Шлезвіг-Гольштэйн (правінцыя)
гістарычная правінцыя ў Прусіі From Wikipedia, the free encyclopedia
Шлезвіг-Гольштэйн (ням.: Schleswig-Holstein) — правінцыя Прусіі (з 1871 года — частка адзінай Германіі), размешчаная на паўвостраве паміж Балтыйскім морам на ўсходзе і Паўночным морам на захадзе. Была ўтворана ў 1866 годзе ў выніку анексіі каралеўствам Прусія герцагстваў Шлезвіг і Гольштэйн. Сталіцамі правінцыі папераменна былі гарады Кіль і Шлезвіг. Праіснавала аж да 1946 года, калі брытанскай ваеннай адміністрацыяй на яе тэрыторыі была абвешчана зямля Шлезвіг-Гольштэйн, якая з’яўляецца сёння часткай ФРГ.
| Шлезвіг-Гольштэйн | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ням.: Schleswig-Holstein | |||||
|
|||||
| Краіна |
Прусія (1867—1871) Германія (1871—1946) |
||||
| Статус | Гістарычная правінцыя Прусіі | ||||
| Уваходзіць у |
Каралеўства Прусія Дзяржава Прусія |
||||
| Адміністрацыйны цэнтр |
Кіль (1867—1879) Шлезвіг (1879—1917) Кіль (1917—1946) |
||||
| Дата ўтварэння | 1867 | ||||
| Дата скасавання | 23 жніўня 1946 | ||||
| Насельніцтва (1905) | 1,504,339 | ||||
| Плошча | |||||
.svg) |
|||||
| Заўвагі: карта ў граніцах 1871 года | |||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
Далучэнне Шлезвіга і Гольштэйна
Правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн была ўтворана пасля аўстра-прускай вайны ў 1866 годзе ў выніку анексіі Прусіяй герцагстваў Шлезвіг і Гольштэйн. У яе склад уваходзіла мноства вялікіх і малых астравоў, размешчаных у заходняга берага сярод шырокіх водмеляў, і некалькі астравоў ва ўсходняга берага.
Тэрыторыя правінцыі ў 1867 годзе была падзелена на дзве акругі — Шлезвіг і Гольштэйн, аднак ужо ў 1868 годзе яны былі аб’яднаны ў адзіную акругу Шлезвіг, якая займае тэрыторыю ўсёй правінцыі цалкам. У 1876 годзе да тэрыторыі правінцыі было далучана герцагства Лаўэнбург, якое ўжо з 1865 года кіравалася ў асабістай уніі з Прусіяй.
У 1890 годзе з падпісаннем дагавора з Вялікабрытаніяй пад кантроль Германіі перайшоў востраў Гельгаланд, які таксама быў уключаны ў склад правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн.
Веймарская рэспубліка
Пасля падзення манархіі правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн працягнула існаванне ў Вольнай дзяржаве Прусія ў ранейшых граніцах. У 1920 годзе паўночны Шлезвіг у выніку рэферэндуму аб статусе Шлезвіга перайшоў да Даніі.
Трэці рэйх
Пасля прыходу да ўлады нацыянал-сацыялістаў у 1933 годзе і пачатку палітыкі гляйхшальтунгу правінцыі фактычна страцілі сваё значэнне, а функцыі обер-прэзідэнта Шлезвіг-Гольштэйна з гэтага часу былі перакладзены на гаўляйтараў партыйнага гау Шлезвіг-Гольштэйн.
У 1937 годзе ў час нацысцкіх адміністрацыйных рэформ шлезвігскія гарады Альтана і Вандсбек былі выведзены са складу Прусіі і перададзены ў склад «горада-дзяржавы» (самастойнай зямлі) Гамбург. Адначасова з гэтым у склад правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн былі перададзены «горад-дзяржава» Любек і былое Любекскае княства, якое з 1908 года з’яўлялася эксклавам зямлі Ольдэнбург.
