Праптушка

Праптушка (першаптушка, стараптах^[1] або археаптэрыкс, лац.: Archaeopteryx, ад грэч. ἀρχαῖος — старажытны, πτέρυξ — крылле) — вымерлы род птушкападобных дыназаўраў. З канца 19-га стагоддзя да ранняга 21-га стагоддзя палеантолагі і папулярныя даведнікі лічылі прадстаўнікоў рода Archaeopteryx самымі старажытнымі вядомымі птушкамі (у кладзе Avialae)^[2]. З тых часоў былі ідэнтыфікаваныя і больш старыя патэнцыяльныя прадстаўнікі дадзенай клады, у тым ліку Anchiornis, Xiaotingia і Aurornis^[3].

† Праптушка
Астанкі праптушкі ў Берліне
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Інфраклас:  Archosauromorpha Без рангу:  Архазаўры Клада:  Ornithodira Клада:  Дыназаўрападобныя Надатрад:  Дыназаўры Атрад:  Яшчаратазавыя Падатрад:  Theropoda Клада:  Neotheropoda Клада:  Averostra Інфраатрад:  Тэтануры Клада:  Orionides Клада:  Avetheropoda Без ранга:  Coelurosauria Клада:  Tyrannoraptora Клада:  Maniraptoromorpha Клада:  Neocoelurosauria Клада:  Maniraptoriformes Без рангу:  Maniraptora Клада:  Pennaraptora Клада:  Paraves Сямейства:  Праптушкавыя Род:  Праптушка
Міжнародная навуковая назва
Archaeopteryx Meyer, 1861
Атрады
Saurischia — яшчаратазавыя Ornithischia — птушкатазавыя
Геахраналогія млн. гадоў Перыяд Эра Эон 2,588 Чац-ны Ка Ф а н е р а з о й 23,03 Неаген 65,5 Палеаген 145,5 Мел М е з а з о й 199,6 Юра 251 Трыяс 299 Перм П а л е а з о й 359,2 Карбон 416 Дэвон 443,7 Сілур 488,3 Ардовік 542 Кембрый 4570 Дакембрый ◄ Наш час ◄ Мел-палеагенавае выміранне ◄ Трыясавае выміранне ◄ Масавае пермскае выміранне ◄ Дэвонскае выміранне ◄ Ардовік-сілурскае выміранне ◄ Кембрыйскі выбух
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы NCBI   436486 EOL   3014672 FW   39240

Апісанне

Праптушкі жылі ў часы позняга юрскага перыяду, каля 150 мільёнаў год таму, на тэрыторыі сучаснай паўднёвай Германіі: у тыя часы Еўропа была прадстаўлена архіпелагам астравоў, які размяшчаўся ў неглыбокім цёплым трапічным моры, значна бліжэй да экватара, чым зараз. Па памеры праптушка была падобная да сарокі звычайнай, прычым самыя буйныя асобіны, магчыма, дасягалі памеру крумкача. Самы вялікі від праптушкі мог вырастаць прыкладна да 0,5 метра ў даўжыню. Нягледзячы на невялікія памеры, шырокае крылле і меркаваную здольнасць лётаць і слізгаць, праптушкі мелі больш агульнага з іншымі малымі мезазойскімі дыназаўрамі, чым з сучаснымі птушкамі. У прыватнасці з драмеазаўрыдамі і троадонтыдамі ў іх былі агульныя наступныя рысы: сківіцы з вострымі зубамі, тры пальцы з кіпцюрамі, доўгі касцяны хвост, звышрасцяжныя другія пальцы лап («кіпцюры забойцы»), пёры (наяўнасць якіх таксама пацвярджае цеплакроўнасць праптушкі) і розныя агульныя асаблівасці шкілета.

Крыніцы

1. М.А.Грамыка. Беларуская навуковая тэрмінолёгія: Геолёгія, мінэралёгія, крышталёграфія. — Мінск: Інбелкульт, 1924. — С. 6.
2. Сю, С.; Ю, Х.; Ду, К.; Хан, Ф. (28 ліпеня 2011). "An Archaeopteryx-like theropod from China and the origin of Avialae" (PDF). Nature. 475 (7357): 465–470. doi:10.1038/nature10288. PMID 21796204. S2CID 205225790. Архівавана з арыгінала (PDF) 20 снежня 2016.
3. Гадфруа, Паскаль; Чау, Андрэа; Ху, Дон Ю; Эскюлье, Франсуа; Ву, Вэн Хао; Дык, Гарэт (2013). "A Jurassic avialan dinosaur from China resolves the early phylogenetic history of birds". Nature. 498 (7454): 359–362. doi:10.1038/nature12168. PMID 23719374. S2CID 4364892.

Літаратура

• Археаптэрыкс // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).