Лао-Цзы

Лао-Цзы (па-кітайску: 老子) — старажытнакітайскі філёзаф VI—IV стагодзьдзяў да н. э., адзін з заснавальнікаў вучэньня даасізму, аўтар трактату «Дао Дэ Цзін». Амаль легендарная фігура Лао-Цзы звычайна адлюстроўвалася як сучаснік Канфуцыя, то бок VI стагодзьдзя да н. э., але некаторыя сучасныя гісторыкі лічаць, што ён жыў у пэрыяд Чжаньго IV стагодзьдзя да н. э.^[2]

Лао-Цзы
па-кітайску: 老子
Дата нараджэньня	VI стагодзьдзе да н. э.[1]
Месца нараджэньня	Чу[d], Заходняя Чжоў[d]
Дата сьмерці	V стагодзьдзе да н. э.[1]
Кірунак	даасізм, усходняя філязофія[d] і Hundred Schools of Thought[d]
Значныя ідэі	Дао Дэ Цзін[d]

Магчымая біяграфія

Ужо ў раньнім даасізьме Лао-Цзы становіцца легендарнай фігурай і пачынаецца працэс яго абагаўленьня. Легенды распавядаюць пра яго дзівоснае нараджэньне (маці насіла яго некалькі дзясяткаў гадоў і нарадзіла старым — адкуль і яго імя, «Старае дзіця», хаця герогліф «цзы» меў азначэньне «мудрэц», таму яго імя можна перакладаць як «Стары мудрэц») і пра яго зыход з Кітаю.

Многія сучасныя дасьледнікі абвяргаюць сам факт існаваньня Лао-Цзы. Некаторыя дапускаюць, што ён мог быць старэйшым сучасьнікам Канфуцыя, пра якога, аднак, у адрозьненьне ад Канфуцыя, у крыніцах няма правяральных зьвестак ані гістарычнага, ані біяграфічнага характару. Ёсьць таксама вэрсія, што Лао-Цзы й Канфуцый — гэта адзін чалавек. Існуюць меркаваньні, што Лао-Цзы мог быць аўтарам «Дао Дэ Цзін», калі ён жыў у IV—III стст. да н. э.

Найбольш вядомы варыянт біяграфіі Лао-Цзы паведамляецца Сыма Цянем: Лао-Цзы нарадзіўся ў царстве Чу на поўдні Кітаю. Большую частку свайго жыцьця ён служыў хавальнікам царскае бібліятэкі дзяржавы Чжоў, дзе сустракаўся з Канфуцыям. Старым ён адправіўся з краіны на захад. Калі ён дасягнуў пагранічнае заставы, яе начальнік Інь Сі запытаўся ў Лао-Цзы пра яго вучэньне. Лао-Цзы выканаў яго просьбу, напісаўшы тэкст «Дао Дэ Цзін» (Канон Пуці і яго Добрай Сілы).

Згодна зь іншай легендай, майстар Лао-Цзы прыйшоў у Кітай зь Індыі. Адкінуўшы сваю гісторыю, ён прадстаў перад кітайцамі абсалютна чыстым, бяз уласнага мінулага, быццам нанава народжанага.

Уплыў

Джуан-Цзы, найбольш вядомы пасьлядоўнік Лао-Цзы, аказаў вялікі ўплыў на кітайскую літаратуру і культуру. Палітычныя тэарэтыкі, пад уплывам Лао-Цзы, выступалі за пакору ў кіраўніцтве і стрыманы падыход да дзяржаўных апаратаў паводле этычных, пацыфісцкіх прычынах, альбо ў тактычных мэтах. У іншым кантэксце розныя антыаўтарытарныя рухі прынялі вучэньне Лао-Цзы пра сілу слабых^[3].

Лао-Цзы быў прыхільнікам абмежаванага ўраду^[4]. Левыя лібэртарыянцы, пад уплывам Лао-Цзы, у прыватнасьці, пісьменьнік анархіст і сындыкаліст Рудольф Рокер у сваёй кнізе «Нацыяналізм і культура», якая пабачыла сьвет у 1937 годзе, высока ацаніў «мяккую мудрасьць» Лао-Цзы і разуменьне супрацьстаяньня палітычнай улады і культурнай дзейнасьці народу і розных слаёў насельніцтва^[5]. У сваім артыкуле для «Encyclopædia Britannica» ў 1910 годзе Пётар Крапоткін таксама адзначыў, што Лао-Цзы быў адным з самых раньніх прыхільнікаў анархісцкіх канцэпцыяў^[6]. Зусім нядаўна анархісты, такія як Джон Кларк і Урсула Ле Гуін, пісалі пра сувязь паміж анархізмам і даасізмам, падкрэсліваючы асаблівасьці вучэньня Лао-Цзы^[7]. Ле Гуін адзначала, што Лао-Цзы ніколі не лічыў, што палітычная ўлада мае магічны складнік. Ён успрымаў законную ўладу як заробленую, гэтак і супрацьпраўную ўладу як узурпаваную.

Правы лібэртарыянскі эканаміст Мюрэй Ротбард выказаў здагадку, што Лао-Цзы быў першым лібэртарыянцам^[8], зьвязваючы ідэі Лао-Цзы датычныя да сутнасьці ўраду з тэорыяй стыхійнага парадку Фрыдрыха Гаека^[9]. Джэймз А. Дорн пагадзіўся, напісаўшы, што Лао-Цзы, як і многія лібэралы XVIII стагодзьдзя, сьцьвярджаў, што мінімізацыя ролі ўраду і дазвол самаадвольнаму разьвіцьцю спрыяе дасягненьню сацыяльна-эканамічнай гармоніі. Філёсаф Родэрык Лонг, аднак, сьцьвярджаў, што лібэртарыянскія ідэі ў даоскай думцы насамрэч запазычаныя ў ранейшых канфуцыянскіх пісьменьнікаў.

Крыніцы

1. Bibliothèque nationale de France Record #11911025n // BnF catalogue général (фр.) — Paris: BnF.
2. Kohn 2000. С. 4.
3. Roberts 2004. С. 1—2.
4. Dorn 2008. С. 282—283.
5. Rocker 1997. С. 256.
6. «Britannica: Anarchism». Anarchy Archives.
7. Clark, John P. «Master Lao and the Anarchist Prince». R.A. Forum.
8. Rothbard, Murray (2005). «Concepts of the Role of Intellectuals in Social Change Toward Laissez Faire», The Journal of Libertarian Studies, Vol. IX, No. 2. Fall 1990.
9. Rothbard, Murray (2005). «The Ancient Chinese Libertarian Tradition», Mises Daily

Літаратура

• Kohn, Livia Daoism Handbook (Handbook of Oriental Studies / Handbuch der Orientalisk – Part 4: China, 14). — Boston: Brill Academic Publishers, 2000. — ISBN 978-90-04-11208-7
• Dorn, James A. Lao Tzu (C. 600 B.C.) // The Encyclopedia of Libertarianism. — Thousand Oaks, CA: Cato Institute, 2008. — ISBN 978-1-4129-6580-4
• Roberts, Moss Dao De Jing: The Book of the Way. — Berkeley, CA: University of California Press, 2004. — ISBN 978-0-520-24221-0
• Rocker, Rudolf Nationalism and Culture. — Black Rose Books, 1997.

Вонкавыя спасылкі

Лао-Цзы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Працы Лао-Цзы. Праект Gutenberg.
• Працы Лао-Цзы і пра яго. Internet Archive.