Верхавая язда

Верхавая язда, або язда — спосаб перамяшчэння, пры якім чалавек (вершнік) знаходзіцца на спіне жывёлы (часцей каня, радзей — асла, вярблюда, слана і інш.). У больш вузкім сэнсе — адзін з відаў аматарскага спорту або вольнага часу. У прафесійным конным спорце верхавая язда дзеліцца на асобныя дысцыпліны, такія як гонкі, аб’язджанне, канкур, трохбор’я, джыгітовка, вальтыжыроўка. Выкарыстанне верхавой язды з лячэбнай мэтай называецца іпатэрапіяй.

Малюнкі з артыкула «Кавалерыйская язда» (руск.)
«Ваенная энцыклапедыя» Сыціна: 1913

Запыт «Вершнік» перанакіроўваецца сюды; гл. таксама іншыя значэнні.

Гістарычная даведка

Упершыню конь апынуўся пад сядлом чалавека ў Азіі; прыпісваюць гэта аднаму з скіфскіх пляменаў. Еўрапейцы запазычылі гэты спосаб перамяшчэння ў персаў, галоўным чынам у ваенных мэтах, і адразу ж дасягнулі ў гэтым дачыненні вялікага майстэрства; вялікай папулярнасцю карысталіся конніцы фесалійская і фракійская; гэтаму спрыяла стварэнне ў Грэцыі, а затым і Рыме і асаблівых акадэмій верхавой язды. Трэба, аднак, заўважыць, што ў эпоху рымскага валадарства кавалерыя ўяўляла сабой толькі дапаможны від зброі і наогул была недастаткова кваліфікаванай. Менавіта майстэрства язды не магло дасягнуць вялікай вышыні, таму што ездзілі і грэкі, і рымляне без сёдлаў і стрэмян, і без дастатковай ўпэўненасці ў пасадцы ў іх таму не магло быць ўдалага ваеннага прымянення дадзенага навыку. Тым не менш, іх пасадка была практычнай і лёгкай. Яе змяненне было услед за вынаходствам сядла, а затым, пазней, цяжкіх рыцарскіх даспехаў. Затым змены ў верхавой яздзе абумоўліваліся ваеннымі і тактычнымі патрабаваннямі, што прад’яўляюцца кавалерыі, у адношэнні жа да аматараў — патрабаваннямі моды на той ці іншы род верхавога спорту.

Асаблівасці верхавой язды ў розных народаў

Верхавая язда з часу ўвядзення яе ў цывілізаваных народаў рэзка падзялілася на два роду: простае выкарыстанне каня без яго папярэдняга навучання і выхавання, з ужываннем толькі некаторых прыёмаў, якія маюць на мэце пакарыць яго волю воле вершніка, і язда на конях, прыгатаваных для гэтай мэты па вядомых правілах вядомай школы. Усходнія народы пераважна карысталіся першым спосабам, будучы прыроднымі кавалеристами, з малых гадоў знаёмыя з канём. Такім спосабам па цяперашні час ездзяць ўсе азіяцкія народы, жыхары Паўднёвай Амерыкі (каўбоі), збольшага расійскія і украінскія казакі і карэнныя жыхары Каўказа, а таксама большасць наезнікаў-самавукаў, напрыклад, фермеры, сяляне і г. д.

Нельга не заўважыць, што так званыя прыродныя коннікі таксама маюць некаторыя строга пэўныя правілы верхавой язды, выпрацаваныя практыкай і якія перадаюцца з пакалення ў пакаленне, казакам жа прыйшлося з прычыны тактычных патрабаванняў прыняць некаторыя прыёмы і правілы культурных наезнікаў, тым не менш пакінуўшы ў аснове язды свае прынцыпы. Усе еўрапейскія народы прынялі штучны спосаб верхавой язды, які на працягу многіх стагоддзяў падвергнуўся шматлікім зменам, і ў цяперашні час яшчэ нельга казаць аб тым, што нават агульныя прынцыпы верхавой язды, не толькі асобныя, больш дробныя правілы, усталяваныя цалкам пэўна і лічыліся б бясспрэчнымі.

Гл. таксама

• Конны спорт

Спасылкі

• Кавалерийская езда // Военная энциклопедия : ([в 18 т.]) / под ред. В. Ф. Новицкого^[ru] [и др.]. — СПб. ; [М.] : Тип. т-ва И. В. Сытина^[ru], 1911—1915.