Remove ads
Міхаі́л Мацве́евіч Філіпо́віч, або Міха́сь Філіпо́віч (27 мая (8 чэрвеня) 1896, Мінск — 1947, Масква) — беларускі жывапісец, графік, этнограф, педагог[2]. Адзін з першых беларускіх мастакоў, хто звярнуўся да нацыянальнай тэматыкі[3].
| Міхаіл Мацвеевіч Філіповіч | |
|---|---|
.jpg) | |
| Дата нараджэння | 27 мая (8 чэрвеня) 1896 |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 1947 |
| Месца смерці | |
| Грамадзянства | |
| Род дзейнасці | мастак |
| Месца працы | |
| Вучоба | |
| Уплыў | Анікіта Пятровіч Хатулёў, Канстанцін Аляксеевіч Каровін, Роберт Рафаілавіч Фальк і Aleksandr Drevin[d] |
| Член у | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
.svg){kind=small}
Нарадзіўся 8 чэрвеня (27 мая паводле старога стылю) 1896 года ў Мінску ў сям’і служачага чыгункі, паводле паходжання селяніна Барысаўскага павета[4], адстаўнога унтэр-афіцэра Мацвея Касмавіча Філіповіча і яго жонкі Алены Фадзееўны. Бацькі памерлі, калі Міхасю было чатыры гады[2]. Спачатку з братам і сёстрамі ён жыў у старэйшай замужняй сястры, затым выхоўваўся ў сям’і дзядзькі, каваля Фадзея Фадзеевіча Гурскага, які жыў на Маркаўскім завулку ў Мінску[4]. Вучыўся ў царкоўнапрыходскай школе[2].
У 1910—1917 гадах вучыўся ў Мінскім рэальным вучылішчы ў К. Я. Ермакова, Дзмітрыя Полазава. У пачатку Першай сусветнай вайны вучылішча было эвакуіравана ў Гжацк, затым — у Маскву, а потым — у Яраслаўль, дзе Філіповіч скончыў вучылішча[2]. У 1917 годзе вярнуўся ў Мінск, у дом па Маркаўскім завулку. Малюе вуліцы Мінска і Стары горад, гэтыя працы не захаваліся[4]. Едзе дзеля мастацкай адукацыі ў Маскву. Спачатку паступіць на вучобу па мастацкай спецыяльнасці не атрымліваецца, таму ў 1918—1919 гадах вучыўся ў Маскоўскім Межавым інстытуце, адначасова ў прыватнай студыі Анікіта Хатулёва[2].
У 1919 годзе быў залічаны ў Дзяржаўныя вольныя мастацкія майстэрні, але ў той жа год пайшоў, як сам напісаў у аўтабіяграфіі, «добраахвотнікам у Чырвоную гвардыю»[5]. У 1919—1920 гадах служыў санітарам цягніка на дзянікінскім фронце, аднак праз слабае здароўе быў адкамандзіраваны з фронту ў Маскву, у Вышэйшую школу ваеннай маскіроўкі, дзе вучыўся адзінаццаць месяцаў[2]. У канцы 1920 года Камісія па таленавітасці накіравала яго ў Маскву ў Дзяржаўныя вольныя мастацкія майстэрні, дзе вучыўся ў Канстанціна Каровіна.
У канцы 1921 года праз адсутнасць сродкаў на жыццё вярнуўся ў Менск[2]. У верасні 1921 года займаўся арганізацыяй і сам удзельнічаў у першай савецкай выстаўцы ў Менску па вуліцы Губернатарскай, 13[2]. Экспанаваліся 13 твораў мастака[4], у тым ліку супрэматычныя («Супрэматызм (канструкцыя плоскасцяў)», «Максімальнае выяўленне колеру» і інш.), з якіх ніводны не дайшоў да сённяшняга часу. Першая персанальная выстаўка Міхася Філіповіча адбылася ў Менску ў жніўні 1922 года. У паказаных на ёй творах быў бачны паварот да фальклорнай беларускай спадчыны («На Купалле», «Карагод (Ляльнік)», «Казачны сюжэт»). У 1922—1923 гадах быў мастацкім інструктарам аддзела выяўленчага мастацтва пры Галоўпалітасвеце ў Менску[6]. У 1923 годзе загадваў афармленнем Беларускага павільёна на Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўцы ў Маскве[6], у 1923—1925 гадах працаваў загадчыкам мастацкага аддзела ў Беларускім дзяржаўным музеі.
