Амбон

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Амбон (значэнні).

Амбон, або амбона (ад стар.-грэч. ἄμβων — узвышэнне) — спецыяльнае збудаванне ў хрысціянскім храме, прызначанае для чытання Святога Пісання, спеваў або абвяшчэння некаторых богаслужбовых тэкстаў, вымаўлення казанняў.

Амбон візантыйскага тыпу ў базіліцы Сант-Апалінарэ-Нуава, 5-6 вв.

Гісторыя

Верагодна, першапачаткова амбон ладзіўся ў выглядзе платформы з прыступкамі і пераносным аналоям. Упершыню ён згадваецца ў канонах Лаадыкійскага сабора 364 года. З V—VI стагоддзяў гэта ўжо стацыянарная канструкцыя ўнутры візантыйскай царквы, якая размяшчалася каля сярэдзіны храма і выглядала альбо як цыліндрычнае ўзвышэнне з 2 лесвіцамі па баках, як у храмах Канстанцінопаля, альбо як паўкруглае ў плане збудаванне, якое ўключала невялікія лесвіцы.

Праваслаўная царква

Старажытны амбон у двары Сафіі ў Стамбуле, Турцыя

Да XVII стагоддзя ў праваслаўных цэрквах выкарыстоўвалі амбоны візантыйскага тыпу. На Русі яны вядомыя з XII стагоддзя. Адзіная захаваная руская амбона гэтага тыпу паходзіць з наўгародскага Сафійскага сабора і захоўваецца ў Рускім музеі.

Пасля XVII стагоддзя амбоны візантыйскага тыпу выйшлі з ужывання і назва «амбона» перайшла на прымыкаючы да салеі паўкруглы выступ перад Царскай брамай.

Архірэйскі амбон

Вобразам старажытнага амбона ў сучаснай праваслаўнай царкве ў цяперашні час з'яўляецца невысокі памост ў цэнтры храма, які выкарыстоўваецца пры архірэйскім богаслужэнні. Ён завецца архірэйскім амбонам, васходніцай, аблачальным месцам або скрыняй. У выпадках, прадугледжаных тыпіконам на архірэйскім амбоне могуць ўсталёўвацца сядзенні — кафедра. Па гэтай прычыне часам памылкова архірэйскі амбон называецца кафедрай. На архірэйскім амбоне біскуп знаходзіцца да ўваходу ў алтар, на ім жа адбываецца яго ўбор. З архірэйскага амбона протадыякан чытае Евангелле.

Каталіцкая царква

Амбоны заходніх храмаў першапачаткова не адрозніваліся ад візантыйскіх. З XI стагоддзя тут з'яўляюцца двайныя амбоны (цікавы ўзор такога амбона захаваўся ў царкве святога Клімента ў Рыме), размешчаныя па баках нааса: з паўднёвага боку — для чытання і тлумачэння Евангелля, з паўночнай — для чытання Дзеяў і лісты апосталаў. На ўзвышэнні вялі лесвіцы.

Гэтыя амбоны сталі хутка гуляць важную ролю пры ўпрыгожванні цэркваў; яны раскошна прыбіраліся, спачатку мазаікай, а пасля разьбой. Прырост суполак вернікаў выцесніў гэтыя два амбона, і яны зліліся ў сучасную кафедру. У каталіцкіх і пратэстанцкіх цэрквах амбоны звычайна замяняюцца пюпітрамі.