Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (Слонім)

Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў — помнік архітэктуры XVII стагодзьдзя ў Слоніме. Знаходзіцца ў цэнтры места, на левым беразе ракі Шчары, на гістарычнай Бэрнардынскай вуліцы^[a]. У другой палове XIX ст. улады Расейскай імпэрыі гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Маскоўскага патрыярхату. Твор архітэктуры барока, мастацкае аблічча якога пацярпела ў выніку надбудовы купалоў-цыбулінаў. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Слонім
Каардынаты	53°05′30.37″ пн. ш. 25°19′13.98″ у. д.
Канфэсія	Беларускі экзархат
Эпархія	Наваградзкая япархія[d]
Архітэктурны стыль	барока
Дата заснаваньня	XVII ст.
Статус	Ахоўная зона
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў на мапе Беларусі Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў
Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў на Вікісховішчы

Комплекс Слонімскага мужчынскага бэрнардынскага кляштару складаўся з касьцёла і кляштарнага корпуса, аточаных мурам з брамай. Па апошняй вайне савецкія ўлады зруйнавалі кляштарную браму. У наш час у будынку касьцёла дзее сабор Сьвятой Тройцы Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату, у кляштарным корпусе месьціцца інтэрнат Слонімскай мэдычнай вучэльні.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1630 годзе ў Слоніме з фундацыі Андрэя і Кацярыны Радванаў заклалі драўляны касьцёл пры кляштары бэрнардынаў^[1]. На яго месцы ў 1639—1645 гадох збудавалі мураваную сьвятыню, асьвечаную ў 1671 годзе. У 1668 і 1750 гадох да апсыды касьцёла прыбудавалі дзьве бакавыя капліцы. У 1749 годзе замест драўлянага збудавалі мураваны кляштарны корпус (захаваўся надпіс «1749» на кутнім камені падмурка).

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Слонім апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. Аднак па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1866 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар і гвалтоўна адабралі будынкі ў каталікоў. У 1867 годзе касьцёл перарабілі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы), кляштар рэканструявалі пад духоўную вучэльню. У пачатку XX ст. паводле праекту архітэктара В. Ганэнбэрга кляштар прыстасавалі пад адміністрацыйную ўстанову.

Найноўшы час

У 1920-я гады ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі вярнулі касьцёл рыма-каталікам і адрэстаўравалі яго. Кляштарны корпус выкарыстоўваўся як адміністрацыйны будынак.

Па далучэньні Слоніма да БССР (1939 год) савецкія ўлады перадалі касьцёл Маскоўскага патрыярхату. У Другую сусьветную вайну згарэў галоўны купал-баня. Пазьней савецкія ўлады зруйнавалі кляштарную браму, помнік архітэктуры віленскага барока.

У 2012 годзе ў мас-мэдыя шырока асьвятлалася аднаўленьне аўтэнтычнага купала-бані. Аднак 27 кастрычніка 2015 году мясцовы бацюшка Дзьмітры Сёмуха замяніў адноўлены купал на пазалочаную цыбуліну вялікага памеру, якая зьнявечыла гістарычнае аблічча помніка архітэктуры^[2]. Таго ж году кіраўнік Беларускага экзархату Павал (Панамароў) уручыў Дзьмітрыю Сёмуху царкоўны ордэн^[3].

Архітэктура

Кляштар. В. Сьлюнчанка, 1975 г.

Помнік архітэктуры барока. Комплекс складаўся з касьцёла і кляштарнага корпуса, аточаных мурам з брамай.

