Крылатыя насякомыя

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Pterygota.

Крылатыя насякомыя (лац.: Pterygota) — падклас насякомых, у якім аб'яднаны ўсё віды, якія маюць крылы, уключаючы тыя, якія падчас эвалюцыі ізноў страцілі здольнасць да палёту (напрыклад, блыхі ці вошы). Да крылатых насякомых адносіцца большая частка ўсіх насякомых за выключэннем першаснабяскрылых шчацінахвостак (Zygentoma) і старажытнасківічных (Archaeognatha). З развіццём у насякомых крылаў быў звязаны таксама шэраг марфалагічных і фізіялагічных змяненняў, з-за якіх можна з упэўненасцю рабіць выснову, што працэс у эвалюцыі насякомых, які прывёў да здольнасці насякомых лятаць, адбыўся ўсяго адзін раз і ўсе крылатыя насякомыя з'яўляюцца нашчадкамі аднаго агульнага віду.

Крылатыя насякомыя
Страказа Hemicordia tau у палёце.
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Жывёлы Падцарства:  Эўметазоі Без рангу:  Двухбакова-сіметрычныя Без рангу:  Першаснаротыя Без рангу:  Ecdysozoa Без рангу:  Panarthropoda Тып:  Членістаногія Падтып:  Трахейнадыхальныя Надклас:  Шасціногія Клас:  Насякомыя Падклас:  Крылатыя насякомыя
Міжнародная навуковая назва
Pterygota Gegenbaur, 1878
Надатрады
Ephemeroptera — Аднадзёнкі Odonata — Стракозы Neoptera — Навакрылыя насякомыя
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   100500 NCBI   7496 EOL   2634372 FW   94228

Развіццё і будова крылаў

Крылы насякомых уяўляюць сабой тонкую хітынавую пласцінку, якую пранізваюць трахеі. Верагодна, яны развіліся з бакавых пласцінак (Paranota) на ўсіх трох сегментах торакса. У сучасных крылатых насякомых засталіся, аднак, толькі дзве пары крылаў, размешчаныя на другім і трэцім сегменце торакса. Трэцяя пара сустракаецца ў выкапнёвых відаў, такіх як Stenodictya.

Трахеі для забеспячэння крылаў адгаліноўваюцца ад трахей канечнасцей. З прычыны таго, што крылы развіліся ў якасці падваення абалонкі цела, то трахеі размешчаны ўнутры гэтых двух пластоў. З тораксам крылы злучаны з дапамогай складанага сустава, які ў стракоз непасрэдны звязаны з мышцамі. Нашмат больш распаўсюджаным варыянтам з’яўляецца ўзмах крылаў пасродкам пашырэння і сціску груднога сегмента.

Антагенез

Усе крылатыя насякомыя праходзяць метамарфозу, з прычыны таго, што іх лічынкі і німфы ніколі не маюць крылаў. Яна можа праходзіць у форме паступовай лінькі (няпоўнае ператварэнне) або як поўнае ператварэнне насякомага ў перыяд кукалкі.

Класіфікацыя

У сучаснай літаратуры разглядаюцца ў рангу ад інфракласа да класа

Розныя прыклады крылатых насякомых, ілюстрацыя з кнігі «The royal natural history», 1894.

• Клас: Крылатыя насякомыя (Pterygota)
  • Інфраклас: Старажытнакрылыя насякомыя (Paleoptera)

Кагорта Paoliiformes

Атрад Пааліідавыя (Paoliida) †

Кагорта Panephemeroptera

Падкагорта Protephemeroidea (парафілетычны таксон)

Атрад Protephemerida †

Атрад Syntonoptera †

Падкагорта Euephemeroptera

Атрад Permoplectoptera †

Атрад Аднадзёнкі (Ephemeroptera)

Кагорта Палеадыктыяптэравыя (Protorrhynchota)

Надатрад Palaeodictyoptera

Атрад Палеадыктыяптэры (Palaeodictyoptera) †

Надатрад Panmegasecoptera

Атрад Megasecopterida †

Атрад Eudiaphanoptera †

Атрад Archodonata †

Кагорта Біматорныя (Bimotoria) (стракозы і блізкія групы)

Падкагорта Meganisoptera

Атрад Гераптэры (Geroptera) †

Атрад Меганеўравыя (Meganeuroptera) †

Падкагорта Nodiaalata

Надатрад Permodonata

Атрад Protanisoptera †

Надатрад Triadophlebiina

Атрад Triadophlebioptera †

Надатрад Stigmoptera

Атрад Protozygoptera †

Атрад Стракозы (Odonata)

• Інфраклас: Навакрылыя насякомыя (Neoptera)

Падкагорта Polyneoptera

Атрад Вяснянкі (Plecoptera)

Атрад Grylloblattodea

Атрад Мантафазміды (Mantophasmida)

Надатрад Вухавёрткападобныя (Dermapteroidea)

Атрад Эмбіі (Embiidina)

Атрад Protelytroptera †

Атрад Скурыстакрылыя (Dermaptera)

Надатрад Тараканападобныя (Pandictyoptera)

Атрад Пратараканы (Eoblattodea) †

Атрад Тараканападобныя (Dictyoptera) (тараканы і багамолы)

Атрад Тэрміты (Isoptera)

Надатрад Герарыдавыя (Heraridea)

Атрад Герарыды (Heraridea) †

Надатрад Прамакрылападобныя (Heteroneura)

Атрад Прапрамакрылыя (Proorthoptera) †

Атрад Прамакрылыя (Orthoptera) (конікі, цвыркуны і саранча)

Атрад Прывідавыя (Phasmatodea) (палачнікі)

Атрад Тытанаптэры (Titanoptera) †

Падкагорта Paraneoptera

Атрад Каланеўрыдавыя (Caloneurida) †

Атрад Гіпаперлідавыя (Hypoperlida) †

Атрад Зараптэры (Zoraptera)

Надатрад Сенаедападобныя (Panpsocoptera)

Атрад Сенаеды (Psocoptera)

Атрад Пухаедавыя (Phthiraptera)

Атрад Пузыраногія (Thysanoptera)

Надатрад Хобатныя (Rhynchota)

Атрад Клапы (Heteroptera)

Атрад Раўнакрылыя хобатныя (Homoptera)

Падкагорта Насякомыя з поўным ператварэннем (Oligoneoptera)

Надатрад Міямаптэравыя (Palaeomanteidea)

Атрад Міямаптэры (Miomoptera) †

Надатрад Сеткакрылападобныя (Neuropteroidea)

Атрад Віслакрылыя (Megaloptera)

Атрад Вярблюдкі (Raphidioptera)

Атрад Юрынідавыя (Glosselytrodea) †

Атрад Сеткакрылыя (Neuroptera)

Надатрад Elytrophora

Атрад Цвердакрылыя (Coleoptera) (жукі)

Атрад Вееракрылыя (Strepsiptera)

Надатрад Мекаптэроідавыя (Mecopteroidea)

Атрад Скарпіёнавы мухі (Mecoptera)

Атрад Ручайнікі (Trichoptera)

Атрад Лускакрылыя (Lepidoptera) (матылі)

Атрад Двухкрылыя (Diptera) (мухі і камары)

Атрад Блыхі (Aphaniptera)

Надатрад Перапончатакрылападобныя (Phleboptera)

Атрад Перапончатакрылыя (Hymenoptera) (пчолы, восы, мурашкі)

Літаратура

• Bernhard Klausnitzer: Pterygota, Fluginsekten In Westheide, Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie Teil 1: Einzeller und Wirbellose Tiere. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, Jena 1997; Seiten 627ff.