Веліжскі павет

Ве́ліжскі павет, Вяліжскі павет — адміністрацыйная адзінка ў складзе Пскоўскай і Полацкай губерняў, Полацкага намесніцтва, Беларускай, Віцебскай губерняў, якая існавала ў 1772—1927 гадах. Самы ўсходні павет Віцебскай губерні. Трэці па плошчы (пасля Люцынскага і Полацкага) павет Віцебскай губерні (пасля скасавання ў 1866 г. Суражскага павета). Уваходзіў у мяжу аселасці. Цэнтр — горад Веліж.

Веліжскі павет
Герб
Краіна	Расійская імперыя
Уваходзіць у	Віцебская губерня
Адміністрацыйны цэнтр	Веліж
Дата ўтварэння	1772
Дата скасавання	1927
Насельніцтва	100 079 жыхароў (1 897)
Плошча	4,4 тыс. кв. км

Гісторыя

Веліжскі павет у складзе Пскоўскай губерні Расійскай імперыі быў утвораны ў 1772 годзе пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай. У 1776 годзе павет быў перададзены ў Полацкую губерню (з 1778 года — намесніцтва). У 1796 годзе павет адышоў да Беларускай губерні, а ў 1802 годзе — да Віцебскай. У сакавіку 1924 года ў сувязі са скасаваннем Віцебскай губерні павет быў перададзены ў Пскоўскую губерню. 1 жніўня 1927 года павет быў скасаваны разам з губерняй.

Насельніцтва

Па дадзеных перапісу 1897 года ў павеце пражывала 100,1 тыс. чал.^[1] У тым ліку беларусаў — 85,7 %, яўрэяў — 9,8 %, латышоў — 2,5 %, рускіх — 1,3 %. У павятовым горадзе Вяліжы пражывала 12 193 чал.

У 1926 годзе ў павеце, які зменшыўся да таго часу па плошчы, пражывала 128,2 тыс. чал.

Адміністрацыйны падзел

У 1906 годзе ў павеце было 13 валасцей ^[2]:

• Баранаўская,
• Будніцкая,
• Вузскаўская,
• Вязьменская (цэнтр — м. Крутое),
• Ільінская,
• Казакоўская,
• Крэстаўская,
• Маклакоўская,
• Сярцейская,
• Усвяцкая,
• Усмынская,
• Царкавішчанская,
• Чапельская.

У 1926 годзе колькасць валасцей скарацілася да шасці:

• Веліжская,
• Ільінская,
• Крэстаўская,
• Селязнёўская,
• Усвяцкая,
• Усмынская.

Сучаснае становішча

У цяперашні час тэрыторыя павета (у межах на 1917 г.) уваходзіць у склад Веліжскага раёна Смаленскай вобласці, Куньінскага і Усвяцкага раёнаў Пскоўскай вобласці, Заходнедзвінскага і Жаркоўскага раёнаў Цвярской вобласці Расіі і Віцебскага раёна Віцебскай вобласці Беларусі.

Вядомыя асобы

• Сяргей Вярхоўскі (1909—1963) — савецкі военачальнік беларускага паходжання, контр-адмірал.
• Георгій Даўгяла (1902—1974) — беларускі вучоны-тэрапеўт, прафесар, заслужаны дзеяч навукі БССР.
• Бацька Мінай (1891—1964) — адзін з арганізатараў і кіраўнікоў партызанскага руху ў Віцебскай вобласці, Герой Савецкага Саюза.
• Мікалай Нікіфароўскі (1845—1910) — беларускі этнограф і фалькларыст.

Зноскі

1. Дадзеныя агульнага перапісу насельніцтва Расійскай імперыі на «Демоскоп Weekly»
2. Веліжскі павет на Radzima.net

Спасылкі

• Старыя карты Веліжскага павета на сайце «Литера Ру»
• Веліжскі павет на сайце Radzima.net
• Праваслаўныя цэрквы Веліжскага павета на сайце Згуртавання беларускай шляхты
• Рымска-Каталіцкія касцёлы Веліжскага павета на сайце Згуртавання беларускай шляхты