Касьцёл — 1-нэфавая базыліка з выцягнутым прэзьбітэрыюмам, закрысьціямі і паўкруглай алтарнай апсыдай. Пры ўваходзе ўзвышаецца 3-ярусная вежа-званіца (першы ярус квадратны ў пляне, умацаваны контрфорсамі, два верхнія — 8-гранныя, аздобленыя пілястрамі), якая завяршалася купалам-баняй. Да апсыды далучаюцца дзьве бакавыя квадратныя ў пляне капліцы, якія таксама мелі завяршэньні ў выглядзе купалоў-баняў. Сьцены касьцёла ўмацоўваюцца контрфорсамі і праразаюцца вялікімі вокнамі з паўцыркульнымі завяршэньнямі. Уваходны партал упрыгожваецца ордэрнымі элемэнтамі: паўкалёнамі, спрошчаным антаблемэнтам і архівольтамі. Унутры нэф пераходзіць у больш вузкі прэзьбітэрыюм, які выдзяляецца алтарнай перагародкай, завяршаецца паўкружжам апсыды і перакрываецца цыліндрычным скляпеньнем з распалубкамі і конхай у алтарнай частцы. Прасьценкі ўмацоўваюцца слупамі-пілястрамі, аб’яднанымі з вонкавымі контрфорсамі ў адзіны канструкцыйны элемэнт, які падтрымлівае распор скляпеньняў. Верхняя частка скляпеньняў упрыгожваецца ляпным геамэтрычным дэкорам. З заходняга боку нэфа на 3-пралётнай аркадзе і крыжовых скляпеньнях узвышаюцца хоры, агароджаныя фігурным увагнута-пукатым парапэтам.

Кляштарны корпус — 2-павярховы П-падобны ў пляне будынак, які далучаецца з паўднёвага боку да апсыды касьцёла і ўтварае прастакутны ўнутраны двор, раскрыты ў паўднёвы бок. Манумэнтальны масіўны будынак накрываецца вальмавым дахам з плястычным выгінам над карнізам. Роўнічныя сьцены ляканічна падзяляюцца адзінарнымі прасьценкавымі і парнымі кутнімі пілястрамі, апярэзваюцца карнізам нескладанага профілю і цягай. Плян будынка галерэйны. У калідорах і памяшканьнях захаваліся крыжовыя і цыліндрычныя скляпеньні з распалубкамі. У тарцы ўсходняга крыла — шырокая заля, перакрытая цыліндрычным скляпеньнем з люнэтамі.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  З мапы XVIII ст.
• 
  З мапы XVIII ст.
• 
  Плян, 1805 г.
• 
  Плян, 1805 г.

• 
  Плян, 1805 г.
• 
  Плян, 1805 г.
• 
  Плян, 1805 г.
• 
  Плян, 1805 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1915 г.
• 
  1916 г.
• 
  1915—1918 гг.
• 
  1915—1918 гг.

• 
  А. Віслоцкі, 1923 г.
• 
  А. Віслоцкі, 1925 г.
• 
  Ч. Ясьман, 1925 г.
• 
  Я. Булгак, 1930 г.

• 
  В. Пікель, 1931 г.
• 
  1933 г.
• 
  1930-я гг.
• 
  1930-я гг.

• 
  1933 г.
• 
  да 1939 гг.
• 
  1939 г.
• 
  1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  З боку гістарычнага Рынку
• 
  Галоўны фасад
• 
  Бакавы фасад
• 
  З боку гістарычнай Бэрнардынскай вуліцы

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Васі Крайняга, 23

Крыніцы

1. Кулагін А. Слонімскі касцёл і кляштар бернардзінцаў // Архітэктура Беларусі. Энцыкл. — Менск, 1993. С. 444.
2. Швядовіч У., Бугай М. На праваслаўным саборы ў Слоніме купал у беларускім стылі замянілі на залатую цыбуліну // Наша Ніва. 1 лістапада 2015 г.
3. Да Расейскай імпэрыі «цыбулін» на цэрквах у Беларусі не было, золатам купалы не пакрывалі, — экспэрт, Радыё Свабода, 9 лістапада 2015 г.

Літаратура

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0

Вонкавыя спасылкі

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  412Г000496

• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў у Слоніме, Radzima.org