Украінізацыя

Украініза́цыя (па-ўкраінску: українізація) — палітыка прасоўваньня і ўкараненьня элемэнтаў украінскай мовы і культуры ў розных сфэрах жыцьця.

Мінуўшчына

Міжваенны пэрыяд

Даведка пра здачу бугальтарам іспытаў на веданьне ўкраінскай мовы, безь якой ня бралі на працу. Кіеўская вобласьць, 1928. Надпісы: «Украінізацыя зьдзейсьніць аб’яднаньне места і вёскі» і «Веданьне ўкраінскай мовы — толькі першы крок да татальнай украінізацыі». Прозвішча атрымальніка таксама ўкраінізаванае.

Пад час грамадзянскай вайны ў 1917—1920 роках на поўдні былой Расейскай імпэрыі, дзе да ўлады прыйшлі бальшавікі, яны з мэтаю замацаваньня ўлады ўзяліся за рэалізацыю праграмы каранізацыі — замены расейскае мовы на мовы нацыянальных меншасьцяў у адміністрацыі, асьвеце і сфэры культуры. Ва Ўкраіне гэтая праграма атрымала назву ўкраінізацыі. У красавіку 1923 р. XII зьезд РКП(б) абвясьціў каранізацыю афіцыйным курсам партыі ў нацыянальным пытаньні, што было ўхвалена на VII канфэрэнцыі КП(б) і аформлена дэкрэтамі ўкраінскага ЦВК і Саўнаркаму.

Украінізаваліся газэты, школы, ВНУ, тэатры, установы, надпісы, шыльды і г.д. У Адэсе, дзе вучні-ўкраінцы складалі меней за траціну, былі ўкраінізаваныя ўсе школы. У 1930 року ва Ўкраіне засталіся толькі 3 вялікія расейскамоўныя газэты.

Аднак з пачатку 1930-х у партыйных колах узмацняецца супрацьстаяньне ўкраінізацыі. У працэсе згортваньня гэтае палітыкі яна была раскрытыкаваная як «нацыянал-ухільніцтва», шматлікія дзеячы, якія падтрымлівалі яе, былі пазьней выключаныя з партыі і рэпрэсаваныя.

Пасьляваенная УССР

Маштабная ўкраінізацыя адбывалася пасьля Другой сусьветнай вайны ў Закарпацкай вобласьці. Да ўключэньня гэтага рэгіёну ў склад Украіны ўсе школы былі вугорскамоўнымі. Пасьля 1945 року большасьць зь іх сталі ўкраінскімі. Аналягічныя зьмены адбываліся па ўсёй заходняй Украіне з польскімі ды румынскімі школамі.

Пасьля 1991 року

28 кастрычніка 1989 быў прыняты Закон «Пра мовы ва Ўкраінскай ССР»^[1]. Украінская мова была абвешчаная адзінаю дзяржаўнаю моваю. Іншым мовам, ужываным ва Ўкраіне, была гарантаваная канстытуцыйная абарона.

Ва Ўкраіне прымаюцца пастановы дзяржаўных ведамстваў і мясцовых органаў улады, што маюць на мэце пашырэньне сфэры выкарыстаньня ўкраінскай мовы. Зьдзяйсьняецца пераход адукацыі, тэле- і радыёвяшчаньня на ўкраінскую мову.

Паступова скарачаецца колькасьць школаў з расейскай мовай навучаньня. Значна скарочаная колькасьць навучальных гадзінаў, прысьвечаных вывучэньню расейскай літаратуры ў расейскамоўных школах, а ў большасьці ўкраінскамоўных яна выкладаецца ў скарочаным выглядзе, у курсе замежнай літаратуры і ў перакладах украінскаю моваю.

У вышэйшых навучальных установах Украіны, якія маюць I—II ўзроўні акрэдытацыі, на пачатак 2000/2001 навучальнага року налічвалася 116 196 студэнтаў, якія атрымлівалі адукацыю па-расейску (22% ад агульнае колькасьці). Толькі ў Крыме ды Сэвастопалі навучаньне ў такіх ВНУ адбывалася толькі па-расейску^[2].

