Ільхам Тахці

Ільхам Тахці (уйг.: ئىلھام توختى, кіт.: 伊力哈木 土赫提; нар. 25 кастрычніка 1969) — кітайскі эканаміст, уйгурскі праваабаронца. Двойчы арыштаваны за крытыку палітыкі кітайскага ўрада ў дачыненні да ўйгураў. Засуджаны да пажыццёвага зняволення. У 2019 годзе яму была прысвоена прэмія Сахарава за свабоду думкі і прэмія Вацлава Гавела^[3].

Ільхам Тахці
уйг.: ئىلھام توختى
Род дзейнасці	праваабаронца, выкладчык універсітэта, эканаміст
Дата нараджэння	25 кастрычніка 1969(1969-10-25)[1][2] (55 гадоў)
Месца нараджэння	Артуш[d], Кызылсу-Кыргызская аўтаномная акруга[d], Сіньцзян-Уйгурскі аўтаномны раён, Кітай
Грамадзянства	Кітай
Веравызнанне	іслам
Дзеці	Еўхер Ільхам[d]
Месца працы	Універсітэт Мінзу[d]
Альма-матар	Паўночна-ўсходні педагагічны ўніверсітэт[d] Універсітэт Мінзу[d]
Узнагароды і прэміі	прэмія ПЭН/Барбара Голдсміт «Свабода пісьма»[d] (2014) прэмія Марціна Эналса[d] (2016) прэмія горада Веймар у галіне правоў чалавека[d] (2017) прэмія Вацлава Гавела[d] (2019) прэмія імя Сахарава (2019)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзіўся 25 кастрычніка 1969 года ў павеце Артуш Сіньцзян-Уйгурскага аўтаномнага раёна (СУАР). Скончыў Паўночна-Усходні педагагічны ўніверсітэт і школу эканомікі. Пазней стаў прафесарам эканомікі Цэнтральнага ўніверсітэта нацыянальнасцей у Пекіне^[4].

У 2006 годзе заснаваў вэб-сайт «Uyghur Online», на якім публікаваў артыкулы па-ўйгурску і па-кітайску, з мэтай развіцця разумення паміж кітайцамі і ўйгурамі^[4][5]. Радыё Свабодная Азія называла яго блог умераным, інтэлектуальным рэсурсам па рашэнні сацыяльных пытанняў. У сярэдзіне 2008 года ўлада закрыла яго вэб-сайт. У сакавіку 2009 года ў інтэрв’ю Радыё Свабодная Азія Тахці адкрыта раскрытыкаваў палітыку кітайскага ўрада ў СУАР. Ён крытыкаваў палітыку заахвочвання ханьскай міграцыі ў СУАР, лічачы, што гэта пагаршае праблему беспрацоўя сярод уйгураў. Тахці сцвярджаў, што падчас выканання даследаванняў для ўрада ў 1990-х гадах, ён высвятліў, што ў СУАР было зафіксавана 1,5 млн беспрацоўных з насельніцтва менш за 20 млн асоб^[6]. Акрамя таго, ён крытыкаваў губернатара СУАР Нур Бекры, назваўшы яго «некваліфікаваным» кіраўніком. Тахці таксама заклікаў да поўнага выканання закона КНР «Права на этнічную аўтаномію» (1984).

У сакавіку 2009 года Тахці быў арыштаваны^[4], яго звінавацілі ў сепаратызме. У 2014 годзе Тахці быў засуджаны да пажыццёвага пазбаўлення волі^[7].

Узнагароды

У верасні 2019 года Парламенцкая асамблея Савета Еўропы ўзнагародзіла Тахці прэміяй Вацлава Гавела за абарону правоў уйгурскага насельніцтва КНР. Прэмію ад імя Тахці атрымаў Энвер Кан з арганізацыі «Ініцыятыва Ільхама Тахці»^[8].

У 2019 годзе Тахці таксама ўдастоены міжнароднай прэміі Сахарава^[7]. Прэмія была прысуджана Тахці за «высілкі па развіцці ўзаемаразумення паміж кітайцамі і ўйгурамі». Прэзідэнт Еўрапейскага парламента Давід Сасолі заклікаў кіраўніцтва КНР неадкладна вызваліць Тахці.

Зноскі

1. Ilham Tohti // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683'></a>
2. National Library of Israel Names and Subjects Authority File Праверана 1 чэрвеня 2023.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q106509962'></a>
3. Wines, Michael (2009-08-23). "Without Explanation, China Releases 3 Activists". The New York Times. Праверана 2009-08-25.
4. Outspoken Economist Presumed Detained (нявызн.). Radio Free Asia. Архівавана з першакрыніцы 1 ліпеня 2012. Праверана 12 ліпеня 2009.
5. Uyghur Scholar Calls for Jobs (нявызн.). Radio Free Asia. Архівавана з першакрыніцы 1 ліпеня 2012. Праверана 15 ліпеня 2009.
6. Wong, Edward (2009-07-15). "Intellectuals Call for Release of Uighur Economist". New York Times. Праверана 2009-07-17.
7. Sakharov Prize: Jailed Uighur academic Ilham Tohti wins award, BBC, 24.10.2019
8. Премия имени Вацлава Гавела —2019 присуждена Ильхаму Тохти и «Молодёжной инициативе в поддержку прав человека»

Спасылкі

• Ilham Tohti's blog Uyghur Online Архівавана 2 лістапада 2006.
• Profile from Herald Sun, January 3 2010
• Profile from The New York Times, August 21 2010