Слонім

Сло́нім — места ў Беларусі, на рацэ Шчары пры ўтоку ў яе ракі Ісы. Адміністрацыйны цэнтар Слонімскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 49 441 чалавек^[1]. Знаходзіцца за 143 км на паўднёвы ўсход ад Горадні; чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Ваўкавыск. Аўтамабільныя дарогі зьвязваюць места з Баранавічамі, Івацэвічамі, Ружанамі, Зэльвай, Зьдзецелам.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Слонім (неадназначнасьць).

Слонім лац. Słonim
Касьцёл Сьвятога Андрэя на пляцы імя Л. Сапегі
Герб Слоніму Сьцяг Слоніму
Першыя згадкі:	1252
Магдэбурскае права:	20 студзеня 1532
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Слонімскі
Плошча:	46 км²
Вышыня:	156 м н. у. м.
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	49 441 чал.[1]
шчыльнасьць:	1074,8 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1562
Паштовы індэкс:	231800
СААТА:	4254501000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°5′0″ пн. ш. 25°19′0″ у. д.
Слонім на мапе Беларусі ± Слонім Слонім
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
Сайт места

Слонім — магдэбурскае места, цэнтар гістарычнага рэгіёну (частка Наваградчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Росквіт паселішча адбыўся ў XVIII ст. за часамі Міхала Казімера Агінскага, які заснаваў тут некалькі ўстановаў (капэлю, балетную і музычную школы, опэрны тэатар) і прамысловых прадпрыемстваў, а таксама збудаваў Агінскі канал. Высокі культурны статус Слоніму прычыніўся да таго, што сучасьнікі звалі яго «Палескімі Атэнамі». Да нашага часу тут захаваліся меская ратуша, аўстэрыя Агінскіх, палац Пуслоўскіх у Альбэртыне, комплексы кляштараў бэрнардынак з касьцёлам Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і бэрнардынаў з касьцёлам Найсьвяцейшай Тройцы, касьцёл Сьвятога Андрэя, капліца Сьвятога Дамініка, кляштар бэнэдыктынак і сынагога, помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся палац і тэатар Агінскіх, комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Міхала, помнікі архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў, зруйнаваныя расейскімі ўладамі, а таксама касьцёл Божага Цела пры кляштары канонікаў лятэранскіх, помнік архітэктуры XVII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Назва

Тапонім Слонім хутчэй за ўсё паходзіць ад славянскага слова «заслона»^[2] (бар’ер, фарпост^[3]) — у значэньні 'засланіць, абараніць'. Паводле археалягічных дасьледаваньняў, у ХІ ст. на месцы сучаснага Слоніму існавалі два ўмацаваныя гарадзішчы на абодвух берагах Шчары, якія, магчыма, і прычыніліся да ўзьнікненьня назвы. Відаць, у XII і XIII стагодзьдзях места выконвала важную вайсковую ролю: яно было аб’ектам спрэчак паміж ліцьвінамі і кіеўскімі князямі^[4]. Менш імаверным выглядае паходжаньне тапоніму ад балцкага найменьня нізіны.

Напісаньне назвы места ў найбольш даўніх пісьмовых крыніцах: Услонім і Васлонім^[5].

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Слоніму

Раньнія часы

У ХІІ—ХІІІ стагодзьдзяў старажытны Слонім (рус. Вслонимъ) быў горадам з высокай матэрыяльнай культурай, разьвітымі рамёствамі і гандлем. Ужо ў ХІІ ст. на Замчышчы (правы бераг Шчары), імаверна, існаваў драўляны замак.

Паводле некаторых дасьледнікаў, першы магчымы пісьмовы ўпамін пра Слонім мае зьвязкі зь бітвай паміж паўднёварускімі дружынамі і мясцовымі абаронцамі і датуецца 1102 годам^[6]. Аднак згодна з сучаснымі энцыкляпэдычнымі даведнікамі, паселішча ўпершыню ўпамінаецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1252 годам^[7]. Менавіта ад гэтай даты места афіцыйна вядзе сваю гісторыю^[3]. У пэрыяд гэтага стагодзьдзя ўяўляў сабою цэнтар аднаго з удзельных княстваў былога Гарадзенскага княства.