У 1924 годзе Цэнтральным праўленнем Саюза работнікаў мастацтва быў камандзіраваны ў Вышэйшыя тэхнічныя майстрэрні, дзе вучыўся ў Аляксандра Дрэвіна і Роберта Фалька (1925—1930)[6]. Летні адпачынак праводзіў у Менску і этнаграфічных экспедыцыях па савецкай Беларусі[7].
У 1927 годзе ўступіў ва Усебеларускае аб’яднанне мастакоў, дзе выставіў 40 палотнаў[7]. У тым жа годзе прымаў удзел у беларускім раздзеле савецкага павільёна міжнароднай выстаўкі «Мастацтва кнігі» ў Лейпцыгу[8]. У 1929 годзе прымаў удзел у III Усебеларускай мастацкай выстаўцы (карціна «Бітва на Нямізе» і яшчэ каля 40 карцін).
Яшчэ да заканчэння вучобы ў Маскве яго творчасць пачала падвяргацца крытыцы ў савецкай Беларусі, творы пачалі здымацца з экспазіцыі Беларускага дзяржаўнага музея. У 1930 годзе прыязджае ў Менск, дзе абвінавачваецца ў «нацдэмаўшчыне» і «фармалізме», адыходзе ад разумення сутнасці класавай барацьбы[7]. Разам з жонкай Ксеніяй Весялоўскай з’язджае ў Маскву. На думку мастацтвазнаўцы Барыса Крэпака, гэта было зроблена дзеля таго каб пазбегнуць рэпрэсій[7]. Уступіў у Асацыяцыю мастакоў рэвалюцыйнай Расіі (АХРР). У 1930-х гадах быў у працяглай творчай камандзіроўцы ў Сярэдняй Азіі[9].
У 1939—1941 гадах Міхась Філіповіч працаваў у Мінску, удзельнічаў у выстаўках, у пастаноўцы оперы «Кветка шчасця», пісаў карціны для гістарычнага музея. Перадваенныя творы мастака не захаваліся, аднак паводле назваў вядома, што яны насілі савецкі ідэалагічны характар[10]. У Мінску даведаўся пра пачатак вайны Германіі з СССР і на трэці дзень з’ехаў у Маскву, дзе працаваў як мастак для сатырычнага часопіса «Партызанская дубінка». У 1942—1944 гадах служыў у арміі франтавым мастаком. У 1944—1945 гадах працуе загадчыкам мастацкага аддзела Дзяржаўнага выдавецтва ў Мінску[6]. Супрацоўнічаў з музеем Вялікай Айчыннай вайны і Домам народнай творчасці ў Мінску, для якога на аснове сваіх малюнкаў аформіў 10 альбомаў, прысвечаных матэрыяльнай народнай культуры[11].
Вядома, што апошнія гады жыцця Міхась Філіповіч правёў у Маскве, дзе і памёр у 1947 годзе[2]. Дагэтуль біяграфія мастака слаба вывучаная[2].
Remove ads
Працаваў у тэхніцы алейнага жывапісу і акварэлі, працаваў у кніжнай графіцы. Вялікую значнасць маюць замалёўкі народнай вопраткі, зробленыя Філіповічам на Міншчыне, Случчыне, Магілёўшчыне, Палессі[12]. Творы Міхася Філіповіча вызначаюцца яркім нацыянальным каларытам, самабытнасцю[12].
Прыхільнасць да акадэмічнага рэалізму ў часе навучання ў Маскве змяняецца захапленнем імпрэсіянізмам. Пасля знаёмства з творчасцю і тэорыяй Казіміра Малевіча пачынаецца супрэматычны перыяд. У верасні 1921 года ў Менску Філіповіч выстаўляе творы «Супрэматызм», «Максімальнае выяўленне колеру», «Канструкцыя плоскасцей».
