Дарагабуж

Дарагабу́ж — места ў Расеі, на рацэ Дняпры. Адміністрацыйны цэнтар Дарагабускага раёну Смаленскай вобласьці. Насельніцтва на 2017 год — 9966 чалавек. Знаходзіцца за 125 км на ўсход ад Смаленску; чыгуначная лінія злучае места з станцыяй Сафонава.

Дарагабуж лац. Darahabuž
Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла
Герб Дарагабужу Сьцяг Дарагабужу
Першыя згадкі:	1150
Магдэбурскае права:	1625
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Смаленская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Дарагабускі
Плошча:	10 км²
Вышыня:	210 м н. у. м.
Насельніцтва (2009)
колькасьць:	11 160 чал.
шчыльнасьць:	1116 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+7 48144
Паштовы індэкс:	215710, 215713
Нумарны знак:	67
Геаграфічныя каардынаты:	54°55′12″ пн. ш. 33°18′28″ у. д.
Дарагабуж на мапе Расеі Дарагабуж
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Дарагабуж — магдэбурскае места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Гісторыя

Дарагабуж, з мапы 1539 г.

Раньнія часы

Першы пісьмовы ўпамін пра Дарагабуж зьмяшчаецца ў грамаце смаленскага князя Расьціслава Мсьціславіча і датуецца 1150 годам.

У 1300 годзе Дарагабуж, відаць, уваходзіў у склад Вяземскага княства (калі смаленскі князь Аляксандар Глебавіч узяў Дарагабуж у аблогу, на дапамогу месту прышоў вяземскі князь Андрэй Міхайлавіч)^[1]. У 1345 годзе вяземскі і дарагабускі князь Фёдар Сьвятаславіч выдаў сваю дачку за маскоўскага князя Сямёна Гордага, пакінуў свае ўладаньні і атрымаў вотчыну ў Волаку Ламскім^[1].

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай

Дняпро каля Дарагабужу, 1886 г.

У 1404 годзе Дарагабуж разам з навакольнымі землямі далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага^[2]. У 1480-я гады ён упамінаецца як цэнтар намесьніцтва (намесьнікамі дарагабускімі былі Ц. Масальскі, Ф. Адоеўскі). У 1499 годзе каля Дарагабужу ў маскоўскі палон трапілі князь Канстантын Астроскі, намесьнік смаленскі Станіслаў, маршалкі Асьціковіч і Літавор Храптовіч, князі Друцкі, Масальскі і іншыя.

Пад 1500 годам у літоўскіх (беларускіх) летапісах упамінаецца князь Сямён Іванавіч, які ў «ізмені целование крыжа» (прысягу) з Дарагабужам і «предается Москве»; менавіта тут маскоўскі гаспадар Васіль Іванавіч атрымаў сумную для яго вестку пра перамогу свайго былога вязьня князя К. Астроскага пад Воршай. У 1503 годзе места апынулася ў складзе Маскоўскай дзяржавы^[2]. У 1508 годзе войскі Вялікага Княства Літоўскага на чале з гетманам С. Кішкам занялі Дарагабуж, аднак паводле ўмоваў міру места засталося за Масквой.

У пачатку ХVІІ ст. Дарагабуж вярнуўся ў склад Вялікага Княства Літоўскага, што пацьвердзілі адпаведныя мірныя дамовы 1618 і 1634 гадоў. У 1610 годзе места стала цэнтрам староства ў Смаленскім павеце Смаленскага ваяводзтва. 28 траўня 1625 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Дарагабужу Магдэбурскае права і герб «у блакітным полі вобраз Панны Марыі»^[3]. На 1650 год тут было 184 двары, працавалі гасьціны двор і 3 млыны. З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе места захапілі маскоўскія войскі.

Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі

Панарама места да 1917 г.

Згодна з Андрусаўскім замірэньнем 1667 году Дарагабуж апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1708 годзе ён стаў цэнтрам павету Смаленскай губэрні. У 1780 годзе ўлады даравалі месту новы расейскі герб.

У час вайны 1812 году 25 жніўня Дарагабуж занялі францускія войскі пад камандай маршала Нея, якія кантралявалі яго да 7 лістапада. У выніку ваенных дзеяньняў места страціла 667 будынкаў.

Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, беларусы складалі 65,99% насельніцтва Дарагабускага павету, «сумесь беларусаў і расейцаў» — 29,04%^[4]. У канцы ХІХ ст. у Дарабужы было 1043 драўляныя будынкі і 68 камяніцаў, дзеялі 12 цэркваў. Штогод адбывалася 4 кірмашы, дзе гандлявалі галоўным чынам пянькой, каноплямі і іншымі сельскагаспадарчымі вырабамі, існавалі невялічкія бровар, гарбарня і капніца (тапельня воску).

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Дарагабуж абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну^[5]. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У Другую сусьветную вайну з 5 кастрычніка 1941 да 1 верасьня 1943 году Дарагабуж знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху.

• Места на старых здымках
• 
  Маскоўская вуліца
• 
  Саборны вал
• 
  Агульны выгляд
• 
  За Дняпром

• 
  Земская ўправа
• 
  Мужчынская гімназія
• 
  Жаночая гімназія
• 
  Пажарная дружына

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1863 год — 8467 чал. (паводле іншых зьвестак — 9010 чал.^[3]), у тым ліку 20 каталікоў^[6]
• XX стагодзьдзе: 1926 год — 7,8 тыс. чал.; 1959 год — 5,8 тыс. чал.; 1992 год — 13,5 тыс. чал.^[7]; 1998 год — 13,3 тыс. чал.^[8]
• XXI стагодзьдзе: 2007 год — 11 470 чал.; 2017 год — 9966 чал.

Інфраструктура

У Дарагабужы працуюць паліклініка і лякарня.

Эканоміка

Ільнаперапрацоўчы, сыраробны і цагельны, хлебазавод. Вытворчасьць мэблі. Лясгас, друкарня. Завод па вытворчасьці аміяку, аміячнай салетры, складаных мінэральных угнаеньняў — NPK і сухіх зьмяшаных угнаеньняў, прадукцыі неарганічнай хіміі.

• ААТ «Дарагабуж» кампаніі «Акрон».

Турыстычная інфармацыя

Славутасьці

• Вал земляны
• Капліца (1911)
• Саляны склад (XVIII ст.)
• Царква Раства Барагодзіцы (1703—1711, XIX—XX стагодзьдзі)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1835)

Страчаная спадчына

• Гасьціны двор (XVIII ст.)
• Царква Божага Яўленьня (XVIII ст.)
• Царква Казанскага абраза Маці Божай (1786)
• Царква Покрыва Багародзіцы (1778)
• Царква Прачыстай Багародзіцы (1790)
• Царква Смаленскага абраза Маці Божай (1792)
• Царква Сьвятога Мікалая (XVIII ст.)
• Царква Сьвятога Стэфана (1807)
• Царква Сьвятога Фёдара Яраслаўскага (1776)
• Царква Сьвятой Параскевы Пятніцы (1778)
• Царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа (1840)

Галерэя

• Краявіды Дарагабужу
• 
  Саляны склад
• 
  Помнік вайне 1812 году
• 
  Царква Сьвятых Пятра і Паўла
• 
  Царква Раства Багародзіцы

• 
  Капліца
• 
  Вязьніца
• 
  Старая камяніца
• 
  Старая камяніца

Асобы

• Васілі Сахноўскі (1886—1945) — тэатральны рэжысэр
• Іван Шкодзін (1919—1943) — першы савецкі рэкардсмэн у спартовай хадзьбе

Глядзіце таксама

• Дарагабускае староства

Крыніцы

1. Цемушаў В. Дарагабуж // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 577.
2. Смоленская область: Энцикл. Т. 2. — Смоленск, 2003.
3. Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 153.
4. Списки населенных мест Российской империи, составленные и издаваемые Центральным статистическим комитетом Министерства внутренних дел. Вып. 40: Смоленская губерния. — СПб., 1868. С. 60.
5. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі. — Вільня, 2002.
6. Sulistrowski F. Dorohobuż // Słownik geograficzny... T. II. — Warszawa, 1881. S. 123.
7. Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
8. Энциклопедический словарь

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881.

Вонкавыя спасылкі

• Дарагабуж , Radzima.org