Жарэс Іванавіч Алфёраў

Жарэ́с Іва́навіч Алфёраў (15 сакавіка 1930, Віцебск — 1 сакавіка 2019^[8][9]) — савецкі і расійскі фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы ў 2000 годзе за распрацоўку паўправадніковых гетэраструктур і стварэнне хуткіх опта- і мікраэлектронных кампанентаў. Яго даследаванні адыгралі вялікую ролю ў інфарматыцы. Быў дэпутатам Дзяржаўнай Думы Расійскай Федэрацыі. Ініцыяваў заснаванне прэміі «Глабальная энергія» ў 2002 годзе. Да 2006 года ўзначальваў Міжнародны камітэт па прысуджэнні гэтай прэміі. Замежны член НАН Беларусі.

Жарэс Іванавіч Алфёраў
руск.: Жоре́с Ива́нович Алфёров
Дата нараджэння	15 сакавіка 1930(1930-03-15)[1][2][…]
Месца нараджэння	Віцебск, Віцебская акруга, БССР, СССР[3]
Дата смерці	1 сакавіка 2019(2019-03-01)[4][5][…] (88 гадоў)
Месца смерці	Санкт-Пецярбург, Расія
Месца пахавання	Камароўскія пасялковыя могілкі[d]
Грамадзянства	СССР  Расія
Жонка	Tamara Darskaya[d]
Род дзейнасці	фізік, палітык, вынаходнік, дэпутат Дзяржаўнай думы Расіі
Навуковая сфера	фізіка паўправаднікоў
Месца працы	Расійская акадэмія навук Санкт-Пецярбургскі акадэмічны ўніверсітэт — навукова-адукацыйны цэнтр нанатэхналогій РАН
Навуковая ступень	доктар фізіка-матэматычных навук (1970)
Навуковае званне	прафесар (1972), акадэмік АН СССР (1979), акадэмік РАН (1991)
Альма-матар	Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны электратэхнічны ўніверсітэт (1952)
Партыя	КПСС
Член у	Leibniz Society of Sciences[d] Нацыянальная акадэмія навук ЗША Расійская акадэмія навук Акадэмія навук СССР[d] Акадэмія навук Малдовы Нацыянальная акадэмія навук Украіны Кітайская акадэмія навук Іспанская каралеўская інжынерная акадэмія[d] Польская акадэмія навук Акадэмія навук ГДР[d] Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d][6] Камісія па барацьбе з ілжэнавукай і фальсіфікацыяй навуковых даследаванняў[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі VII склікання[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі VI склікання[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі V склікання[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі IV склікання[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі III склікання[d] Дзяржаўная Дума Расійскай Федэрацыі II склікання[d] Ізборскі клуб[d][7]
Прэміі
Узнагароды	Нобелеўская прэмія па фізіцы (2000) Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені Ордэн «За заслугі перад Айчынай» II ступені Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені Ордэн Князя Яраслава Мудрага V ступені
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі

Нарадзіўся ў Віцебску ў сям’і Івана і Ганны Алфёравых. Названы ў гонар Жана Жарэса. Скончыў з залатым медалём сярэднюю школу № 42 ў Мінску. Быў залічаны на 1 курс Энергетычнага факультэта Беларускага політэхнічнага інстытута (цяпер Беларускі нацыянальны тэхнічны ўніверсітэт). Далей, паводле парады свайго настаўніка фізікі Я. Б. Мельцэрзона паехаў паступаць у Ленінград. У 1952 годзе Скончыў Ленінградскі электратэхнічны інстытут імя У. І. Ульянава (ЛЭТІ). З 1953 года працуе ў Фізіка-тэхнічным інстытуце імя А. Ф. Іофэ (з 1987 да мая 2003 года быў дырэктарам, з мая 2003 года да ліпеня 2006 года — навуковы кіраўнік). Кандыдат фізіка-матэматычных навук (1961), доктар фізіка-матэматычных навук (1970). Прафесар ЛЭТІ (1972). У 1990—1991 гадах — віцэ-прэзідэнт АН СССР, старшыня Прэзідыуму Ленінградcкага навуковага цэнтра. З 2003 года — старшыня Навукова-адукацыйнага комплекса «Санкт-Пецярбургскі фізіка-тэхнічны навукова-адукацыйны цэнтр» РАН. Акадэмік АН СССР (1979), потым РАН. Віцэ-прэзідэнт РАН, старшыня прэзідыуму Санкт-Пецярбургскага навуковага цэнтра РАН. Галоўны рэдактар «Лістоў у Часопіс тэхнічнай фізікі», член рэдактарскай рады часопісу «Навука і жыццё».

Аўтар больш як 500 навуковых прац, трох манаграфій і каля пяцідзесяці вынаходніцтваў.

У культуры

На кінастудыі Беларусьфільм зняты дакументальны фільм «Лазар Алфёрава» (рэжысёр Уладзімір Мароз, 2008).

