найглыбейшая мясьціна зямнога акіяну From Wikipedia, the free encyclopedia
Марыя́нскі жо́лаб або Марыя́нская запа́дзіна — найглыбейшы акіянічны жолаб на Зямлі. Знаходзіцца ў заходнім Ціхім акіяне за 200 км на ўсход ад Марыянскіх астравоў. Адкрыты ў 1875 року брытанскай экспэдыцыяй караблю «Чэленджэр».
| Назва арыгінальнай мовай | Mariana Trench  |
|---|---|
| Названа ў гонар | Марыянскія астравы |
| Краіна | без значэньня, Злучаныя Штаты Амэрыкі |
| Адміністрацыйная адзінка | Паўночныя Марыянскія астравы |
| Знаходзіцца на беразе | Паўночны Ціхі акіян |
| Геаграфічныя каардынаты | |
| Найніжэйшы пункт | Challenger Deep |
Найглыбейшы пункт Марыянскага жолабу — «Прорва Чэленджэра» глыбінёй 10 984 м. Яна знаходзіцца ў паўднёва-заходняй частцы западзіны, за 340 км на паўднёвы захад ад вострава Гуаму (каардынаты: 11°22.4′ пн. ш. 142°35.5′ у. д.). На дне жолабу ціск воднага слупу дасягае 1086 бараў, што больш як у 1071 раз за нармальны атмасфэрны ціск на ўзроўні мора.
У 2009 року Марыянскі жолаб стаў Нацыянальным помнікам ЗША[1].
Марыянскі жолаб атрымаў назву паводле суседніх Марыянскіх астравоў, якія ў сваю чаргу названыя ў гонар гішпанскай каралевы Марыяны Аўстрыйскай, удавы Філіп IV).
Марыянскі жолаб зьяўляецца часткай субдукцыйнай Ідзу-Бонін-Марыянскай сыстэмы(en), якая ўтварае мяжу між дзьвюмя тэктанічнымі плітамі. Адна зь іх, Ціхаакіянская пліта, з заходняга краю апускаецца пад меншую Марыянскую пліту, разьмешчаную на захадзе. Найглыбейшае месца на сутыку плітаў і ёсьць Марыянскім жолабам.
Даўжыня жолабу ўздоўж Марыянскіх астравоў — 2550 км, шырыня — 69 км. Жолаб мае V-падобны профіль, крутыя схілы (7—9°), плоскае дно шырынёю 1—5 км. На дне жолабу ціск воднага слупу дасягае 1086 бараў, што больш як у 1071 раз за нармальны атмасфэрны ціск на ўзроўні мора. Пры такім ціску шчыльнасьць вады большая на 4,96%. Тэмпэратура вады на дне складае 1—4 °C.
Западзіна ўпершыню была рэхазандаваная экспэдыцыяй «Чэленджэра» ў 1875 року; з дапамогай вяроўкі глыбіня была вымераная ў 4475 марскіх сажняў (8184 мэтры)[2]. У 1877 року была надрукаваная «Глыбінная мапа Вялікіх акіянаў» (ням. Tiefenkarte des Grossen Ozeans), дзе выяўленая западзіна была названай «Прорвай Чэленджэра» (ням. Challenger Tief).
У 1899 року карабель ВМФ ЗША «Nero» ўдакладніў глыбіню западзіны ў 5269 марскіх сажняў (9636 м)[3]. У 1951 року «Чэленджэр II» дасьледаваў западзіну з дапамогай дакладнейшага гукасканаваньня і вылічыў максымальную глыбіню Прорвы Чэленджэра ў 5960 марскіх сажняў (10 900 м)[4]. У 1957 року савецкі карабель «Віцязь» вымераў глыбіню Марыянскай западзіны роўнай 11 034 м[5].
У 1962 року карабель «Спэнсэр Ф. Бэйрд» вылічыў максымальную глыбіню ў 10 915 м.
У 1984 року японская навуковая судзіна «Такуё» з дапамогай вузканакіраванага шматпрамянёвага рэхазонду вызначыла максымальную глыбіню западзіны ў 10 924 м. 24 сакавіка 1995 року дыстанцыйна кіраваны падводны апарат «Кайко» апусьціўся ў Марыянскі жолаб на 10 911 м[6].