Вялікае Княства Літоўскае

У другой палове^[7] ХІІІ ст. Слонім далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. Пад 1281 годам упамінаецца «князь васлонімскі» Васілька^{[lower-alpha 1]}. За Гедымінам аднесены да ўладаньняў ягонага сына Манівіда, але праз чатыры гады па сьмерці Гедыміна Слонім трапляе ў склад заходняй часткі ВКЛ, кіраванай Кейстутам.

Мескі герб, 1792 г.

Харугва Слонімскага павету

15 ліпеня 1410 году Слонімская харугва брала ўдзел у Грунвальдзкай бітве. У 1413 годзе места ўвайшло ў склад Троцкага ваяводзтва. У 1490 годзе вялікі князь Казімер заснаваў у Слоніме першы касьцёл (у 1775 годзе на яго месцы збудавалі мураваны касьцёл Сьвятога Андрэя). У 1506 годзе места зруйнавалі татары, стары замак больш не аднаўляўся. З 1507 году Слонім перайшоў пад адміністрацыю навастворанага Наваградзкага ваяводзтва. У 1520 годзе за намесьнікам Янам Радзівілам, у асноўным завяршылася ўзьвядзеньне новага замку.

20 студзеня 1532^[7] году вялікі князь Жыгімонт Стары надаў Слоніму Магдэбурскае права (пацьвярджалася ў 1591 і 1679 гадох, скасаванае ў 1776 годзе). У 1558 годзе згодна з прывілеем вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ў месьце штогод праводзіліся 2 кірмашы. У 1560 годзе маёнтак перайшоў у валоданьне маршалка надворнага Р. Валовіча, у 1586 годзе — канцлера Льва Сапегі, пазьней — падканцлера Казімера Льва Сапегі. З XVI ст. стала вядомым прадмесьце Замосьце, з 1560-х гадоў згодна з утварэньнем межаў паветаў мястэчка пераходзіць у склад Слонімскага павету Наваградзкага ваяводзтва.

Па складаньні Люблінскай (1569 год) і Берасьцейскай (1596 год) уніяў у Слоніме зьявіліся рымска-каталіцкія манаскія ордэны — бэрнардыны, бэрнардынкі, бэнэдыктынкі, францішканы, дамініканы, езуіты і іншыя, вялося актыўнае кляштарнае будаваньне. 4 студзеня 1591 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза зацьвердзіў мескі герб: «залаты леў з падвойным срэбным крыжом са стрэлкай на блакітным полі»^[8].

Знак паштовай станцыі

Міхал Казімер Агінскі

У 1597—1685 гадох у Слоніме праводзіліся перадсоймавыя генэральныя соймікі Вялікага Княства Літоўскага. У 1605 годзе Леў Сапега заснаваў у месьце першы ткацкі цэх.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Слоніму і ваколіцаў ліцьвінамі: у сьпісе студэнтаў Замойскай акадэміі пад 1624/1625 годам значыцца Theophilus Nicolai Tryzna, Lithuanus, distr Slonimensis^[9]. Паводле каталёгу студэнтаў Грэцкай калегіі ў Рыме, Захар Ількоўскі (Zacharius Ilkouski) азначаецца як Lithuanus, ex distrisctu Slonimiensi (1640 год), а Амброзі Растоцкі — як Lithuanus ex civitate Slonim (1792 год)^[10]. У запісах мэтрыкі папскай сэмінарыі ў Оламаўцу значацца Georgius Bulhac Lituanus Slonimensis (1720—1721 гады), Marcellus Warzatzky Lythvanus Slonimensis (1736—1740 гады)^[11].

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай ў верасьні 1655 году маскоўскія захопнікі пад камандай А. Трубяцкога зруйнавалі Слонім, забілі або ўзялі ў палон каля паловы месьцічаў. На пэўны час места заняпала.

Па аднаўленьні ўчыненых у часе войнаў разбурэньняў, у XVIII ст. распачаўся эканамічны і культурны ўздым Слоніму, зьвязаны зь дзейнасьцю гетмана вялікага Міхала Казімера Агінскага (1728—1800), які заснаваў тут рэзыдэнцыю і адкрыў друкарню. У гэты час у месьце пачалі працаваць прадпрыемствы-вытворцы ядвабовых тканін, дываноў і шэраг іншых, прыстань для рачных судоў. У 1784 годзе адкрылася Слонімская габэленавая мануфактура.

