Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў (Горадня)

Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў — помнік архітэктуры XVI—XVIII стагодзьдзяў у Горадні. Знаходзіцца ў цэнтры места, на высокім правым беразе ракі Нёмана^[a]. Касьцёл дзее, кляштар існаваў да 1853 году. Твор архітэктуры раньняга барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў
Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў
Краіна	Беларусь
Места	Горадня
Каардынаты	53°40′30.10″ пн. ш. 23°49′49.10″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Гарадзенская дыяцэзія
Дата заснаваньня	1595
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў на мапе Беларусі Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў
Касьцёл Адшуканьня Сьвятога Крыжа і кляштар бэрнардынаў на Вікісховішчы

Комплекс Гарадзенскага мужчынскага бэрнардынскага кляштару складаецца з касьцёла і кляштарнага корпуса.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Першы драўляны кляштар бэрнардынаў у Горадні фундаваў у 1494 годзе вялікі князь Аляксандар. Мураваны кляштар збудавалі ў 1595—1618 гадох. 13 траўня 1618 году касьцёл кансэкраваў віленскі біскуп Яўстах Валовіч. У 1660-х гадох пры касьцёле існавала Лярэтанскае брацтва.

Касьцёл дабудоўваўся па пажарах у 1656 і 1753 гадох. У 1680 годзе праводзілася рэканструкцыя алтара Сьвятога Антонія, збудавалі капліцу Сьвятой Барбары. У 1736 годзе перабудоўваліся алтары сьвятых Міхала, Банавэнтуры, Ануфрыя, Пятра з Алькантары. У 1738 годзе праводзілася рэканструкцыя званіцы. У 1788 годзе архітэктар Ф. Міхалькевіч зрабіў выстанчанае завяршэньне званіцы.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Кляштар, 1850-я гг.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Горадня апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і кляштар працягвалі дзеяць. Па здушэньні вызвольнага паўстаньня (1830—1831) 14 красавіка 1853 году расейскія ўлады ліквідавалі кляштар. Касьцёл працягваў дзеяць як парафіяльны, а ў кляштарных мурах разьмясьцілася расейскае войска.

Найноўшы час

За часамі Другой сусьветнай вайны ў чэрвені 1941 году комплекс згарэў, вельмі хутка яго аднавілі. Па вайне савецкія ўлады адабралі кляштарны корпус, у 1990 годзе яго вярнулі каталікам.

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — помнік архітэктуры раньняга барока. Гэта 3-нэфавая 6-слуповая базыліка зь вялікай паўцыркульнай апсыдай і дзьвюма закрысьціямі. У яе аснове — кампазыцыя рымскага езуіцкага касьцёла Іль-Джэзу. Цэнтральны нэф накрываецца 2-схільным, бакавыя — 1-схільнымі дахамі. У архітэктуры спалучаюцца стылявыя элемэнты готыкі, рэнэсансу і барока. Галоўны фасад дэкаруецца разьвітым антаблемэнтам, пілястрамі карынцкага ордэру, аркавымі нішамі і завяршаецца трыкутным франтонам. Сьцены бакавых фасадаў падзяляюцца пілястрамі і здвоенымі аркавымі вокнамі. З паўднёвага боку да галоўнага фасада далучаецца вежа-званіца, якая мае самастойны ўваход і зьвязваецца з касьцёлам і жылым корпусам. Два верхнія ярусы званіцы маюць складаную фігурную пабудову і маляўнічы сылюэт. У іх плястычным афармленьні выкарыстоўваюцца выгнутыя паверхні сьценаў, рэльефныя падзелы, кутнія калёнкі і валюты. Вежа завяршаецца фігурным купалам з шпілем.

Цэнтральны нэф аддзяляецца ад бакавых шасьцю апорнымі слупамі. Нэфы перакрываюцца крыжовымі скляпеньнямі. Аздабленьне інтэр’еру галоўным парадкам выканаў мастак Антоні Грушэцкі^[1]. У 1788 годзе мастакі А. Грушэцкі і Ф. Міхалкевіч дапоўнілі аздобу інтэр’еру касьцёла манумэнтальным малярствам: пляфоны з фрэскавай размалёўкай, выявы 12 апосталаў (на паўднёвай сьцяне) і 12 дзеячоў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай (на паўночнай сьцяне) у аркатурных фрызах цэнтральнага нэфа. Руцэ А. Грушэцкага належаць фрэскавыя выявы Ўнебаўзяцьця Панны Марыі над аркаю празьбітэрыюму (алтарная частка), а таксама арнамэнты на скляпеньнях алтару, бальконе хору, аркадах між нэфамі касьцёла. Разам з сваім памочнікам Міхалкевічам, абнавілі герб фундатараў і фігуры бэрнардынскіх сьвятых у «сьляпых» аркадах. Праўда, большая частка работ Грушэцкага і Міхалкевіча трапіла пад «савецкую рэстаўрацыю», і сёньня яны выглядаюць ня так, як першапачаткова.

Кляштар

Кляштарны корпус далучаецца да паўднёвай сьцяны касьцёла. Гэта 2-павярховы аб’ём у пляне складанай канфігурацыі. Сьцены падзяляюцца прастакутнымі вокнамі, пілястрамі, контрфорсамі. Усходняе і паўднёвае крылы вылучаюцца буйнымі рызалітамі з трыкутнымі франтонамі. Завяршаюцца 2-схільным дахам. Корпус злучаецца галерэяй з касьцёлам^[2].

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Г. Ляйбовіч, 1760 г.
• 
  Ю. Пешка, 1800 г.
• 
  1 траўня 1804 г.
• 
  па 1816 г.

• 
  Н. Орда, 1861—1869 гг.
• 
  Н. Орда, 1861—1869 гг.
• 
  Н. Орда, 1861—1869 гг.
• 
  1862 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1860 г.
• 
  А. Рорбах, 1861 г.
• 
  Ю. Чаховіч, 1876—1885 г.
• 
  А. Сівіцкі, 1890 г.

• 
  1909 г.
• 
  1910 г.
• 
  1910 г.
• 
  да 1915 г.

• 
  да 1915 г.
• 
  да 1916 г.
• 
  1915 г.
• 
  10 красавіка 1919 г.

• 
  Ю. Ядкоўскі, 1923 г.
• 
  Я. Булгак, 1920—1925 гг.
• 
  Я. Булгак, 1920-я гг.
• 
  1927 г.

• 
  Л. Гелгар, 1929 г.
• 
  1930 г.
• 
  З. Харлеўскі, 1931 г.
• 
  да 1939 г.

• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

• 
  М. Шыманскі, да 1939 г.
• 
  М. Шыманскі, да 1939 г.
• 
  Я. Булгак, да 1939 г.
• 
  да 1939 г.

• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  да 1939 г.
• 
  1930-я гг.

• 
  Г. Паддэмбскі, 1930-я гг.
• 
  1930-я гг.
• 
  С. Жыўна, 1939 г.
• 
  ліпеня 1941 г.

• 
  1941 г.
• 
  1941 г.
• 
  1941—1943 гг.
• 
  1942 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  З боку апсыды
• 
  Інтэр'ер
• 
  Галоўны алтар

Заўвагі

1. Цяперашні афіцыйны адрас — вуліца Парыскай Камуны, 1А