Жан-Жак Русо (фр.: Jean-Jacques Rousseau; 28 чэрвеня 1712, Жэнева — 2 ліпеня 1778, Эрменанвіль) — французскі і швейцарскі філосаф, пісьменнік і кампазітар XVIII стагоддзя французскага рамантызму. Яго палітычная філасофія значна паўплывала на Вялікую французскую рэвалюцыю, а таксама агульнае развіццё сучасных палітычнай, сацыялагічнай і педагагічнай думкі. Русо распрацаваў прамую форму панавання народа дзяржавай — прамую дэмакратыю, якая выкарыстоўваецца і па гэты дзень, напрыклад у Швейцарыі.
| Жан-Жак Русо | |
|---|---|
| фр.: Jean-Jacques Rousseau | |
.jpg) | |
| Дата нараджэння | 28 чэрвеня 1712[1][2][…] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 2 ліпеня 1778[1][2][…] (66 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Грамадзянства | |
| Бацька | Isaac Rousseau[d] |
| Жонка | Thérèse Levasseur[d] |
| Род дзейнасці | філосаф, пісьменнік, кампазітар класічнай музыкі, музыказнавец, раманіст, аўтабіёграф, педагог, натураліст, драматург, энцыклапедыст, аўтар перапіскі, палітолаг, эсэіст, музычны крытык, батанік |
| Навуковая сфера | батаніка |
| Вядомыя вучні | Cécile Stanislas Xavier de Girardin[d] |
| Подпіс |
 |
 Цытаты ў Вікіцытатніку | |
 Творы ў Вікікрыніцах | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
| Сістэматык жывой прыроды | |
|---|---|
|
Аўтар найменняў шэрага батанічных таксонаў. У батанічнай (бінарнай) наменклатуры гэтыя назвы дапаўняюцца скарачэннем «Rousseau».
Спіс такіх таксонаў на сайце IPNI |
На змену барочнаму рацыяналізму XVIII стагоддзя прыйшоў сентыменталізм, галоўнай асаблівасцю якога была новая культурная бруя, яе крыніцай было пачуццё. Яно змяніла культурнага чалавека, яго стаўленне да самога сябе, да людзей, да прыроды і да культуры. Самым арыгінальным і ўплывовым прадстаўніком і правадніком гэтага кірунку быў Жан-Жак Русо. Яго раман «Эміль, ці пра выхаванне» з’яўляецца трактатам пра адукацыю чалавека на атрыманне грамадзянскай пазіцыі. Яго сентыментальны раман «Юлія, або Новая Элаіза» меў важнае значэнне для развіцця прадрамантызму[5] і рамантызму ў мастацкай літаратуры[6].
Русо быў паспяховым музыкальным кампазітарам. Ён напісаў 7 опер, а таксама музыку ў іншых формах, і ён зрабіў унёсак у музыку як тэарэтык. У перыяд Вялікай французскай рэвалюцыі, Русо быў самым папулярным з філосафаў сярод членаў якабінскага клуба. Русо быў перапахаваны як нацыянальны герой у Пантэоне ў Парыжы, у 1794 годзе, праз 16 гадоў пасля сваёй смерці.
Біяграфія
Паходзіў з сям’і рамесніка-гадзіншчыка. Сістэматычнай адукацыі не атрымаў, быў адданы на вучобу натарыусу, потым гравёру, адкуль збег у 1728 каб шукаць жыцця больш адпаведнага яго імкненням. Вандраваў па розных краінах Еўропы. Працаваў на розных заводах, у выніку вёў жыццё галечы. З гэтага жыцця яго вырвала мадам дэ Варан, з якой ён правёў некалькі год. У 1741 накіраваўся ў Парыж, дзе яго здольнасці замянілі яму навуковую падрыхтоўку і навуковыя гурткі (энцыклапедысты) увялі яго ў сваё кола. Супрацоўнічаў у «Энцыклапедыі» Д. Дзідро і Ж. Л. Д'Аламбера. Ён доўга не мог знайсці выйсця для сваіх унутраных думак, пакуль конкурс навуковых прац, абвешчаны ў 1749 годзе праз Акадэмію ў Дыжоне не даў яму магчымасці да іх фармулявання і абвяшчэння.
Яго парадаксальная праца, узнагароджаная Акадэміяй, дала яму ў адну хвіліну сусветную славу. Але слава не задаволіла яго амбіцый і не прынесла шчасця. Пошук жыцця, які быў бы бліжэйшым да прыроды, прывёў яго ў родную Жэневу ў 1754. Потым яго сябры, жадаючы выканаць ідэал сялянскага жыцця, стварылі яму пад Парыжам сядзібу, названай Эрмітаж; але пражыў ён там нядоўга. Пазней, падчас стварэння сваіх галоўных работ, у 1758—1762 г., ён быў у гасцях у маршалка Люксембурга. Потым яго сябра Хум, спрабаваў яму стварыць у Англіі прыемныя ўмовы для дзейнасці і жыцця. 3 1762 у эміграцыі, у 1770 вярнуўся ў Парыж.
Але яго цяжкі характар, складанасці ў адносінах з людзьмі, хваробная падазронасць, якая межавала з бояззю праследавання, паклала канец усім пачынанням яго членаў. Пазней ён атрымаў яшчэ і палітычны пераслед. Розніца ў поглядах, разарвала яго з энцыклапедыстамі. Канец жыцця ён сустрэў у суме і журбоце. Памёр у галечы і адзіноце. У 1791 перапахаваны ў Пантэоне.
