I. De Bello Gallico — Gaius Iulius Caesar, 0058. — Т. 4.
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