З 1765 году ў Слоніме дзеялі капэля і тэатральная трупа, пры якой працавалі балетная і музычная школы. У 1775 годзе кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі запрасіў ансамбль мясцовай опэры на выступы ў Варшаву. У 1777—1788 гадох з ініцыятывы М. К. Агінскага ў месьце збудавалі «Дом Опэры» («Опэрнгаўз») (зруйнаваны расейскімі ўладамі па 1804 годзе).

У 1767—1783 гадох з ініцыятывы і на сродкі М. К. Агінскага вялося будаваньне Агінскага каналу, працягласьць якога складала 47 км (разам з Выганашчанскім возерам — 54 км). Канал злучыў Шчару з Ясольдай (вялікі канал), а ў межах Слоніму выпраставаў рукаў Шчары (малы канал). На 1771 год на канале Агінскага функцыянаваў «плывучы» тэатар на баржах.

На канец XVIII ст. кампаноўку Слоніму вызначаў Замкавы пляц (цяпер плошча Льва Сапегі) з радыяльнымі трактамі на Менск, Вільню (Моўчадзкі тракт) і Горадню (з XV ст. Замкавы, потым Дзярэчынскі тракт, злучаў зь мескім цэнтрам праз масты на Шчары левабярэжную частку Слоніму і прымескую вёску Панасоўку).

• Старая графіка Слоніму
• 
  Кляштар бэрнардынаў, каля 1760 г.
• 
  Тэатар Агінскіх, каля 1800 г.
• 
  Інтэр'ер палаца Агінскіх. А. Дамброўскі, каля 1800 г.
• 
  Ратуша, 1814 г.

• 
  Касьцёл дамініканаў, 1851 г.
• 
  Суконная фабрыка ў Альбэртыне.
  Н. Орда, 9.03.1865 г.
• 
  Сядзіба Пуслоўскіх у Альбэртыне.
  Н. Орда, 11.03.1865 г.
• 
  Сядзіба Пуслоўскіх у Альбэртыне.
  Н. Орда, 24.05.1877 г.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Войцех Пуслоўскі

Панарама места з боку Шчары

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Слонім апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам губэрні (з 1801 году — цэнтар павету Гарадзенскай губэрні). У 1796 годзе ў Слоніме ўжо існавалі і значыліся на мескім пляне будынкі палацавага комплексу М. К. Агінскага. У 1804 годзе на Агінскім канале распачалося суднаходзтва. У 1806 годзе Войцех Пуслоўскі заснаваў папяровую фабрыку «Альбэртын». На 1810 год у Слоніме было 658 жылых дамоў (у тым ліку 4 мураваныя), на 1825 год — 700 дамоў (14 мураваных), на 1857 год — 811 дамоў (66 мураваных). У 1886 годзе праз Слонім прайшла чыгунка Баранавічы — Беласток, пры будаваньні якой цалкам зрэзалі замкавае ўзвышша на правым беразе Шчары і суседні юдэйскі могільнік (найстарэйшы ў месьце). Фальклярыст і этнограф Міхал Федароўскі, які зьбіраў этнаграфічную беларушчыну ў 1877—1904 гадох, засьведчыў пра Слонімскі павет: «называе люд [беларускі]: сябе — ліцьвінамі, жмудзінаў — гіргатунамі»^[12].

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Слоніме было 1312 жылых дамоў, у тым ліку 333 мураваныя; працавалі 5 піваварных, 4 ганчарныя 2 гарбарныя заводы, 2 канатныя фабрыкі, некалькі млыноў; дзеялі 2 клясная павятовая, прыходзкая і пачатковая габрэйская вучэльні, а таксама прыватны жаночы пансіён; 2 касьцёлы, 2 царквы, 7 сынагогаў, мячэт. У пачатку XX ст. адкрыліся слонімскія гімназіі і Слонімская рэальная вучэльня. Вялікую ролю ў разьвіцьці прамысловасьці места адыгралі буйныя зямяне графы Пуслоўскія, якія ў прадмесьці Слоніму — Альбэртыне адкрылі медную, дывановую лесапільную мануфактуры, Альбэртынскую суконную фабрыку ды іншыя.

