From Wikipedia, the free encyclopedia
Царква́ Сьвяты́х Бары́са і Гле́ба — помнік архітэктуры XII—XVII стагодзьдзяў у Наваградку. Знаходзіцца ў цэнтры места, на гістарычнай Базылянскай вуліцы[lower-alpha 1]. Пры пабудове была ў юрысдыкцыі Канстантынопальскага патрыярхату, цяпер — у валоданьні Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры готыкі і рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.
Помнік абарончай і сакральнай архітэктуры | |
Царква Сьвятых Барыса і Глеба | |
Краіна | Беларусь |
Места | Наваградак |
Каардынаты | 53°36′0″ пн. ш. 25°49′26″ у. д. |
Канфэсія | праваслаўе |
Архітэктурны стыль | гатычная архітэктура, беларуская готыка і псэўдарускі стыль[d] |
Дата заснаваньня | 1517 |
Статус | Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь |
Царква Сьвятых Барыса і Глеба | |
Царква Сьвятых Барыса і Глеба на Вікісховішчы |
Наваградзкая Барысаглебская царква — месца правядзеньня сабораў (катэдра) Літоўскай мітраполіі. У 2010 годзе, як і іншыя старадаўнія помнікі архітэктуры Беларусі, пацярпела ад рэканструкцыі, якую праводзіць Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату[1].
У першай палове XII ст. на гэтым месцы з вапнавых блёкаў зь нязначнымі ўстаўкамі плінфы збудавалі першую мураваную Барысаглебскую царкву[2]. У 1317 годзе яна атрымала статус катэдры Літоўскай праваслаўнай мітраполіі. З XIV ст. пры царкве існаваў мужчынскі манастыр[3].
У 1517—1519 гадох на падмурках старажытнай царквы XII стагодзьдзя[4] вялося будаваньне ў тэхніцы гатычнай муроўкі новай саборнай царквы з фундацыі князя Канстантына Астроскага і пры падтрымцы мітрапаліта Язэпа Солтана. У 1620 годзе царква прыняла Унію. У выніку рэканструкцыі 1624—1632 гадоў да яе фасаду прыбудавалі дзьве вежы. У 1628—1636 гадох кіеўскі ўніяцкі мітрапаліт Язэп Руцкі заснаваў пры царкве мужчынскі базылянскі манастыр, а Адам Храптовіч — жаночы[5].
Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Наваградак апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква працягвала дзеяць як уніяцкая. Аднак па гвалтоўнай ліквідацыі Грэцка-Каталіцкай (Уніяцкай) царквы ў 1839 годзе расейскія ўлады адабралі будынак царквы ў Сьвятога Пасаду і перадалі ў валоданьне Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы).
У 1873—1875 гадох расейскія ўлады перабудавалі помнік у стылі дойлідзтва Маскоўскай дзяржавы.
За польскім часам у 1923—1924 гадох праводзілася рэканструкцыя царквы з частковым аднаўленьнем аўтэнтычнага выгляду.
У 1990-я гады ў выніку рэстаўрацыі аднавіўся гатычна-рэнэсансавы выгляд вежаў царквы. У чэрвені 2010 году Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату пачаў рэканструкцыю царквы (навуковы кіраўнік Г. Лаўрэцкі), у выніку якой у лістападзе таго ж году на вежы царквы паставілі какошнікі з шатрамі, завершанымі пазалочанымі купаламі-цыбулінамі. У зьвязку з гэтым старшыня Таварыства аховы помнікаў Антон Астаповіч зьвярнуўся зь лістом у Міністэрства культуры з просьбай спыніць працы і прыцягнуць да адказнасьці тых, хто ініцыяваў і дазволіў парушэньне закону (рэканструкцыя праводзілася без дазволу Міністэрства культуры і пратаколу паседжаньня навукова-мэтадычнай рады ад 3 лістапада, які мусіў быў складзены перад гэтым дазволам)[6]. Ён прасіў распачаць у дачыненьні да прыходу царквы і адказных супрацоўнікаў Наваградзкага райвыканкаму адміністрацыйную справу (за парушэньнем пунктаў 2 і 4 артыкулу 10 «Закону аб ахове гістарычна-культурнай спадчыны»). Апроч таго, А. Астаповіч зьвярнуўся ў наваградзкую пракуратуру[7].
Помнік архітэктуры сымбіёзнага гатычна-рэнэсанснага стылю з рысамі абарончага дойлідзтва[5]. У XVI ст. архітэктура праваслаўных сакральных будынкаў Вялікага Княства Літоўскага пачала набываць выразнае гатычнае аблічча, яскравым адлюстраваньне гэтых працэсаў ёсьць Наваградзкая Барысаглебская царква. У пляне яна вельмі падобная да раньніх літоўскіх касьцёлаў (Ішкальдзь), аднак у выкананьні саміх гатычных элемэнтаў і ў афармленьні фасадаў адчуваецца моцны ўплыў папярэдняй праваслаўна-бізантыйскай традыцыі.
Збудаваная ў XVI ст. царква мела прастакутны 3-нэфавы 4-слупны аб’ём з шырокай 5-граннай апсыдай і бязьвежавым галоўным фасадам. Пры рэканструкцыі XVII ст. галоўны фасад набыў дзьве бакавыя абарончыя вежы з байніцамі і зубчастым парапэтам ў завяршэньні[5]. Дах накрылі зялёнай і карычневай паліванай дахоўкай, а ўнутры набралі ўзорыстую падлогу з 6-гранных, квадратных і ромбападобных паліваных плітак. У XVIII ст. у апсыдзе царквы зрабілі мураваны алтар.
Пры перабудове расейскімі ўладамі ў другой палове XIX ст. над дахам царквы ўзьвялі драўляны сьветлавы барабан з купалам-цыбулінай, парушыўшы пры гэтым нэрвюрнае скляпеньне цэнтральнай травеі. Да галоўнага фасаду прыбудавалі прытвор, а гатычная завяршэньні вежаў зьмянілі на гранёныя шатры з купаламі-цыбулінамі і какошнікамі ў аснове.
У выніку рэканструкцыяў XX ст. скляпеньням і вежам царквы вярнулі першапачатковы гатычна-рэнэсансавы выгляд.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.