З 1 студзеня 2012 року існуе патрабаваньне для тэле- і радыёкампаніяў, паводле якога этэр павінен быць на 25% украінскамоўным (дагэтуль дзейнічаў парог у 75%^[3]). У 2018 годзе квоты на 75% для ўкраінскай мовы на ТБ і радыё адноўленыя^[4].

Глядзіце таксама

• Беларусізацыя

Крыніцы

1. Про мови в Українській РСР
2. Статистичний щорічник України за 2000 рік, «Техніка», Київ, 2001 ISBN 966-575-129-8
3. Державне підприємство «Український державний центр радіочастот» Закон України «Про телебачення і радіомовлення» — Стаття 10 пункт 4
4. 75% української мови: в тому числі і для мовлення на ОРДЛО та Крим. Радыё Свабода (Украіна)

Літаратура

• Тези ЦК КП(б)У про підсумки українізації. Вид. ЦК КПЗУ. Л. 1926;
• УССР — Нар. Комісаріят Освіти. Українізація радянських установ (декрети, інструкції і матеріяли). X. 1926 — 27;
• Хвиля А. Национальный вопрос на Украине. X. 1926;
• Затонський В. Національна проблема на Україні. X. 1926;
• Українізація ВУЗ-ів, ж. Шлях Освіти, ч. 1, 1926;
• Затонський В. Матеріяли до укр. нац. питання, ж. Більшовик України, ч. 6. 1927;
• Каганович Л. Українізація партії і боротьба з ухилами, газ. Вісті ВУЦВК за 27. 9. 1927;
• Шумський О. Ідеологічна боротьба в укр. культ. процесі, ж. Більшовик України, ч. 2. X. 1927;
• Скрипник М. Ст. і промови, тт. І, II, IV і V. X. 1929 — 31; Будівництво Радянської України. Зб. вип. І (За ленінську нац. політику) і II (Госп. та культ. будівництво). X. 1929;
• Диманштейн С. Идеологическая борьба в национальном вопросе. ж. Революция и Национальности, ч. 3. 1930;
• Косіор С. За ленінську нац. політику. X. 1930;
• XI З'їзд КП(б)У, стенографічний звіт. X. 1930;
• Гірчак Є. Бойові проблеми нац. культури, ж. Більшовик України, ч. 5. X. 1931;
• Хвиля А. Пролетаріят і практичне розгортання культ.-нац. будівництва, ж. Більшовик України, чч. 13 — 14. X. 1931;
• Нац. питання. Хрестоматія з методичними вказівками. Упорядник Б. Борев. X. 1931;
• Majstrenko I. Borotbism. A Chapter in the History of Ukrainian Communism, 1954;
• Культ. будівництво в Укр. РСР. К. 1959;
• Borys Ju. The Russian Communist Party and the Sovietization of Ukraine. Стокгольм 1960;
• Іван Дзюба. «Українізація та її розгром», в кн. «Інтернаціоналізм чи русифікація?» Мюнхен 1968;
• Кошелівець І. Микола Скрипник. Мюнхен 1972;
• Скрипник М. Ст. і промови з нац. питання. Мюнхен 1974;
• Гришко В. Укр. націонал-комунізм на іст. пробі доби українізації (1923 — 33). ж. Сучасність, ч. 12. 1978.
• Юрій Шевельов. Українізація: радянська політика 1925-32 років // Сучасність. — Ч. 5 (265). — Травень 1983 року.
• Борисёнок Елена. Феномен советской украинизации. 1920—1930-е годы. Москва: Из-во «Европа», 2006.  (рас.)
• Терещенко А. Г. Украинизация в Северо-Кавказском крае // Донской временник. Год 2000-й. Ростов-на-Дону, 1999.  (рас.)