Марцінас Мажвідас

Марцінас Мажвідас, Марцін Мажвід^[1] (лац. Martinus Mosuidius, лет. Martynas Mažvydas; к. 1510, Жамойць, Вялікае Княства Літоўскае — 21 траўня 1563, Рагніт, Прусія) — летувіскі першадрукар і пісьменьнік.

Марцінас Мажвідас
Martynas Mažvydas
Помнік Марцінасу Мажвідасу ў Нацыянальнай бібліятэцы Летувы
Род дзейнасьці	першадрукар, пісьменьнік, сьвятар
Дата нараджэньня	к. 1510
Месца нараджэньня	Жамойць, Вялікае Княства Літоўскае
Дата сьмерці	21 траўня 1563
Месца сьмерці	Рагніт, Прусія
Месца вучобы	Кёнігсбэрскі ўнівэрсытэт[d]
Занятак	пісьменьнік, тэоляг, перакладнік
Подпіс
Марцінас Мажвідас у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Кніга «Катэхізісу простыя словы» (1547 р.) лічыцца першай друкаванай летувіскай кнігай, тым часам яе першае азначэньне па-беларуску — «катэхізм па-жамойцку друкаваны»^[a] (1580 р.)^[2]

Нарадзіўся ў заходняй Жамойці (Вялікае Княства Літоўскае) каля Новага Места(lt). З маладых гадоў далучыўся да Рэфармацыі. У 1539—1542 роках навучаўся ў Віленскай пратэстанцкай калегіі. Падчас перабываньня ў Вільні пазнаёміўся з Абрагамам Кульваю і Юрыем Заблоцкім(lt), творы якіх пазьней выдаваў.

З прычыны перасьледу каталіцкай царквы Мажвідас у 1546 року прыняў запрашэньне прускага герцага Альбэрта і пераехаў у Каралявец, дзе вывучаў багаслоўе ў Альбэртынскім унівэрсытэтце (1546—1548).

Дзеля пашырэньня пратэстанцкай веры ў Прусіі герцаг Альбэрт спрыяў перакладу і выданьню лютэранскіх тэкстаў па-старапруску і летувіску. У 1547 року, яшчэ падчас навучаньня, Мажвідас з калегамі выдалі першую летувіскамоўную кнігу «Катэхізісу простыя словы» (лет. Catechismusa Prasty Szadei), перакладзенай з польскамоўнага выданьня Лютэравага «Kleiner Katechismus».

У 1549 року Мажвідас быў пастаўлены сьвятаром у Рагніце. Тут ён выдаў «Песьню сьвятога Амброзія» з прадмовай па-летувіску. У 1554 року стаў архідыяканам Рагніту. У 1559 року выдаў у Кёнігзбэргу пераклад зь нямецкай мовы «Формы хрышчэньня». Сярод іншых ягоных працаў — першы летувіскі сьпеўнік «Хрысьціянскія гімны», выдадзеныя ўжо па ягонай сьмерці Барталямэўсам Вілентасам.

Памёр у Рагніце.

Бібліяграфія

• Catechismvsa prasty szadei, makslas skaitima raschta yr giesmes… — Königsberg: H. Weinreich, 1547. — 79 p.
• Giesme s. Ambraseijaus bey s. Augustina… — Königsberg. H. Weinreich, 1549. — 16 p.
• Forma chrikštima… — Königsberg: J. Daubman, 1559. — [42] p.
• Gesmes chriksczoniskas, gedomas bažniczosu per adventa ir kaledas ik gramniču / [išleido B.Vilentas]. — Königsberg: J. Daubman, 1566. — [94] p.
• Gesmes chrikščoniškas, gedomas bažniczosu per velikas ir sekminias ik adventa / [parengė ir išleido B.Vilentas]. — Königsberg: J. Daubman, 1570. — [350] p.
• Lietuviškos maldos. — Karaliaučius, 1574.
• Trumpas klausimas ir prieprovimas… // M.Liuteris Enchiridion: Katechismas mažas… — Königsberg: G.Osterberger, 1579, p. [67—72].
• Parafrasis permanitina poteraus malda… — Königsberg, G. Osterberger, 1589. — 14 p.

Ушанаваньне памяці

У 1979 року бронзавая статуя Мажвідаса пастаўленая ў Бірштанах, у 1997 року — у Клайпедзе. З 1988 року імя Марцінаса Мажвідаса носіць Нацыянальная бібліятэка Летувы.

Імя Мажвідаса носяць вуліцы ў Вільні^[3], Коўне й іншых населеных пунктах Летувы.

У 1990 року ў гонар Мажвідаса выдадзеная мастацкая маркіраваная капэрта.

Заўвагі

1. «катехизмъ по жомоитьску друкованыи»

Крыніцы

1. Саверчанка І. Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — Менск: Тэхналогія, 1998. С. 14.
2. Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 111.
3. M. Mažvydo gatvė Vilniuje (лет.) Vilniaus katalogas Праверана 2016-12-10 г.

Літаратура

• Bense, Gertrud: Zum regionalen und personalen Umfeld des früheren preußisch-litauischen Schrifttums. In: Annaberger Annalen. Bd. 4 (1996). S. 55—67.
• Korsakas, Kostas et all. Martynas Mažvydas: Pirmoji lietuviška knyga. — Vilnius, 1974.
• Trilupaitienė, Jūratė. Martynas Mažvydas: The First Lithuanian Hymns — Vilnius: Baltos lankos, 1998. — 27 p.