Паваеннае развіццё
Пасля Другой сусветнай вайны тэрыторыя правінцыі апынулася ў брытанскай акупацыйнай зоне. У лістападзе 1945 года адбыўся абмен невялікімі тэрыторыямі паміж савецкай і брытанскай акупацыйнымі зонамі, у выніку чаго Шлезвіг-Гольштэйн абмяняўся невялікімі ўчасткамі з Мекленбургам.
У жніўні 1946 года ўказам брытанскай ваеннай адміністрацыі правінцыя Шлезвіг-Гольштэйн была абвешчана самастойнай зямлёй Шлезвіг-Гольштэйн, якая ў 1949 годзе стала адной з заснавальніц Федэратыўнай Рэспублікі Германія.
Тэрыторыя правінцыі ўяўляе працяг Паўночна-Германскай нізіны. Па ўласцівасцях глебы яе можна падзяліць на тры часткі: урадлівую пагорыстую вобласць на ўсходзе, маршавую вобласць на захадзе і паміж імі ў цэнтры неўрадлівую стэпавую вобласць — працяг Люнебургскага стэпу. Валунная гліна складае галоўную частку ўрадлівай вобласці, валунныя пяскі — неўрадлівай. Узбярэжжа Балтыйскага мора больш зрэзана вялікімі і малымі бухтамі, чым узбярэжжа Паўночнага мора. Некаторыя з бухт Балтыйскага мора ўтвараюць добрыя гавані. Самыя вялікія з іх: Кільская, Нойштацкая, Фленсбургская і Апенрадская бухты. Паміж Кільскай і Нойштацкай бухтамі — паўвостраў Вагрыя, паміж Фленсбургскай бухтай і Шлеем — паўвостраў Ангельн. Паўночнае мора на поўнач ад паўвострава Эйдэрштэт каля вусця ракі Эйдэр мае шэраг шырокіх водмеляў са шматлікімі астравамі[3].
Найбуйнейшай ракой правінцыі з’яўлялася размешчаная на яе паўднёвай граніцы Эльба, якая прымала тут свае шматлікія прытокі: Біле, Альстэр, Пінау, Крукау і Шцёр. Другой буйной ракой правінцыі з’яўляўся Эйдэр, служачы разам са сваімі прытокамі крыніцай для арашэння цэнтральнай часткі правінцыі. Іншымі значнымі рэкамі таксама з’яўляліся Травэ, Свенцінэ, Кенігсау і Відау. Сярод буйных азёр рэгіёна вылучаліся Пленерскае, Селентэрскае і Вітэнскае. У 1895 годзе быў адкрыты Канал Імператара Вільгельма, які злучае Кільскую гавань з вусцем Эльбы. Сярод іншых каналаў рэгіёна — Штэкніцкі канал (каналізаваная рака Дэльвенау) паміж ракой Травэ і Эльбай, Кудэнскі і Тондэрнскі каналы[3].
Каля 80 % тэрыторыі правінцыі займалі ворныя землі, сады, лугі і пашы. Асноўнымі сельскагаспадарчымі культурамі з’яўляліся пшаніца, жыта, ячмень, авёс, бульба і сена. Садаводства, пладаводства і агародніцтва асабліва квітнелі ў наваколлях Альтаны і Гамбурга. У Травенталі меўся конскі завод. Буйная рагатая жывёла добрай пароды экспартаваўся з Тэнінга, Гузума і Альтаны праз Гамбург у Англію. На астравах была асабліва добра развіта птушкагадоўля. Рыбалоўства з вялікім поспехам вялося ў Балтыйскім моры. Карысныя выкапні на тэрыторыі рэгіёна малаважныя, тут вялася толькі здабыча гіпсу і каменнай солі. Фабрычная прамысловасць была слаба развіта — мелася толькі некалькі чыгуналіцейных, машынабудаўнічых заводаў і суконных фабрыкаў. Таксама меліся суднабудаўнічыя заводы ў Кільскай бухце (у Гаардэне і Эйлербеку), у Альтане і Фленсбургу[3].
Вядучай навучальнай установай рэгіёна быў Кільскі ўніверсітэт[3].
