пералік значэнняў у Вікіпедыі From Wikipedia, the free encyclopedia
Імператар Захаду (фр.: Empereur d’Occident) — умоўнае абазначэнне тытула кіраўніка Франкскай дзяржавы пасля таго, як кароль Карл Вялікі быў 25 снежня 800 года каранаваны Папам Львом III у Рыме імператарскай каронай. Апошні імператар Захаду, Берэнгар I, памёр у 924 годзе.
Імператары захаду насілі звычайна тытул «імператар Рымлян» (лац.: imperator Romanorum) ці «імператар Рымскай імперыі» (лац.: imperator Romanum gubernans imperium). Пераемнікамі імператараў Захаду лічылі сябе імператары Свяшчэннай Рымскай імперыі, заснаванай у 962 годзе германскім каралём Атонам I Вялікім.
Да 800 годзе Карл Вялікі стварыў магутнае каралеўства, якое ўключала ў сябе сучасныя Францыю, Германію і Паўночную Італію. А 25 снежня Папа Рымскі Леў III на святочнай імшы, якая праходзіла ў саборы Святога Пятра ў Рыме каранаваў Карла імператарскай каронай як рымскага імператара. У выніку было абвешчана пра аднаўленне Заходняй Рымскай імперыі, што адлюстроўвалася ў афіцыйным тытуле, які з гэтага часу насіў Карл: імператар Рымскай імперыі. Такім чынам франкскае каралеўства апынулася ператворана ў імперыю. Афіцыйна яно звалася Імперыя Захаду фр.: Empire d’Occident, аднак у гістарыяграфіі гэту дзяржаву завуць Франкская ці Каралінгская імперыя.
Імператары Візантыйскай імперыі (імператары Усходу, фр.: Empereur d'Orient), якія самі лічылі сябе пераемнікамі Рымскай імперыі, спачатку адмовіліся прызнаць імператарскі тытул за Карлам. Толькі ў 812 годзе візантыйскі імператар Міхаіл I Рангаві фармальна прызнаў новы тытул імператара ў разліку на падтрымку Захаду ў барацьбе з Балгарыяй, якая разграміла візантыйскае войска ў 811 годзе. За прызнанне свайго імператарскага тытула Карл саступіў Візантыі Венецыю і Далмацыю. Аднак прызнанне гэтага тытула аспрэчвалася Візантыяй у XII і XIII стагоддзях.
Атрымаўшы ў 814 годзе ў спадчыну імперыю, Людовік I Набожны, сын Карла, жадаючы замацаваць спадчынныя правы сваіх сыноў, апублікаваў у ліпені 817 года ў Ахене Акт аб парадку ў Імперыі» (Ordinatio imperii). У ім старэйшы сын Людовіка, Лотар абвяшчаўся суправіцелем бацькі з тытулам су-імператара і атрымліваў у кіраванне значную частку Франкскага каралеўства: (Нейстрыю, Аўстразію, Саксонію, Цюрынгію, Алеманію, Септыманію, Праванс і Італію). Іншыя сыны Людовіка таксама атрымалі надзелы: Піпін — Аквітанію, Васконію і Іспанскую марку, Людовік — Баварыю і Карынтыю. Аднак на граматах імя Лотара сустракаецца побач з бацькаўскім толькі з 825 года. Каранаваны імператарскай каронай Лотар быў 5 красавіка 823 года Папам Пасхаліем I у саборы Святога Пятра ў Рыме. Пазней Лотар не раз паўставаў разам з братамі супраць Людовіка I, некалькі разоў звергаючы яго, але ў 834 годзе армія Лотара была разбіта. Сам Лотар быў вымушаны вымольваць прабачэнне. У выніку тытул су-імператара быў у яго адняты, а пад уладай Лотара фактычна засталася толькі Італія.
Пасля смерці Людовіка Набожнага ў 840 годзе Лотар паспрабаваў атрымаць усю бацькаўскую спадчыну, што, аднак, выклікала супрацьдзеянне яго братоў, Людовіка Нямецкага і Карла II Лысага. У 841 годзе Лотар быў разбіты ў бітве пры Фантэнэ. У 843 годзе паміж братамі быў заключаны Вердэнскі дагавор, у выніку якога імперыя апынулася падзеленай на 3 часткі. Лотар захаваў за сабой Італію, а таксама так званае Сярэдняе каралеўства, якое ўключала ў сябе будучую Латарынгію, Бургундыю і Праванс. Лотар захаваў за сабой таксама імператарскі тытул. Пасля смерці Лотара ў 855 годзе яго ўладанні таксама былі падзелены паміж сынамі. Імператарскі тытул, які з гэтага моманту фактычна апынуўся прывязаны да тытула караля Італіі, дастаўся старэйшаму сыну Лотара, Людовіку ІI, каранаванаму імператарскай каронай яшчэ пры жыцці бацькі.