Яшчэ ў 1910 годзе пачаў рабіць альбом замалёвак «Беларускія ткацкія ўзоры»[2]. Па вяртанні ў Беларусь працягнуў вывучаць узоры беларускага народнага мастацтва. У выніку яго вандровак па Беларусі для Беларускага дзяржаўнага музея было складзена 10 альбомаў з замалёўкамі тканін, разьбы, народных строяў, сялянскіх забудоў і прадметаў побыту[13]. Праца яго і сёння ўяўляе цікавасць для знаўцаў славянскіх культур[14]. М. Лебедзевай, Міхасём Філіповічам, Анатолем Тычынам быў складзены альбом слуцкіх паясоў, дзеля чаго яны працавалі з архівамі музеяў Масквы, Ленінграда, Смаленска і інш[14]. У 1924 годзе альбом «Слуцкія паясы» быў выдадзены Інбелкультам[14].
Самабытнае мастацтва Міхася Філіповіча ўвогуле ёсць этнаграфічным[14]. Былі створаны партрэты беларуса, у якіх мастаку ўдалося паказаць характар свайго народа. Найбольш удалыя жывапісныя палотны — «Група на кірмашы», «Беларусы ў старажытным адзенні», «Дудар» і інш[14]. Адна з першых карцін на народную тэматыку — «Казка» («Казачны сюжэт»). У 1921—1922 гадах стварае шэраг карцін на этнаграфічныя матывы: «На Купалле», «Вясна», «Скокі праз вогнішча», «Карагод», «Народнае гулянне»[13]. У кампазіцыі «На Купалле» мастак зафіксаваў многія нацыянальныя віды мастацтва — танец-карагод, адзенне, упрыгожванне свята кветкамі і зелянінай[14].
Адначасова працуе як ілюстратар. У 1922 годзе ілюструе «Босых на вогнішчы» Міхася Чарота[13]. У тым жа годзе адбылася яго першая персанальная выстаўка[2], сярод іншых, там выстаўляліся такія карціны, як «На Купалле», «Карагод (Ляльнік)» і «Казачны сюжэт» (1921—22)[2]. Змітрок Бядуля апісаў уражанні ад выстаўкі ў сваім артыкуле[15]. Вось як ён кажа пра нацюрморт «Бэз і купальніца» наступным чынам[16]:
 |
…Букет бэзу — у розных пералівах, такая свежасць колераў, ажно здаецца: чуеш пах бэзу, чуеш вясну. А гэта ўсё — у невялічкім букеце… Праўда, ёсць часцяком незавершанасць. Адразу бачым, што мастак пэўнай дарогі ў сваёй творчасці яшчэ не знайшоў. Кожны вобраз як бы кажа: «Дамалёўвай сам!» — і будзіць фантазію гледача |  |
У 1924 годзе стварае графічны цыкл ілюстрацый да беларускіх народных казак «Сучкін сын», «Іванка-дурачок», «Паляшук і чорт»[17].
У аўтабіяграфіі мастак напіша, што за 1921—1928 гады ім створана «да 150 прац алеем і да 400 малюнкаў тушшу, гуашшу, акварэллю, да 150 работ па ілюстрацыі беларускіх народных казак»[5], ілюстрацыі да вершаў Янкі Купалы, эскізы дэкарацый для Беларускага першага дзяржаўнага тэатра і іншае[2].
У 1930-х гадах стварае творы на сярэднеазіяцкія матывы. У часы вайны прымае ўдзел у афармленні перыядычных выданняў, у тым ліку ў часопісе «Партизанская дубинка», стварыў серыю антыфашысцкіх карыкатур. У апошнія гады жыцця працаваў у жанры лірычнага пейзажу[18].
Акрамя іншага, працаваў у партрэтным жанры, у тым ліку намаляваў партрэты Міхася Станюты, мастачкі Пальміры Мрачкоўскай, Генрыха Грыгоніса, Фацімы Мамедавай і партрэты-тыпы, напрыклад, карціны «Стары беларус з люлькай» (сярэдзіна 1920-х) і «Жанчына ў намітцы» (магчымы партрэт яго жонкі Ксеніі Весялоўскай)[2].
