Аўгустоў

Аўгусто́ў, Аўгу́стаў (польск. Augustów) — места ў Польшчы, на рацэ Неце. Адміністрацыйны цэнтар Аўгустоўскага павету Падляскага ваяводзтва. Насельніцтва на 2013 год — 30 724 чалавекі. Знаходзіцца за 90 км на поўнач ад Беластоку, за 35 км ад беларуска-польскай граніцы.

Аўгустоў
польск. Augustów
У цэнтры места
Герб Аўгустова
Першыя згадкі:	1555
Магдэбурскае права:	17 траўня 1557
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Падляскае
Павет:	Аўгустоўскі
Плошча:	80,90 км²
Насельніцтва (2013)
колькасьць:	30 728 чал.[1]
шчыльнасьць:	379,83 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 87
Паштовыя індэксы:	16-300 — 16-303
Нумарны знак:	BAU
Геаграфічныя каардынаты:	53°51′0″ пн. ш. 22°58′0″ у. д.
Аўгустоў на мапе Польшчы Аўгустоў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
Афіцыйны сайт

Аўгустоў — магдэбурскае места гістарычнага Падляшша, на беларускай этнічнай тэрыторыі. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася царква Маці Божай, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры, а таксама збудаваныя ў стылі клясыцызму меская ратуша, касьцёл Сьвятога Барталамея, кірха і Вялікая сынагога, помнікі архітэктуры XIX ст.

Назва

Назва Аўгустоў паходзіць ад імя караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

Гісторыя

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім

Паселішча ўзьнікла на дзяржаўных землях, што знаходзіліся ў трыманьні Радзівілаў (Гарадзенскае і Кнышынскае староствы). У 1526 або 1527 годзе Ян Радзівіл заклаў карчму на рацэ Меце (Неце), на вялікім шляху з Горадні да Праўдзішак. У 1540 годзе каралева і вялікая княгіня Бона Сфорца заснавала фальварак, названы Зыгмунтова ў гонар мужа (Жыгімонта Старога) і сына (Жыгімонта Аўгуста)^[2].

Першы пісьмовы ўпамін пра Аўгустоў як мястэчка ў Падляскім ваяводзтве датуецца 1555 годам. 17 траўня 1557 году Жыгімонт Аўгуст надаў яму Магдэбурскае права і дазволіў праводзіць 2 кірмашы штогод; пазьней вялікі князь заснаваў у мястэчку царкву^[2]. У 1561 годзе Аўгустоў атрымаў мескі герб «у блакітным полі пад мітрай залатая манаграма S[igismundus] A[ugustus] і літары R[ex] P[oloniae]»^[3].

У 1569 годзе згодна з умовамі Люблінскай уніі Аўгустоў перайшоў да Каралеўства Польскага. У 1570 годзе мястэчка стала цэнтрам староства.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Герб Аўгустоўскай губэрні з Пагоняй

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Аўгустоў апынуўся ў складзе Прусіі, а з 1815 году — у Расейскай імпэрыі. У 1837 годзе ўтварылася Аўгустоўская губэрня Царства Польскага з цэнтрам у Сувалках. У 1825—1839 гадох каля места збудавалі Аўгустоўскі канал, які злучыў Віслу зь Нёманам.

У 1848 годзе ў Аўгустове збудавалі мураваны касьцёл. У 1854 годзе ў месьце адрамантавалі і наноў асьвяцілі старую драўляную царкву^[4]. У 1875 годзе расейскія ўлады гвалтоўны перавялі тутэйшую царкву ў юрысдыкцыю Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі, а ў лютым 1879 году яе перабудавалі і асьвяцілі пад тытулам Казанскай іконы Божай Маці. У 1881—1884 гадох вялося будаваньне новай мураванай Петрапаўлаўскай царквы-мураўёўкі.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Аўгустоў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Аўгустоў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларуская ССР^[5], дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Гарадзенскага раёну^[6]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Аўгустоў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам павету Беластоцкага ваяводзтва. У 1926 годзе польскія ўлады разабралі Петрапаўлаўскую царкву-мураўёўку.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны 15 верасьня 1939 году Аўгустоў акупавалі войскі Трэцяга Райху, але праз тыдзень места перадалі СССР згодна з пактам Молатава-Рыбэнтропа. У лістападзе 1939 году Аўгустоў увайшоў у склад БССР, дзе стаў цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. З чэрвеня 1941 да верасьня 1944 году места зноў знаходзілася пад акупацыяй нацысцкай Нямеччыны. 16 жніўня 1945 году ўлады СССР перадалі Аўгустоў Польскай Народнай Рэспубліцы.

• Места на старых здымках
• 
  Ратуша, да 1915 г.
• 
  Стары касьцёл, да 1905 г.
• 
  Царква Маці Божай па маскоўскай перабудове
• 
  Петрапаўлаўская царква-мураўёўка

Насельніцтва

• XIX стагодзьдзе: ~1880 год — 7846 чал. (3939 муж. і 3907 жан.)^[7]; 1897 год — 12 743 чал.
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 8762 чал.; 1967 год — 18,4 тыс. чал.^[8]
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 29 705 чал.; 2013 год — 30 724 чал.

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Аўгустоўскі канал (1825—1839)
• Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Капліца-пахавальня Трушкоўскіх (1832)
• Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса і Сьвятога Барталамея (1906—1911)
• Комплекс Яхт-клюбу (1934—1936)
• Могілкі: каталіцкія, юдэйскія
• Парк
• Рынак
• Сядзіба генэрала Ігната Прандзінскага (1829)
• Царква гарнізонная (1898; мураўёўка, цяпер касьцёл Маці Божай Чанстахоўскай)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятога Барталамея (1848)
• Кірха (1841)
• Ратуша (1847)
• Сынагога Вялікая (1840)
• Царква Божай Маці (XVI ст.)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1884; мураўёўка)

Галерэя

• Славутасьці Аўгустова
• 
  Аўгустоўскі канал
• 
  Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса
• 
  Былая гарнізонная царква-мураўёўка
• 
  Комплекс Яхт-клюбу

Асобы

• Ганна Новік (1914—1997) — беларуская паэтка, удзельніца нацыянальна-вызвольнага руху ў Заходняй Беларусі^[9]

Месты-сябры

Пералік местаў-сяброў Аўгустова
Горадня, Беларусь Слонім, Беларусь Порта Цэрэзыя, Італія Друскенікі, Летува Дэмбіца, Польшча Супрасьля, Польшча Шклярска Парэмба, Польшча Рудкі, Украіна Туўсула, Фінляндыя

Крыніцы

1. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013, с. 85 (пол.). Główny Urząd Statystyczny. Праверана 9 чэрвеня 2015 г.
2. Пазднякоў В. Аўгустаў // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 265.
3. Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 108.
4. Вашкевіч А. Паміж Ласоснай і Чорнай Ганчай: Гісторыя праваслаўных прыходаў Сапоцкінскага краю. — Менск, 2014. С. 62.
5. Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 20.
6. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
7. Chlebowski B. Augustów // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 53.
8. Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
9. Рэгіянальная газета. № 12 (465), 12 сакавіка 2004 г.

Літаратура

• Вашкевіч А. Паміж Ласоснай і Чорнай Ганчай: Гісторыя праваслаўных прыходаў Сапоцкінскага краю. — Менск: ЮрСаПрынт, 2014. — 90 с.: іл. ISBN 978-985-99335-4-9.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі

• Аўгустоў , Radzima.org