Людовіку II удалося пашырыць свае ўладанні за кошт падначалення Паўднёвай Італіі, Праванса, атрыманага ў спадчыну пасля смерці малодшага брата, а таксама часткі Латарынгскага каралеўства. Аднак у канцы яго кіравання герцагства ў Паўднёвай Італіі пры падтрымцы Візантыі фактычна выйшлі з яго падначалення.
Пасля смерці Людовіка II у 875 годзе італьянская імператарская галіна Каралінгаў загасла. Італія разам з імператарскай каронай дасталася Карлу II Лысаму, каралю Заходне-Франкскага каралеўства. У 877 годзе Карл памёр. Італьянскім каралеўствам завалодаў Карл III Тоўсты, пляменнік Карла II. У 881 годзе Карл III каранаваўся імператарскай каронай, а да 884 годзе яму ўдалося на час аднавіць адзіную Каралінгскую імперыю, але аб'яднанне апынулася недаўгавечным. Ужо ў канцы 887 года Карл быў зрынуты, а імперыя канчаткова распалася на некалькі каралеўстваў.
З гэтага часу імператарскі трон фактычна страціў свой статус, але барацьба за яго ўсёткі працягвалася. Спачатку каралём Італіі каранаваўся маркграф Фрыуля Берэнгар I, звязаны сваяцтвам з Каралінгамі (яго маці была дачкой імператара Людовіка Набожнага). Аднак неўзабаве Берэнгар апынуўся выцеснены ў Фрыуль герцагам Спалета Гвіда III, які таксама каранаваўся як кароль Італіі. Італьянскае каралеўства на нейкі час фактычна апынулася падзелена на-двое. У 891 годзе Гвіда быў каранаваны імператарам. Больш таго, у 892 годзе яму ўдалося дамагчыся каранавання свайго сына Ламберта.
Пасля смерці Гвіда ў 894 годзе Берэнгар Фрыўльскі аднавіў барацьбу за каралеўства, але ў 895 у Італію ўварваўся кароль Усходне-Франкскага каралеўства Арнульф Карынтыйскі, пляменнік Карла III, што прывяло да заключэння перамір'я паміж Берэнгарам і Ламбертам Спалецкім. Арнульфу ўдалося ўзяць штурмам Рым, дзе ён у лютым 896 каранаваўся імператарскай каронай. Развіць поспех яму перашкодзіла хвароба, у выніку якой Арнульф быў вымушаны вярнуцца ў Германію, дзе і памёр праз 3 годы. Да канца 896 года Ламберту і Берэнгару ўдалося выбіць германцаў з Італіі. Ламберт і Берэнгар афіцыйна падзялілі каралеўства на дзве часткі.
Пасля смерці Ламберта ў 898 Берэнгар застаўся адзіным каралём Італіі, аднак неўзабаве ён быў зрынуты каралём Ніжняй Бургундыі Людовікам III Сляпым, маці якога была дачкой імператара Людовіка II. Людовік III Сляпы быў закліканы незадаволенай Берэнгарам італьянскай знаццю. Увосень 900 года Людовік быў каранаваны як кароль Італіі, а 22 лютага 901 года Папа Бенедыкт IV увянчаў яго ў Рыме імператарскай каронай. Але Берэнгар не склаў зброі. 21 ліпеня 905 года яму ўдалося ўзяць Людовіка III у палон у Вероне. Людовіка асляпілі і выслалі ў Праванс, дзе ён і заставаўся да канца жыцця.
Толькі ў 916 годзе Берэнгар стаў імператарам. Яго каранаваў Папа Ян X. Праз некалькі гадоў ізноў утварылася партыя, незадаволеная імператарам, якая заклікала ў 919 на дапамогу караля Рудольфа II Бургундскага. Пацярпеўшы ад апошняга 29 ліпеня 923 года рашучае паражэнне, Берэнгар заклікаў на дапамогу венграў, чым канчаткова аддаліў ад сябе сваіх прыхільнікаў, і быў па-здрадніцку забіты 7 красавіка 924 года.
Пасля забойства Берэнгара імператарскі тытул знік, а ўлада над Італіяй на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў аспрэчвалі прадстаўнікі шэрагу арыстакратычных родаў Паўночнай Італіі і Бургундыі. Папскі прастол у Рыме апынуўся пад поўным кантролем мясцовага патрыцыяту. Толькі ў 962 годзе кароль Германіі Атон I Вялікі, атрымаўшы перамогу над італьянскай знаццю, быў памазаны на царства і каранаваны імперскай каронай. Гэта дата лічыцца датай адукацыі Свяшчэннай Рымскай імперыі. Хоць сам Атон Вялікі, відавочна, не намерваўся засноўваць новую імперыю і разглядаў сябе выключна як пераемніка Карла Вялікага, фактычна пераход імператарскай кароны да германскіх каралёў азначаў канчатковае адасабленне Германіі (Усходне-Франкскага каралеўства) ад Заходне-Франкскага (Францыі) і фарміраванне новага дзяржаўнага ўтварэння на аснове нямецкіх і паўночнаітальянскіх тэрыторый, якое прэтэндавала на ролю спадчынніка Рымскай імперыі і заступніка хрысціянскай царквы.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