У 1930-х гадах стварыў таксама серыю лялек, маленькіх скульптур «Лявоніха», «Цымбаліст», «Дудар», «Жанчына ў нацыянальнай вопратцы», «Жалейка», «Стары», «Вясковы хлопец» і іншыя. Гэта былі апошнія работы Міхася Філіповіча[19].
Remove ads
«... Гэта наогул амаль адзіны мастак на выстаўцы, у працах якога зусім няма не беларускіх матываў, творчасць якога наскрозь прасякнута ўважлівай цікавасцю і шчырым каханнем да роднае краіны. Гэта — адно з найбольш цікавых і каштоўных з’явішчаў у нашым сучасным нацыянальным мастацтве, што дазваляе спадзявацца на пышны яго далейшы росквіт», — пісаў Мікола Шчакаціхін, ацэньваючы творы Філіповіча, прадстаўленыя на I–й Усебеларускай выстаўцы (1925 г.)[20].
Артыстка Стэфанія Станюта пакінула пра яго наступны ўспамін: «Ён выглядаў значна старэйшым, чым быў на самой справе..., быццам даўно ўжо махнуў рукой на ўсё і на сябе самога. І раптам — як зусім іншы чалавек перад табой: ён пачынаў працаваць. ...Вочы жывыя, маладыя, позірк пранізлівы, цэпкі, а рукі лёгкія, бюстрыя! ...Ён рабіўся проста прыгожым. Калі б хто мяне спытаў, як можа выглядаць натхненне, я, напэўна, адразу б убачыла ў памяці Міхаіла Філіповіча за працай»[11].
Remove ads
- Намаляваў першую вокладку часопіса Полымя.
- Скульптар Меер Айзенштат у 1939 годзе стварыў бюст мастака.
- У 2021 годзе, да 125-годдзя з дня нараджэння мастака, быў выпушчаны канверт з арыгінальнай маркай «Жывапіс. Міхаіл Мацвеевіч Філіповіч. 1896-1947». Дызайн канверта і спецштэмпеля Алена Мядзведзь.
- Пошта Беларусі ў 2002 годзе выпусціла паштовую марку з выявай карціны Міхася Філіповіча «Бітва на Нямізе».
- З 4 лютага па 4 красавіка 2021 года ў Нацыянальным мастацкім музеі РБ адбывалася выстава, прысвечаная 125-годдзю Міхася Філіповіча.
- Беларуская Вікіпедыя — 2007.
- Міхаіл Філіповіч [Выяўленчы матэрыял] = Михаил Филиппович = Mikhail Filipovich : [альбом / аўтар тэксту і складальнік В. У. Вайцахоўская]
- Художники советской Белоруссии. Союз художников БССР. Минск, изд. «Беларусь», 1976. с. 256
- Аўтабіяграфія // Беларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва. — Ф. 82. — Воп. 1. — Спр. 1. — С. 65-66.
- Выстаўка твораў мастакоў-юбіляраў. artmuseum.by. Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2019.
- Баразна М. Р. Мастацтва кнігі Беларусі XX стагоддзя. Мінск, «Беларусь», 2007. с. 52
- Художники советской Белоруссии. Союз художников БССР. Минск, изд. «Беларусь», 1976.
- Белорусский Гоген ушел на передовую (руск.). kp.by (25 лютага 2015). Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2019. Праверана 23-12-2019.
- Вайцахоўская В. Міхась Філіповіч. Лёс мастака // Беларускі гістарычны часопіс. 2021. № 2. С. 38-39
- т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.
- Харэўскі С. В. Гісторыя мастацтва і дойлідства Беларусі. Вільня, Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт, 2007, с. 182
- Бядуля З. Выстаўка карцін маляра М. Філіповіча (Памяшканьне Інстытуту Беларускага Пэдагагічнага Тэхнікуму) // Савецкая Беларусь. — 1922. — № 187.
- «Мітусяцца фарбы, ажно слепяць вочы…»(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2016. Праверана 8 красавіка 2012.
- Баразна М. Р. Мастацтва кнігі Беларусі XX стагоддзя. Мінск, «Беларусь», 2007., с. 52
- Художники советской Белоруссии. Союз художников БССР. Минск, изд. «Беларусь», 1976., с. 357
- Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 сакавіка 2016. Праверана 8 красавіка 2012.
- «Полымя», 1927, № 2
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads