Сумы

Су́мы (па-ўкраінску: Суми) — места на паўночным усходзе Ўкраіны, на берагах ракі Псёлу, ейнага прытока Сумкі і прытока апошняй Стрэлкі. Адміністрацыйны цэнтар Сумской вобласьці і Сумскога раёну. Плошча 145 км².

Сумы
укр. Суми
Герб Сумаў Сьцяг Сумаў
Першыя згадкі:	1652
Краіна:	Украіна
Вобласьць:	Сумская
Мэр:	Аляксандр Лысенка[d]
Плошча:	145 км²
Вышыня:	166 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	262 119 чал. (2020)[1]
шчыльнасьць:	1807,72 чал./км² (2020)
нацыянальны склад:	украінцы — 84,5% расейцы — 12,5% габрэі — 0,2% (2001)
Часавы пас:	UTC+2
летні час:	UTC+3
Тэлефонны код:	+380-542
Паштовыя індэксы:	40000-40489
КОАТУУ:	5910100000
Геаграфічныя каардынаты:	50°54′24″ пн. ш. 34°47′57″ у. д.
Сумы на мапе Ўкраіны Сумы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
Сумская меская рада

Знаходзіцца ў гістарычным рэгіёне Слабажаншчына, за 346 км на паўночны ўсход ад Кіева. Чыгуначная станцыя на лініі Харкаў — Варажба, аэрапорт.

Этымалёгія назвы

Існуюць наступныя вэрсіі паходжаньня назвы места:

• паводле папулярнай, але малаімавернай вэрсіі, на беразе рэчкі Сумка (ці ў самой рэчцы) першыя пасяленцы знайшлі 3 паляўнічыя сумкі з золатам. Гэтае паданьне знайшло сваё адлюстраваньне ў мескай сымболіцы;
• найбольш верагодна назва Сумаў паходзіць ад ранейшага тапоніму Сумка (назва рэчкі), што адпавядае практыцы пры называньні паселішчаў;
• некаторыя дасьледнікі выводзяць назву места зь дзеяслова «сумаваць», апэлюючы да пачуцьцяў перасяленцаў, якія апынуліся далёка ад родных мясьцінаў^[2].

Гісторыя

Паштовая марка «Сумам — 350»

• 1652: заснаваньне паселішча казакамі-перасяленцамі зь мястэчка Ставішча на Кіеўшчыне.
• 1659—1765: цэнтар Сумскога Слабадзкога палку.
• 1765: цэнтар Сумской правінцыі.
• 1780: павятовае места Харкаўскага намесьніцтва, з 1796 году — Слабодзка-Ўкраінскай, а з 1835 году — Харкаўскай губэрняў; буйны цэнтар гандлю.
• 1877: праз Сумы прайшла чыгунка.
• канец XIX — пачатак XX стагодзьдзяў: у месьце пачала разьвівацца мэталаапрацоўка, машынабудаваньне, цукровая прамысловасьць.
• 1939: цэнтар вобласьці.
• 10 кастрычніка 1941 — 2 верасьня 1943: знаходзіліся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

Насельніцтва гораду паводле ацэнкі на 1 студзеня 2012 году складае 269 663 чалавек (21-е месца ва Украіне). С моманту перапісу насельніцтва Ўкраіны ў 2001 годзе насельніцтва зьменшылася на 25 тыс. чал.

• XIX стагодзьдзе: 1870 год — 14 126 чал., у тым ліку 69 каталікоў, 76 пратэстантаў, 111 юдаістаў.^[3]; 1877 год — 15 534 чал., у тым ліку 74 каталікі.^[3]; 1898 год — 26 355 чал. (12 418 жанчын); зь іх паводле стану: мяшчанаў і цэхавых 11 075, сялянаў 10 579; паводле веры: праваслаўных 23 763, рымска-каталікоў 1112, лютэранаў 705, армяна-грэгарыянаў 28, юдаістаў 635, караімаў 39, магамэтанаў 73.
• XX стагодзьдзе: 1923 год — 36 тыс. чал.^[4]; 1939 год — 64 тыс. чал.; 1959 год — 98 тыс. чал.; 1970 год — 159 тыс. чал.; 1975 год — 194 тыс. чал.^[5]; 1991 год — 303 тыс. чал.^[6]
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 293 141 чал.; 2004 год — 283 700 чал.

Мова

Насельніцтва па роднай мове (2001)

украінская мова	расейская	беларуская
77,29%	20,35%	0,09%

Эканоміка

Прадпрыемсты машынабудаваньня, хімічнай, харчовай, лёгкай і інш. прамысловасьці.

Славутасьці

Царква Сьв. Тройцы

• Царква Праабражэньня Гасподняга (1776)
• Царква Ўваскрасеньня Гасподняга (кан. XVII — пач. XVIIІ стагодзьдзяў)
• Царква Сьв. Ільлі (1836)
• Царква Сьв. Тройцы (ХІХ ст.);

Месты-сябры

• Ураца, Баўгарыя (1966)
• Цэле, Нямеччына (1989)
• Гораў Велікапольскі, Польшча
• Замасьць, Польшча
• Люблін, Польшча
• Белгарад, Расея
• Курск, Расея
• Паўночнадзьвінск, Расея

Асобы

• Аляксей Алчэўскі (1835—1901) — украінскі прамысловец і банкір
• Фэадосія Барвінская (1899—1966) — украінская савецкая акторка
• Мікола Грунскі (1872—1951) — украінскі савецкі мовазнавец
• Антон Шабленка (1872—1930) — украінскі пісьменьнік
• Васіль Алешка (1889 — не раней за 1942 г.) — украінскі паэт, празаік, драматург

Крыніцы

1. Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року, Київ-2020 — Державний комітет статистики України (укр.)
2. 43. Сумщина // Автомобільна прогулянка Україною. — К.: Балтія-Друк, 2008. — С. 443
3. Sumy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890. S. 588
4. Сумы // Историческая энциклопедия. В 16 т. — М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1973—1982.
5. Сумы // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
6. Сумы // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

Літаратура

• Sumy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890. S. 588—589
• Сумы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб, 1890—1907.

Вонкавыя спасылкі

• Сумская меская рада
• Розподіл населення за національністю та рідною мовою (укр.)