Эстонская мова

Эсто́нская мо́ва — мова эстонцаў, адносіцца да прыбалтыйска-фінскай галіны фіна-вугорскай сям’і моваў. Афіцыйная мова Эстоніі і Эўрапейскага Зьвязу. Пісьмовасьць на аснове лацінскага альфабэту.

Эстонская
eesti keel
Ужываецца ў	Эстонія
Рэгіён	Прыбалтыка
Колькасьць карыстальнікаў	1,1 мільёна
Клясыфікацыя	Уральская сям’я  Фіна-вугорская галіна   Фіна-волская група    Прыбалтыйска-фінская падгрупа     Эстонская
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	Эстоніі, Эўрапейскі Зьвяз
Рэгулюецца	Інстытут эстонскай мовы
Пісьмо	лацінскае пісьмо і Estonian Braille[d]
Коды мовы
ISO 639-1	et
ISO 639-2(Б)	est
ISO 639-2(Т)	est
ISO 639-3	est

Гісторыя

Некалькі протаэстонскіх гаворак пачалі аддзяляцца ад агульнае прыбалтыйска-фінскае моўнае супольнасьці ўжо ў пачатку нашае эры. У пэрыяд з 12 па 13 стагодзьдзі на іх аснове пачала фармавацца стараэстонская мова. Пазьней на эстонскую мову паўплывалі германскія, балцкія мовы і расейская мова. Напрыклад, германізмы можна сустрэць у галіне прафэсійнае лексыкі, русізмы — у словах, якія былі часта ўжывальнымі ў пэрыяд Кіеўскае Русі.

Першыя рукапісныя творы па-эстонску датуюцца 16 стагодзьдзем. Найбольш даўнім рукапісам, які дайшоў да нашага часу, зьяўляецца Куламааскі рукапіс — пераклад на эстонскую мову трох каталіцкіх малітваў: Pater noster, Ave Maria и Credo.

Афармленьне літаратурнага стандарту эстонскае мовы йшло на працягу 19 ст.

Асноўная характарыстыка

Пісьмовасьць

Як і іншыя шматлікія фіна-вугорскія мовы, носьбіты эстонскае мовы карыстаюцца лацінскім альфабэтам. Як у іншых прыбалтыйска-фінскіх мовах у эстонскай мове прысутнічаюць літары ä, ö, ü, а таксама літары š, ž, якія ў эстонскай мове зьявіліся пазьней. Літары Cc, Qq, Ww, Xx, Ff, Zz, Šš, Žž ужываюцца толькі ў запазычаньнях і напісаньні ўласных назваў. Літара Õõ у эстонскай была дадана асобна лінгвістам Ота Вільгельмам Мазінгам.

Сучасны выгляд эстонскага альфабэту.

A a	B b	C c	D d	E e	F f	G g	H h
I i	J j	K k	L l	M m	N n	O o	P p
Q q	R r	S s	Š š	Z z	Ž ž	T t	U u
V v	W w	Õ õ	Ä ä	Ö ö	Ü ü	X x	Y y

Артаграфія

Эстонская мова, як і беларуская, у большасьці напісаньні словаў падпарадкоўваецца фанэматычнаму прынцыпу — адна літара адпавядае адной фанэме. Але існуюць некаторыя марфалягічныя й гістарычныя выключэньні. Напрыклад, літара h аглушае на пісьме гукі b, g, d пры скланеньні словаў, калі замест іх вымаўляецца p, k, t. Часам літары š, ž могуць замяняць на спалучэньні sh, zh, хоць гэта й лічыцца няправільным.

Сучасныя эстонскія прынцыпы артаґрафіі былі створаны навукоўцам Эдуардам Ахрэнсам на аснове фінскай артаграфіі ў другой палове 19 ст. Раней ужывалася артаграфія Бэнгта Готфрыда Фарсэліюса і Ягана Горнунга, якая была створана ў 17 ст. Некаторыя прынцыпы нямецкае артаграфічнае мовы захоўваліся ў эстонскай мове і пазьней — напрыклад, літару Ww ужывалі замест Vv да 1930-ых гадоў.

Фанэтыка

Галосныя

У эстонскай мове дзевяць галосных гукаў, вялікая колькасьць дыфтонгаў. Адсутнічаюць рэдукаваныя гукі.

Зычныя

Фанэтычная сыстэма характарызуецца выкарыстаньнем цьвёрдых і мяккіх зычных гукаў, неасьпіраваных выбухных зычных (гукі p, t, k прамаўляюцца без прыдыханьня ў адрозьненьне ад германскіх моваў) і магчымасьцю спалучэньня цьвёрдых зычных з галоснымі пярэдняга шэрагу (напрыклад, у словах tee, täht, töö, tüvi t вымаўляецца цьвёрда, перад галосным i зычныя зьмякчаюцца). Зычныя гукі b, g, d і запазычаны ž вымаўляюцца глуха ці паўзвонка.

Дыялекты

Паўднёваэстонскія дыялекты.

Эстонская мова ў дыялектным пляне падзяляецца на дзьве адметныя і моцна адрозныя адна ад адной гаворкі: паўночную і паўднёвую. Часам з паўночных дыялектаў асобна вылучаюць дыялекты кірдэраніку, якія распаўсюджаныя на паўночным усходзе Эстоніі.

Паўночныя дыялекты зьмяшчаюць у сабе тры групы гаворак. Кескмурэ, альбо сярэдняя група — аснова літаратурнае мовы, распаўсюджаная ў ваколіцах Таліну. Ляэнэмурэ, ці заходняя ґрупа, распаўсюджаная ў Пярнумаа і Ляэнэмаа. Група гаворак Саартэмурэ распаўсюджаная на астравох Саарэмаа і Хіюмаа. Група гаворак ідамурэ, альбо ўсходняя, распаўсюджаная на паўночна-заходнім узьбярэжжы возера Пэйпсі.

Асобна варта вылучыць паўднёвую дыялектную зону. Яна складаецца з чатырох груп гаворак — мулгіская, тартуская, выруская і сэтуская, якія часам вылучаюцца ў асобныя мовы альбо ў адну асобную паўднёваэстонскую мову. Часам гаворка сэту лічыцца не асобнай паўднёваэстонскай гаворкай, а часткай гаворкі выру.

Вонкавыя спасылкі

Эстонская мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Learn to Speak Estonian (анг.)
• Estonian Language Course (анг.)
• Еesti valgevene sõnaraamat Internetis — Эстонска-беларускі слоўнік ^{(наркамаўка)}