From Wikipedia, the free encyclopedia
Апярэджванне раўнадзенстваў (лац.: praecessio aequinoctiorum) — гістарычная назва для паступовага зрушэння пунктаў вясенняга і асенняга раўнадзенстваў (гэта значыць пунктаў перасячэння нябеснага экватара з экліптыкай) насустрач гадавому руху Сонца. Іншымі словамі, кожны год вясновае раўнадзенства надыходзіць крыху раней, чым у папярэднім годзе.
Асноўная прычына апярэджвання раўнадзенстваў — прэцэсія, перыядычнае змяненне напрамку зямной восі пад уплывам прыцягнення Месяца, а таксама (у меншай ступені) Сонца. Як высвятліў Ньютан ў сваіх «Пачатках», пляскатасць Зямлі ля полюсаў прыводзіць да таго, што прыцягненне знешніх цел паварочвае зямную вось, якая апісвае конус з перыядам (па сучасных дадзеных) прыкладна 25,776 гадоў. Пры гэтым нахіл зямной восі да экліптыкі захоўваецца нязменным. Паварот зямной восі ссоўвае і звязаную з Зямлёй экватарыяльную сістэмы нябесных каардынат, прыкладна на 20,1" у год.
Існуюць і іншыя прычыны зрушэння зямной восі — нутацыя, аперыядычнае «блуканне полюсаў» і пад., аднак іх уклад у вынік у параўнанні з прэцэсіяй невялікі.
Аналагічныя з'явы адбываюцца і на іншых планетах. Напрыклад, вось Юпітэра пад уплывам яго шматлікіх спадарожнікаў і Сонца ссоўваецца прыкладна на паўградуса на працягу юпітэрыянскага года.
Паварот восі нашай планеты мае разнастайныя наступствы. Перш за ўсё, ён скарачае працягласць трапічнага года, які становіцца на 20 хвілін карацей зорнага. Паколькі даўготы зорак адлічваюцца ад пункта раўнадзенства, яны паступова павялічваюцца — менавіта гэты эфект і прывёў да адкрыцця дадзенага з'явы.
У ходзе прэцэсіі выгляд зорнага неба, бачны ў тых ці іншых шыротах, змяняецца, так як мяняюцца скланення тых ці іншых сузор’яў, і нават час года іх назірання. Некаторыя сузор’і, бачныя цяпер у сярэдніх шыротах паўночнага паўшар’я Зямлі (напрыклад, Арыён і Вялікі Сабака), паступова апускаюцца пад гарызонт і праз некалькі тысяч гадоў будуць амаль недаступныя для гэтых шырот, затое на паўночным небе з’явяцца сузор’і Цэнтаўр, Паўднёвы Крыж і шэраг іншых. Вядома, не ўсё сузор’і паўднёвага паўшар’я будуць даступныя ў выніку прэцэсіі — вышэй за ўсіх паднімецца сучаснае «летняе» неба, менш — «асенняе» і «вясенняе», зімняе неба не паднімецца зусім, бо цяпер яно ўжо максімальна паднята.
Падобныя працэсы будуць і ў Паўднёвым паўшар’і. Многія сузор’і Паўночнага паўшар’я, якія ў цяперашні час не паказваюцца ў Паўднёвым, стануць там бачныя, прычым вышэй за ўсё падымецца сучаснае «зімняе» неба, якое відаць з Паўднёвага паўшар’я як летняе. Напрыклад, праз 6000 гадоў будзе даступна з сярэдніх шырот Паўднёвага паўшар'я для назірання сузор’е Вялікая Мядзведзіца, а 6 тысяч гадоў назад там была бачная Касіяпея.
Полюс свету зараз амаль супадае з Палярнай зоркай; ў старажытным Егіпце ён знаходзіўся паблізу зоркі Туба (α Цмока), а ў V тысячагоддзі пяройдзе ў сузор’е Цэфея.
Арбіта Зямлі злёгку выцягнутая, і бліжэй за ўсё Зямля падыходзіць да Сонца ў студзені, калі ў паўночным паўшар'і зіма. З-за гэтага клімат паўночнага паўшар'я Зямлі некалькі мякчэйшы, чым паўднёвага (зіма мякчэйшая, а лета некалькі халаднейшае). Праз 10 000 гадоў сезоны з-за прэцэсіі скрануцца, і мякчэйшым будзе клімат паўднёвага паўшар'я.
 |
Апярэджванне раўнадзенстваў на Вікісховішчы |
|---|
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