Статыстычныя даныя
У 1900 годзе ў правінцыі пражывала 1 387 968 чалавек. Паводле мове пераважалі немцы, якія размаўлялі на ніжненямецкай гаворцы. У паўночнай частцы рэгіёна пражывалі датчане. Граніца дацкай мовы пачыналася на ўсходзе трохі на поўнач ад Фленсбурга, апускалася дугой на поўдзень да ўзгорка Рымельсберг і паварочвала на поўнач, даходзячы да вусця ракі Відэнау. У 1890 годзе налічвалася 136 148 датчан. На заходнім узбярэжжы і на астравах Паўночнага мора таксама пражывалі фрызы. У канфесійным плане пераважалі пратэстанты[3].
Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн у 1900 годзе:[4]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Шлезвіг | 19.004,28 | 1.387.968 | 20 | 3 |
Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн у 1925 годзе:[5]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Шлезвіг | 15.060 | 1.519.365 | 18 | 5 |
Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 94,2 % — пратэстанты; 2,7 % — каталікі; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,3 % — яўрэі; 2,7 % — іншыя канфесіі[5].
Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі станам на 17 мая 1939 года ў граніцах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года:[6]
| Адміністрацыйная акруга | Плошча, км² | Насельніцтва, чал. | Колькасць раёнаў | |
|---|---|---|---|---|
| сельскіх | гарадскіх | |||
| Акруга Шлезвіг | 15.681,97 | 1.589.267 | 17 | 4 |
Гарадское і сельскае насельніцтва
Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[5] і станам на 17 мая 1939 года[6]:
| Год | Доля насельніцтва па катэгорыях населеных пунктаў па колькасці жыхароў | ||
|---|---|---|---|
| менш за 2.000 жыхароў | 2.000 — 100.000 жыхароў | больш за 100.000 жыхароў | |
| 1925 | 35,9 % | 37,9 % | 26,3 % |
| 1939 | 34,4 % | 38,6 % | 27,0 % |
Найбуйнейшымі гарадамі правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн з’яўляліся (паводле даных 1925 года):[5]
- Кіль — 213.881 чал.
- Альтана — 185.653 чал.
- Фленсбург — 63.139 чал.
- Ноймюнстэр — 39.895 чал.
- Вандсбек — 39.606 чал.
Гарады Вандсбек і Альтана ў 1938 годзе былі вылучаны са складу правінцыі Шлезвіг-Гольштэйн (і нават цалкам са складу Прусіі) і сталі часткай «горада-дзяржавы» (самастойнай зямлі ў складзе Германіі) Гамбург.
Пасада обер-прэзідэнта ўведзена ў Прусіі паводле ўказу ад 30 красавіка 1815 года аб паляпшэнні арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden).
| Гады | Обер-прэзідэнт | Партыя |
|---|---|---|
| 1867—1879 | Карл фон Шэл-Плесен | |
| 1879—1880 | Карл Генрых фон Бетыхер | |
| 1880—1896 | Георг фон Штайнман | |
| 1897—1901 | Эрнст фон Кёлер | |
| 1901—1906 | Курт фон Вільмоўскі | |
| 1906—1907 | Курт фон Дэвіц | |
| 1907—1914 | Дэтлеў фон Бюлаў | |
| 1914—1918 | Фрыдрых фон Мольтке | |
| 1919—1932 | Генрых Кюрбіс | СДПГ |
| 1932—1933 | Генрых Тон | |
| 1933—1945 | Генрых Лозэ | НСДАП |
| 1945—1945 | Ота Хеверман | |
| 1945—1946 | Тэадор Штэльцэр | ХДС |
- Шлезвиг-Гольштиния // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
- Provinz Schleswig-Holstein // Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 (ням.)
- Fläche und Bevölkerung der größeren Verwaltungsbezirke (S. 8), Zahl der Gemeinden und Kreise (S. 21), Bevölkerung nach Gemeindegrößenklassen (S. 22) (ням.). Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich 1939/40 (Digitalisat).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
