Грамадзянская вайна ў Фінляндыі (фінск.: Suomen sisällissota, шведск.: Finska inbördeskriget) — вайна 1918 года, якая вялася за кіраўніцтва і кантроль над краінай паміж Белай Фінляндыяй і Фінскай Сацыялістычнай Рабочай Рэспублікай (Чырвоная Фінляндыя) падчас пераходу краіны ад Вялікага Княства ў складзе Расійскай імперыі да незалежнай дзяржавы. Сутыкненні адбываліся ў кантэксце нацыянальных, палітычных і сацыяльных хваляванняў, выкліканых Першай сусветнай вайной (Усходні фронт) у Еўропе. Вайна вялася паміж Чырвонай гвардыяй, якой кіравала частка Сацыял-дэмакратычнай партыі, і Белай гвардыяй[en], якой кіраваў сенат[en] і тыя, хто выступаў супраць сацыялізму. У канцы вайны па просьбе фінскага грамадзянскага ўрада белым дапамагала Германская імперская армія. Ваенізаваныя фармаванні чырвоных, якія складаліся з рабочых і сялян, кантралявалі гарады і прамысловыя цэнтры паўднёвай Фінляндыі. Ваенізаваныя белагвардзейскія фармаванні, якія складаліся з землеўладальнікаў і прадстаўнікоў сярэдняга і вышэйшага класаў, кантралявалі сельскую мясцовасць цэнтральнай і паўночнай Фінляндыі і кіраваліся генералам Манэргеймам.
Хуткія факты Грамадзянская вайна ў Фінляндыі, Дата ...
Грамадзянская вайна ў Фінляндыі |
---|
Асноўны канфлікт: Першая сусветная вайна, Грамадзянская вайна ў Расіі і Рэвалюцыі 1917–1923 |
Будынкі ў Тамперэ, разбураныя падчас бітвы |
Дата |
- 27 студзеня – 15 мая 1918
- (3 месяцы, 2 тыдні і 4 дні)
|
Месца |
Фінляндыя |
Вынік |
Перамога белых
|
Праціўнікі |
- Белая гвардыя
- [1]
- Замежныя добраахвотнікі:
|
|
|
Камандуючыя |
|
- Кулерва Манэр
- Ali Aaltonen
- Eero Haapalainen
- Eino Rahja
- Adolf Taimi
- Evert Eloranta
- August Wesley
- Hugo Salmela
- Heikki Kaljunen
- Fredrik Edvard Johansson
- Matti Autio
- Verner Lehtimäki
- Канстанцін Ерамееў
- Міхаіл Свечнікаў
- Георгій Булацель
|
|
Сілы бакоў |
|
Страты |
- Белыя
- 3,500 загінулі ў баях
- 1,650 пакараныя смерцю
- 46 прапалі без вестак
- 4 памерлі ў зняволенні
- Шведы
- 55 загінулі ў баях
- Немцы
- 450–500 загінулі ў баях[5]
- Сума
- 5,700–5,800 загінулі (100–200 цывільных)
|
- Чырвоныя
- 5,700 загінулі ў баях
- 10,000 пакараныя смерцю
- 1,150 прапалі без вестак
- 12,500 памерлі ў зняволенні, 700 памерлі пасля вызвалення
- Расіяне
- 800–900 загінулі ў баях
- 1,600 пакараныя смерцю[5]
- Сума
- 32,500 загінулі (100–200 цывільных)
|
|
|
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Закрыць
У перадваенныя гады Фінляндыя зазнала хуткі рост насельніцтва, індустрыялізацыю, урбанізацыю і рост шырокага рабочага руху. Палітычная і дзяржаўная сістэмы краіны знаходзіліся ў нестабільнай фазе дэмакратызацыі[en] і мадэрнізацыі. Паступова паляпшалася сацыяльна-эканамічнае становішча і адукаванасць насельніцтва, узрастала нацыянальная самасвядомасць і культура. Першая сусветная вайна прывяла да распаду Расійскай імперыі, выклікаўшы вакуум улады[en] ў Фінляндыі, а наступная барацьба за дамінаванне прывяла да мілітарызацыі і эскалацыі крызісу паміж левым рабочым рухам і кансерватарамі. Чырвоныя правялі няўдалае поўнамаштабнае наступленне ў лютым 1918 года, забяспечаныя зброяй з боку Савецкай Расіі. У сакавіку пачалося контрнаступленне белых, узмоцненых ваеннымі атрадамі Германскай імперыі ў красавіку. Вырашальнымі сутыкненнямі сталі бітвы за Тамперэ[en] і Выбарг[en], выйграныя белымі, і бітвы за Хельсінкі[en] і Лахты[en], выйграныя нямецкімі войскамі, якія прывялі да поўнай перамогі белых і нямецкіх войск. Палітычны гвалт[en] быў часткай вайны. Каля 12 500 чырвоных вязняў памерлі ў лагерах ад недаядання і хвароб. У канфлікце загінулі каля 39 тысяч чалавек, з якіх 36 тысяч былі фінамі.
Адразу пасля вайны фіны перайшлі ад расійскага кіравання ў сферу ўплыву Германіі. Планавалася стварыць падкантрольную Германіі фінскую манархію. План быў спынены паражэннем Германіі ў Першай сусветнай вайне, і Фінляндыя замест гэтага стала незалежнай дэмакратычнай рэспублікай. Грамадзянская вайна падзяліла нацыю на дзесяцігоддзі. Фінскае грамадства было ўз’яднана праз сацыяльныя кампрамісы, умераную пасляваенную палітыку, рэлігію і эканамічнае аднаўленне.