Ніжні замак (Вільня)

Ніжні або Дольны замак, таксама Віленскі палац вялікіх князёў — помнік гісторыі і архітэктуры XIV—XVII стагодзьдзяў у Вільні, рэзыдэнцыя гаспадароў Вялікага Княства Літоўскага ў другой чвэрці XVI — сярэдзіне XVII ст. Знаходзіцца ў Старым Месьце каля Катэдры, на Катэдральным пляцы^[a]. Твор архітэктуры позьняй готыкі, рэнэсансу і раньняга барока. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў Летувы.

Помнік грамадзянскай архітэктуры
Палац вялікіх князёў літоўскіх лет. Lietuvos valdovų rūmai
Дольны замак па аднаўленьні
Краіна	Летува
Места	Вільня
Каардынаты	54°41′09″ пн. ш. 25°17′21″ у. д.
Архітэктурны стыль	Адраджэньне
Аўтар праекту	Барталямэа Бэрэччы[d]
Статус	Ахоўная зона
Сайт	valdovurumai.lt (лет.)
Палац вялікіх князёў літоўскіх на мапе Летувы Палац вялікіх князёў літоўскіх
Палац вялікіх князёў літоўскіх на Вікісховішчы

Уваходзіць у комплекс віленскіх замкаў. Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай улады Расейскай імпэрыі загадалі зьнішчыць палац гаспадароў Вялікага Княства Літоўскага, у 2009 годзе скончылася яго адбудова. Тут разьмясьціўся Нацыянальны музэй Палац вялікіх князёў літоўскіх.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Мураваны Дольны замак у Вільні збудавалі за часамі вялікага князя Аляксандра ў позьнегатычным стылі^[1]. Аднак няма гістарычна дакладных зьвестак пра тое, што ў XIV—XV стагодзьдзях тут была рэзыдэнцыя вялікіх князёў. Тым часам у другой палове XIV — пачатку XV ст. 3-павярховы княскі палац збудавалі ў Верхнім замку, раней жа рэзыдэнцыйныя функцыі, магчыма, выконваў мураваны будынак, збудаваны на мяжы XIII і XIV стагодзьдзяў каля заходняй падэшвы Замкавай гары.

Жыгімонт Стары

Віленскія замкі, з мапы 1581 г.

Вялікі князь Жыгімонт Стары загадаў рэканструяваць Дольны замак у рэзыдэнцыю вялікіх князёў у рэнэсансным стылі, будаўнічыя працы даручылі архітэктарам Барталамеа Берэці, Бэрнарзіна Дзанобі дэ Дж'яноцісу і Бэнэдыкту з Сандаміру. Усходні і паўднёвы флігелі палаца скончылі ўжо ў 1520—1530-я гады^[2]. У час пажару 1530 году, які зьнішчыў значную частку места, палац ацалеў.

Віленскія замкі з боку Замкавай вуліцы, 1796 г.

Жыгімонт Аўгуст

За часамі Жыгімонта Аўгуста ў 1544 годзе збудавалі новае крыло Дольнага замка, якое сталі называць Новым палацам. Будаўнічымі працамі кіраваў Джавані Чыні пры ўдзеле Джамарыі Москі і Філіпа Барталамеа да Ф'есоле. У 1544—1548 гадох Жыгімонт Аўгуст жыў у палацы, ён заснаваў тут вялікую бібліятэку і багатую калекцыю твораў мастацтва. 4 кастрычніка 1562 году тут адбылося вясельле сястры вялікага князя Кацярыны Ягелонкі і швэдзкага прынца герцага фінлядзкага Яна, а таксама рыцарскі турнір у двары палаца з нагоды ўрачыстасьці. Пазьней тут спыняліся і жылі каралі і вялікія князі Стэфан Баторы, Жыгімонт Ваза, Уладзіслаў Ваза^[3].

У 1610 годзе замак згарэў^[4], але неўзабаве яго аднавілі ў стылі маньерызму з выкарыстаньнем шматкаляровага мармуру і пясковіку. У 1624 годзе замак перабудавалі пад кіраўніцтвам Кастантэ Тэнкалы ў стылі раньняга барока. У 1634 годзе тут адбыліся першыя ў Вялікім Княстве Літоўскім опэрныя спэктаклі.