Узнагароды

Узнагароды Расіі і СССР

• Поўны кавалер ордэна «За заслугі перад Айчынай»:
• Ордэн «За заслугі перад Айчынай» I ступені (14 сакавіка 2005) — за выдатныя заслугі ў развіцці айчыннай навукі і актыўны ўдзел у заканатворчай дзейнасці
• Ордэн «За заслугі перад Айчынай» II ступені (2000)
• Ордэн «За заслугі перад Айчынай» III ступені (4 чэрвеня 1999) — за вялікі ўклад у развіццё айчыннай навукі, падрыхтоўку высокакваліфікаваных кадраў і ў сувязі з 275-годдзем Расійскай акадэміі навук
• Ордэн «За заслугі перад Айчынай» IV ступені (15 сакавіка 2010) — за заслугі перад дзяржавай, вялікі ўклад у развіццё айчыннай навукі і шматгадовую плённую дзейнасць
• Ордэн Леніна (1986)
• Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі (1980)
• Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга (1975)
• Ордэн «Знак Пашаны» (1959)

Медалі

• Дзяржаўная прэмія Расійскай Федэрацыі 2001 года ў галіне навукі і тэхнікі (5 жніўня 2002) за цыкл прац «Фундаментальныя даследаванні працэсаў фарміравання і ўласцівасцей гетэраструктур з квантавымі кропкамі і стварэнне лазераў на іх аснове»
• Ленінская прэмія (1972) — за фундаментальныя даследаванні гетеропереходов у паўправадніках і стварэнне новых прыбораў на іх аснове
• Дзяржаўная прэмія СССР (1984) — за распрацоўку ізаперыядычных гетэраструктур на аснове чацвярня цвёрдых раствораў паўправадніковых злучэнняў A3B5

Замежныя ўзнагароды

• Ордэн Францыска Скарыны (Беларусь, 17 мая 2001) — за вялікі асабісты ўклад у развіццё фізічнай навукі, арганізацыю беларуска-расійскага навукова-тэхнічнага супрацоўніцтва, умацаванне дружбы народаў Беларусі і Расіі
• Ордэн князя Яраслава Мудрага (Украіна, 15 мая 2003) — за важкі асабісты ўклад у развіццё супрацоўніцтва паміж Украінай і Расійскай Федэрацыяй у сацыяльна-эканамічнай і гуманітарнай сферах
• Ордэн Дружбы народаў (Беларусь)

Іншыя ўзнагароды

• Нобелеўская прэмія (Швецыя, 2000) — за развіццё паўправадніковых гетэраструктур для высакаскорасны оптаэлектронікі
• Прэмія Ніка Холоньяка (Аптычнае таварыства ЗША, 2000)
• Хьюллет-Паккардовская прэмія (Еўрапейскае фізічнае таварыства, 1978) — за новыя працы ў галіне гетэрапереходаў
• Прэмія А. П. Карпінскага (ФРГ, 1989) — за ўклад у развіццё фізікі і тэхнікі гетэраструктур
• Прэмія імя А. Ф. Іофе (РАН, 1996) — за цыкл работ «Фотаэлектрычныя пераўтваральнікі сонечнага выпраменьвання на аснове гетэраструктур»
• Дзямідаўскі прэмія (Навуковы Дзямідаўскі фонд, Расія, 1999)
• Прэмія Кіёта (Инамори фонд, Японія, 2001) — за поспехі ў стварэнні паўправадніковых лазераў, якія працуюць у бесперапынным рэжыме пры пакаёвых тэмпературах — піянерскі крок у оптаэлектронікі
• Прэмія У. І. Вярнадскага (НАН Украіны, 2001)
• Прэмія «Расійскі Нацыянальны Алімп». Тытул «Чалавек-легенда» (РФ, 2001)
• Міжнародная энергетычная прэмія «Глабальная энергія» (Расія, 2005)
• Залаты медаль Х. Велькера (1987) — за піянерскія працы па тэорыі і тэхналогіі прыбораў на аснове злучэнняў III—V груп
• Медаль Балантайна (Інстытут Франкліна, ЗША, 1971) — за тэарэтычныя і эксперыментальныя даследаванні падвойных лазерных гетэраструктур, дзякуючы якім былі створаны крыніцы лазернага выпраменьвання малых памераў, якія працуюць у бесперапынным рэжыме пры пакаёвай тэмпературы
• Залаты медаль імя А. С. Папова (РАН, 1999)
• Залаты медаль (SPIE, 2002)
• Узнагарода сімпозіума па GaAs (1987) — за піянерскія працы ў галіне паўправадніковых гетэраструктур на аснове злучэнняў III—V груп і распрацоўку інжэкцыённых лазераў і фотадыёдаў
• Узнагарода «Залатая талерка» (Акадэмія дасягненняў, ЗША, 2002)
• XLIX Мендзялееўская чытальнік — 19 лютага 1993 года
• Званне і медаль Ганаровага прафесара МФТІ (2008)
• Узнагарода «Ганаровы ордэн Рау». Ганараваны звання «Ганаровы доктар Расійска-Армянскага (Славянскага) універсітэта». (ГОУ ВПО Расійска-Армянскі (Славянскі) універсітэт, Арменія, 2011)

Зноскі

1. Алфёров Жорес Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 27 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
2. Zhores Alferov // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
3. Алфёров Жорес Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
4. В больнице РАН назвали причину смерти Жореса Алферова Праверана 2 сакавіка 2019.
5. Schores Alferow // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683'></a>
6. Elenco cronologico Soci Stranieri — ANSXL. Праверана 2 сакавіка 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3603946'></a>
7. https://izborsk-club.ru/11015
8. «Смерть наступила вчера, 1 марта, в 23:40 мск»
9. Памёр нобелеўскі лаўрэат, ураджэнец Віцебска, Жарэс Алфёраў (нявызн.). Наша Ніва (2 сакавіка 2019). Праверана 2 сакавіка 2019.

Спасылкі

• Жарэс Іванавіч Алфёраў у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)