![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Emma_Goldman_seated.jpg/640px-Emma_Goldman_seated.jpg&w=640&q=50)
Эма Голдман
From Wikipedia, the free encyclopedia
Э́ма Го́лдман (27 чэрвеня 1869 — 14 траўня 1940), вядомая таксама як Чырвоная Эма — палітычная актывістка, анархістка, журналістка, дзеяч фэмінізму, выкладчык, выдавец, антываенны актывіст, аўтабіёграф, мэдычная сястра, пісьменьніца, філёзаф. Яна адыграла ключавую ролю ў разьвіцьці анархісцкай палітычнай філязофіі ў Паўночнай Амэрыцы і Эўропе ў першай палове XX стагодзьдзя.
Эма Голдман | |
па-ангельску: Emma Goldman | |
![]() Эма Голдман каля 1911 р. | |
Дата нараджэньня | 27 чэрвеня 1869(1869-06-27)[1][2][3] |
---|---|
Месца нараджэньня | |
Дата сьмерці | 14 траўня 1940(1940-05-14)[2][3] (70 гадоў) |
Месца сьмерці | |
Значныя ідэі | Жывучы сваім жыцьцём[d][5], Анархізм ды іншыя эсэ[d][6], Сацыяльнае значэньне сучаснай драмы[d], Маё расчараваньне ў Расеі[d][7] і Маё далейшае расчараваньне ў Расеі[d][8] |
Аказалі ўплыў | Ралф Ўолда Эмэрсан, Фрыдрых Ніцшэ, Ёган Мост[d], Генры Дэйвід Тора[d], Пётар Крапоткін, Міхаіл Бакунін, Мэры Ўолстанкрафт[d], Мікалай Чарнышэўскі[d], Оскар Ўайлд і Макс Штырнэр[d] |
Нарадзілася ў Коўне (Расейская імпэрыя, цяперашняя Летува), у яўрэйскай сям’і, якая эмігравала ў Злучаныя Штаты Амэрыкі ў 1885[9]. Прыцягнутая да анархізму пасьля бунта на Хэймаркет у Чыкага, дзе патрабаваўся працоўны дзень у 8 гадзін, Голдман стала пісьменьніцай і вядомым лектарам па анархісцкай філязофіі, правах жанчын і сацыяльных праблемах, якія прыцягваюць масавыя сходы.
Яна і пісьменьнік-анархіст Аляксандар Беркман, яе палюбоўнік і сябар на працягу ўсяго жыцьця, плянавалі замах на прамыслоўца і фінансіста Генры Клэя Фрыка як акт прапаганды дзеяньня. Фрык перажыў замах на сваё жыцьцё ў 1892 годзе, а Беркмана асудзілі на 22 гады пазбаўленьня волі. У наступныя гады Голдман была заключана ў турмы за «падбухторваньне да беспарадкаў» і незаконнае распаўсюджваньне інфармацыі пра кантроль над нараджальнасьцю. У 1906 годзе Голдман заснавала анархісцкі часопіс Маці Зямля (па-ангельску: Mother Earth).
У 1917 годзе Голдман і Беркман былі асуджаныя на два гады турмы за змову «прымусіць людзей не рэгістравацца» на нядаўна ўсталяваны армейскі прызыў. Пасьля вызваленьня з турмы яны былі арыштаваныя і дэпартаваны ў Расею. Першапачаткова падтрымліваючы Кастрычніцкі пераварот, які прывёў да ўлады бальшавікоў, Голдман зьмяніла сваё меркаваньне ў сувязі з паўстаньнем Кранштата ў 1921. Яна абвінаваціла Савецкі Зьвяз за жорсткае падаўленьне незалежных галасоў і пакінула Савецкі Зьвяз. Пазьней, у 1923 г. выйшла кніга пра свой досьвед «Маё расчараваньне ў Расеі» (па-ангельску: My Disillusionment in Russia). Жывучы ў Англіі, Канадзе і Францыі, яна напісала аўтабіяграфію пад назвай «Lіvіng My Lіfe». Ён быў надрукаваны ў двух тамах у 1931 і 1935 гг. Пасьля пачатку грамадзянскай вайны ў Гішпаніі Голдман выехала у Гішпанію, каб падтрымаць там анархісцкую рэвалюцыю. Яна памерла ў Таронта (Канада) 14 траўня 1940 году.
Пры жыцьці Голдман лічылася прыхільнікамі свабодалюбнай «мяцежнай жанчынай», а праціўнікі асудзілі яе як прыхільніка палітычна матываваных забойстваў і гвалтоўнай рэвалюцыі[10]. Яе лісты і лекцыі ахоплівалі шырокае кола пытаньняў, уключаючы турмы, атэізм, свабоду слова, мілітарызм, капіталізм, шлюб, вольнае каханьне і гомасэксуальнасьць.