За часамі вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1655—1661 гадоў маскоўскія войскі значна пашкодзілі замак, па чым ён ужо ня мог выконваць функцыі каралеўскай рэзыдэнцыі. Каля 100 гадоў будынак прастаяў без рамонту. У 1766 годзе згодна з пастановай Сойму Рэчы Паспалітай памяшканьні замка здалі ў арэнду і тут пасялілся 25 радзінаў, якія зрабілі рамонт сваім коштам.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Віленскія замкі ў час руйнаваньня расейскімі ўладамі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у 1799 годзе расейскі губэрнатар Іван Фрызель загадаў прадаць замак купцу з Крамянчуку, які разабраў яго ў 1800—1801 гадох. Атрыманую цэглу выкарысталі пры будаваньні дамоў. Захавалася толькі частка ўсходняга крыла, якую набыў і перабудаваў пад жылы дом жыдоўскі купец Абрам Шлосбэрг.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў на месцы замка збудавалі расейскую цытадэль (яе роў глыбінёй 2,4 мэтра перасёк тэрыторыю замка^[5]).

Найноўшы час

Адбудова замка

У 1955—1964 гадох тэрыторыю замка дасьледавалі археолягі, але яго сыстэматычнае вывучэньня ў 1987 годзе Інстытутам кансэрвацыі помнікаў, з 1988 году дасьледаваньні працягнуў Інстытут гісторыі Летувы. У 1989 годзе выяўленыя археолягамі рэшкі замка накрылі дахам з шклаплясту і зрабілі даступнымі для наведнікаў.

У 2001 годзе Летувіскі Сойм пастанавіў аднавіць замак у якасьці рэзыдэнцыі прэзыдэнта. Будаўнічыя працы пачаліся ў 2002 годзе, а 17 сакавіка 2004 году, прэм’ер-міністар Альгірдас Бразаўскас і мэр Вільні Артурас Зуокас урачыста заклалі першы камень у яго падмурак. 6 ліпеня 2009 году адбылося сымбалічнае адкрыцьцё замку ў час сьвяткаваньня тысячагодзьдзя першага гістарычнага ўпаміну пра Літву. Кошт рэканструкцыі, які пачаткова ацэньваўся крыху большым за 100 мільёнаў літаў, у выніку перавысіў 176 мільёнаў. Адбудова замка крытыкуецца праз тое, што наяўных гістарычных і іканаграфічных зьвестак бракавала дзеля навукова абгрунтаванага аднаўленьня.

Архітэктура

Помнік архітэктуры позьняй готыкі, рэнэсану і раньняга барока, прыклад італьянскага palazzo нерэгулярнага тыпу. На захадзе замак далучаўся да Катэдры, на ўсходзе — пачынаўся сад.

У пэрыяд росквіту меў у пляне форму няправільнага пяцікутніка, велічныя 3-павярховыя ўсходняе і паўднёвае крылы выходзілі аркадным кружганкам ва ўнутраны двор памерамі 50 на 50 мэтраў. Усе будынкі завяршаліся рэнэсансным атыкам. Па аднаўленьні інтэр’ер ўсходняга крыла атрымаў гатычнае афармленьне, паўднёвага крыла — рэнэсанснае, а паўднёва-заходняга — у стылі раньняга барока.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Т. Макоўскі, 1600 г.
• 
  1684 г.
• 
  М. Кнакфус, XVIII ст.
• 
  XVIII ст.

• 
  Ф. Смуглевіч, 1785 г.
• 
  Ф. Смуглевіч, 1785 г.
• 
  П. Росі, 1797 г.
• 
  да 1801 г.

• 
  1802 г.
• 
  М. Янушэвіч, 1830—1840 гг.
• 
  К. Рачынскі, 1832 г.
• 
  Ю. Азямблоўскі, 1833—1863 гг.

• 
  Ю. Азямблоўскі, 1833—1863 гг.
• 
  М. Янушэвіч, 1835 г.
• 
  М. Грабніцкі, 1845 г.
• 
  А. Лесэр, каля 1850 г.

• 
  А. Клюкоўскі, 1851 г.
• 
  1851 г.
• 
  XIX ст.
• 
  А. Ромэр, 2-я пал. XIX ст.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  У панараме Старога Места з Замкавай гары
• 
  Агульны выгляд
• 
  Уваходны партал
• 
  Унутраны двор

• 
  Арыгінальныя падмуркі
• 
  Фрагмэнт дома Шлосбэрга
• 
  Экспазыцыя музэю
• 
  Адна з заляў

Заўвагі

1. Афіцыйны адрас — Katedros a. 3