Светапогляд
У пытаннях светапогляду Жан-Жак Русо стаяў на пазіцыях дэізму і дуалізму: прызнаваў нястворанасць і аб’ектыўнасць існавання матэрыі і ў той жа час сцвярджаў, што існуе Бог як сусветная воля, розум і крыніца дабра. Чалавек, паводле Русо, складаецца са смяротнага цела і нематэрыяльнай бессмяротнай душы. У тэорыі пазнання абсалютызаваў сенсуалізм, пачуцці разглядаў як першасную форму духоўнай дзейнасці.
У працы «Разважанні пра паходжанне і асновы няроўнасці паміж людзьмі» (1755) адзначаў, што няроўнасць паміж беднымі і багатымі ў спалучэнні з няроўнасцю пануючых і падуладных, разбурэнне натуральнай цэласнасці і гарманічнасці чалавечага жыцця складаюць аснову цывілізацыі няроўнасці. Галоўнай перадумовай дасягнення рэальнай свабоды лічыў роўнасць не толькі палітычную, але і маёмасную; яе павінна ахоўваць дзяржава, не дапускаючы палярызацыі багацця і галечы. У аснове яго сацыяльна-палітычных поглядаў канцэпцыя грамадскага дагавора, якая базіруецца на прызнанні свабоды чалавека і народнага суверэнітэту («Аб грамадзянскім дагаворы, або Прынцыпы палітычнага права», 1762). Ідэалам дзяржаўнага ўладкавання лічыў дэмакратычную рэспубліку, заснаваную на ўсеагульнай роўнасці.
У кнізе «Эміль, або Аб выхаванні» (1762), якая спалучае філасофска-педагагічны трактат і раман, Жан-Жак Русо распрацаваў гуманістычную канцэпцыю педагогікі, паводле якой галоўнай задачай выхавання з’яўляецца фарміраванне чалавека і грамадзяніна шляхам развіцця прыродных задаткаў і здольнасцей без выкарыстання насілля над яго асобай.
Асноўным у эстэтычнай канцэпцыі Русо з’яўляецца праблема суадносін мастацтва і маралі. Ідэалам мастацтва лічыў народныя відовішчы, якія праслаўляюць патрыятычныя ўчынкі, вучаць велікадушнасці і справядлівасці.
Літаратурная і музычная творчасць
Галоўны яго літаратурны твор — раман «Юлія, або Новая Элаіза» (1761), дзе паказаны бунт дзяўчаты-дваранкі супраць асноў кансерватыўна-саслоўнай маралі, сцвярджаецца свабода натуральнага пачуцця кахання, не скаванага ўмоўнасцямі цывілізацыі. Гэты раман стаў пачаткам літаратурнага кірунку сентыменталізму; некаторыя даследчыкі адносяць яго творчасць да першавытокаў рамантызму. Яго «Новая Элаіза» напісаная пад відавочным уплывам Рычардсана. Русо не толькі ўзяў аналагічны сюжэт — трагічны лёс гераіні, якая гіне ў барацьбе цноты з любоўю або спакусай, але і засвоіў сабе самы стыль адчувальнага рамана. «Новая Элаіза» мела неверагодны поспех; ёю зачытваліся, над ёю пралівалі слёзы, абогатваралі яе аўтара. Форма рамана — эпісталярная; ён складаецца з 163 лістоў і эпілогу. У цяперашні час гэтая форма ў значнай ступені прымяншае цікавасць чытання, але чытачам XVIII стагоддзя яна падабалася, так як лісты прадстаўлялі лепшую падставу для бясконцых разваг.
Высокая каштоўнасць жыцця, чалавечай годнасці і гонару, значэнне грамадскай дзейнасці з усімі яе недахопамі і калізіямі — у цэнтры аўтабіяграфічнай кнігі «Споведзь» (1766—70). Аўтар паэм «Сад у Шармет» (1736), «Пасланне да Парызо» (1742), «Алея Сільвіі» (1746), драматычных твораў «Нарцыс» (1733), «Ваеннапалонныя» (1743), «Пігмаліён» (1770), аўтар лібрэта і музыкі да опер і інш.
Характар Русо
Яго характар быў поўным супрацьлегласцей. Яго шырокая маральнасць не звязвала яго з правіламі. Гнуткі і разумны, ён тануў у марах і не мог ужыцца з рэчаіснасцю. Яго справы былі верным адбіткам яго характару.
Ён быў самавукам, без метадычнай падрыхтоўкі. Ён нідзе не быў сціслым і метадычным; не быў філосафам у тэхнічным значэнні гэтага слова. Але ён меў парадаксальныя і нязвыклыя погляды, шчыры энтузіязм, і меў пяро, якое хапала за сэрца. Яго філасофія была арыентавана не на ўмовы і вынікі навукі, але болей на ўласнае разуменне і мары. Парыж быў той мадэллю, паводле якой ён бачыў цывілізацыю, а сялянская маладосць стала крыніцай апісвання натуральнага стану.
Зноскі
- Jean-Jacques Rousseau // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Jean Jacques Rousseau // Babelio — 2007. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
- «Preromanticism Criticism» Архівавана 6 красавіка 2010.. Enotes.com.
- Robert Darnton, «The Great Cat Massacre», chapter 6.
Літаратура
Спасылкі
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