У 1997—2001 былі праведзеныя дасьледаваньні, якія выявілі ў Марыянскай западзіне яшчэ адну прорву блізкай да Прорвы Чэленджэра глыбіні[7]. Першапачаткова яна атрымала назву ў гонар групы дасьледчыкаў з унівэрсытэту Гаваяў, што адкрылі яе; цяпер яна мае назву Прорвы Сырэны.
1 чэрвеня 2009 року рэхалякацыйнае абсталяваньне на караблі «Кіла Маана» вызначыла глыбіню Марыянскага жолабу ў 10 971 м.
Першы спуск у Марыянскі жолаб быў зьдзейсьнены батыскафам «Трыест» ВМФ ЗША з 2 людзьмі на борце, якія 23 студзеня 1960 року дасягнулі дна на глыбіні 10 916 м[4]. Наступныя спускі былі зьдзейсьненыя бесьпілётнымі апаратамі — японскім «Кайко» ў 1996 року і амэрыканскім «Нэрэўсам» у 2009. Усе яны падалі прыкладна аднолькавыя паказьнікі глыбіні — паміж 10 902 і 10 916 м. Чацьвертым спусьціўся ў Марыянскі жолаб канадзкі кінарэжысэр Джэймз Кэмэран, які 26 сакавіка 2012 року дасягнуў глыбіні 10 908 м.
У ліпені 2015 року дасьледчыкі з Унівэрсытэту штату Арэгону апусьцілі ў Прорву Чэленджэра гідрафон, здольны вытрымліваць ціск на глыбіні 7 міляў. Ён знаходзіўся пад вадой некалькі месяцаў і запісаў гукі землятрусаў, тайфунаў, вусатых кітоў, а таксама чалавечых судзінаў ды інш[8].
У красавіку і траўні 2019 року дна Прорвы Чэленджэра дасягнуў амэрыканец Віктар Вэскова, які ня толькі ўсталяваў рэкорд глыбіні (10 927 м)[9][10], але і стаў першай асобай, што спускалася ў Марыянскі жолаб двойчы.
7 чэрвеня 2020 року на дно Прорвы Чэленджэра (10 915 м) апусьцілася колішняя астранаўтка НАСА Кэтрын Саліван(en), якая стала першай жанчынай у Марыянскім жолабе[11].
Экспэдыцыя 1960 року выявіла на дне Марыянскага жолабу даволі вялікія віды жывёлаў, напрыклад камбалу памерамі да 30 см і крыветкі. Цяпер навукоўцы ставяць пад сумнеў гэтыя вынікі, лічачы, што хутчэй за ўсё навігатары пераблыталі камбалу з марскім агурком. Ва ўзорах грунту, сабранага японскім зондам «Кайко» на дне жолабу, былі знойдзеныя маленькія арганізмы.
У 2011 року ў жолаб былі спушчаныя відэакамэры, якія запісалі прысутнасьць у глыбінях, апроч іншага, гіганцкіх аднавузавых амёбаў памерам больш за 4 см з клясу Monothalamea[12]. У 2014 року на глыбіні 8145 м былі выяўленыя новыя віды ліпарысавых — рэкорд глыбіні для рыбаў. Таксама былі зьнятыя гіганцкія ракападобныя[13].
У 2016 року навуковая экспэдыцыя дасьледавала хімічны склад драпежных ракападобных, сабраных на глыбінях ад 7841 да 10 250 м. У арганізмах былі выяўленыя экстрэмальна высокія канцэнтрацыі поліхлёраванага біфэнілу — таксычнага рэчыва, забароненага ў 1970-х роках з прычыны шкоднасьці да вакольнага асяродзьдзя. Далейшыя дасьледаваньні паказалі, што бакаплавы таксама паглынаюць мікраплястыкі — у 100 % экзэмпляраў у арганізмах прысутнічаў прынамсі адзін кавалак сынтэтычнага матэрыялу.
У 2019 року Віктар Вэскова выявіў на дне западзіны плястыкавы пакунак і абгорткі ад цукерак[10]. У тым жа годзе часопіс «Scientific American» паведаміў пра тое, што ў целах жывёлаў, якія жывуць у Марыянскім жолабе, знойдзены вуглярод-14, утвораны ў выніку ядзерных выпрабаваньняў[14].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
