Афганістан
краіна ў Азіі / From Wikipedia, the free encyclopedia
Афганіста́н (пушту: افغانستان, дары: افغانستان) — дзяржава на Сярэднім Усходзе.
| |||||
Гімн: «ملی سرود» | |||||
Афіцыйныя мовы | пушту, дары | ||||
Сталіца | Кабул | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Кабул, Кандагар, Мазары-Шарыф, Герат, Джэлалабад | ||||
Форма кіравання | Ісламская рэспубліка (дэ-юрэ) Ісламскі эмірат (дэ-факта) | ||||
Прэзідэнт/Эмір Кіраўнік пераходнага ўраду | вакантна; Амрула Салех[заўв 1][1][2] Ахмад Джалалі | ||||
Дзярж. рэлігія | Іслам (сунізм) | ||||
Плошча • Усяго | 41-я ў свеце 652.864 км² | ||||
Насельніцтва • Ацэнка (2020) • Перапіс (1979) • Шчыльнасць | 38.822.848 чал. 15,5 млн чал. 43,5 чал./км² (150-я) | ||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2021) • На душу насельніцтва |
$83,370 млрд $2.474 (167-ы) | ||||
ВУП (намінал) • Разам (2014) • На душу насельніцтва |
$21,747 млрд $695 | ||||
ІРЧП (2013) | ▬0,511 (нізкі) (169-ы) | ||||
Этнахаронім | Афганцы | ||||
Валюта | Афгані (Afs, AFN) | ||||
Інтэрнэт-дамены | .af, افغانستان. | ||||
Код ISO (Alpha-2) | AF | ||||
Код ISO (Alpha-3) | AFG | ||||
Код МАК | AFG | ||||
Тэлефонны код | +93 | ||||
Часавыя паясы | UTC+04:30 і Asia/Kabul[d][3] |
Мяжуе з Туркменістанам, Узбекістанам і Таджыкістанам на поўначы, Іранам на захадзе, Кітаем на паўночным усходзе, з Пакістанам на поўдні і паўднёвым усходзе.
Плошча тэрыторыі 652,2 тыс. км². Працягласць межаў складае 5421 км. Выхаду да мора не мае.
Афганістан мае магутны цывілізацыйны падмурак — гісторыя краіны сягае на шмат тысячагоддзяў у мінулае. У рэлігійна-цывілізацыйным ракурсе ў ёй можна выдзеліць чатыры значныя перыяды: зараастрыйскі, эліністычны, будысцкі, мусульманскі. У ХІХ стагоддзі Афганістан апынуўся на мяжы расійскай і брытанскай сфер інтарэсаў, але трывалай калоніяй ніводнай з гэтых дзяржаў так і не стаў. У 1919 годзе Афганістан канчаткова пазбыўся замежных уплываў і ператварыўся ў цалкам незалежную манархію. Перыяд з 1979 года стаў найтрагічнейшым у гісторыі краіны і адзначыўся савецкай акупацыяй, міжусобнай вайной, таталітарным фундаменталісцкім рэжымам талібаў. У 2001 годзе ў час амерыканскага ўварвання ісламістаў адхілілі ад улады. 15 жніўня 2021 года талібы ўзялі сталічны Кабул, скінулі праамерыканскі ўрад і абвясцілі пра стварэнне Ісламскага Эмірата Афганістан.
Адміністрацыйна Афганістан падзяляецца на 34 правінцыі і 366 паветаў. Сталіца — Кабул. Афганістан з’яўляецца членам Арганізацыі ісламскага супрацоўніцтва, рэгіянальнай арганізацыі СААРК (South Asian Association for Regional Cooperation), Руху недалучэння, Групы 77.
Для насельніцтва Афганістана характэрны вельмі высокія тэмпы росту. Шматнацыянальная краіна, у этнічным складзе пераважаюць пуштуны і таджыкі, афіцыйныя мовы — пушту і дары адпаведна. 99 % насельніцтва вызнаюць іслам: 74-89 % — суніты і 9-25 % — шыіты. Тры чвэрці афганцаў жывуць у сельскай мясцовасці. Буйныя гарады: Кабул, Кандагар, Мазары-Шарыф, Герат, Джэлалабад.
Найбяднейшая краіна Азіі, адна з найгорш развітых краін свету. У Афганістане адны з найвышэйшых у свеце паказчыкі ўзроўню тэрарызму, дзіцячай смяротнасці, беднасці, насельніцтва, якое галадае. Індэкс чалавечага развіцця, хоць у 2013—2019 гадах і вырас на 50 тысячных, так і не скрануўся са 169 месца[4]. Грашовая адзінка: афгані, афіцыйны курс трымаецца ў межах 78 афгані за 1 долар ЗША (май 2021).
Нацыянальнае свята адзначаецца 19 жніўня — Дзень аднаўлення незалежнасці (з 1919). Новы год у Афганістане пачынаецца 21 сакавіка. Выхадны дзень — пятніца.