За часамі Першай Сусьветнай вайны ў верасьні 1915 году Слонім занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Слонім абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У месьце прызначылі павятовага старшыню БНР, а жыхары Дварэцкай, Жыровіцкай і Міжэвіцкай воласьцяў Слонімскага павету атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР^[13]. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Слонім увайшоў у склад Беларускай ССР^[14]. 14 студзеня 1919 году места ўзялі бальшавікі, 2 сакавіка 1919 году — польскае войска, 20 ліпеня 1920 году — зноў бальшавікі, 27 верасьня 1920 году — палякі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Слонім апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. Вядучую ролю ў гаспадарцы пачала выконваць дрэваапрацоўчая прамысловасьць, разьвівалася меская інфраструктура — шырылася сетка вадаводаў, запрацавала энэргетычная сетка, адкрыліся два шпіталі, і некалькі паліклінікаў. У 1932—1937 гадох у Альбэртыне на беларускай мове выдаваўся вуніяцкі рэлігійны часопіс «Да злучэньня!». 25 сьнежня 1938 году выйшаў першы нумар «Газэты Слонімскай».

18 верасьня 1939 году войскі СССР увайшлі ў Слонім, неўзабаве места далучылі да БССР. У 1940 годзе Слонім стаў цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці (з 1954 году Гарадзенскай вобласьці). У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 10 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

• Места на старых здымках
• 
  Касьцёл і кляштар бэрнардынак
• 
  Брама кляштару бэрнардынак
• 
  Касьцёл і кляштар бэрнардынаў
• 
  Брама кляштару бэрнардынаў

• 
  Плябанія і касьцёл Сьвятога Андрэя на Замосьці
• 
  Камяніца на месцы палаца Агінскіх
• 
  Капліца Сьвятога Дамініка
• 
  Царква ў Альбэртыне

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1810 год — 2740 чал.; 1817 год — 2408 чал., зь іх 1340 вызнавалі юдаізм^[15]; 1825 год — 5364 чал.; 1857 год — 9523 чал.; 1860 год — 8203 чал.^[15]; 1867 год — 10 166 чал., у тым ліку 1704 каталікі, 1284 праваслаўныя, 15 пратэстантаў, 6801 юдэй, 362 мусульманіны^[15]; 1878 год — 15 351 чал., у тым ліку 3058 праваслаўных, 1532 каталікі, 2 пратэстанты, 10 212 юдэяў, 492 мусульманіны^[15]; 1887 год — 22 350 чал., у тым ліку 2060 праваслаўных, 1484 каталікі, 18 381 юдэй, 520 мусульманаў^[15]; 1897 год — 15 893 чал.
• XX стагодзьдзе: 1907 год — 20 384 чал.^[16]; 1921 год — 9643 тыс. чал.^[2]; 1931 год — 16 282 чал., зь іх 70% былі юдэямі, 18% каталікамі, 11% праваслаўнымі і 2% мусульманамі; 1939 год — 26,7 тыс. чал.; 1973 год — 32,5 тыс.; 1975 год — 34,0 тыс. чал.; 1991 год — 47,2 тыс. чал.; 1995 год — 53,1 тыс. чал.; 1999 год — 51 696 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 51,6 тыс. чал.^[17]; 2004 год — 51,6 тыс. чал.; 2005 год — 51,4 тыс. чал.; 2006 год — 51,1 тыс. чал.; 2007 год — 50,9 тыс. чал.; 2008 год — 50,8 тыс. чал.; 2009 год — 48 970 чал.^[18] (перапіс); 2015 год — 49 334 чал.^[19]; 2016 год — 49 528 чал.^[20]; 2017 год — 49 513 чал.^[21]; 2018 год — 49 441 чал.^[1]

Адукацыя

У Слоніме працуюць 10 сярэдніх, базавая і музычная школы, 20 дашкольных установаў. Дзее кадэцкі корпус, утвораны ў 1997 годзе.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць 2 лякарні і 4 паліклінікі.

Культура

Драматычны тэатар

Дзеюць 7 бібліятэк, кінатэатар.

У 1981 годзе завяршылася ўзьвядзеньне новага будынка Слонімскага дому культуры. У ім дзее каля 20 розных мастацкіх сэкцыяў і гурткоў, аркестар народных інструмэнтаў, фотамайстэрня, мастацкі гурток, музычны калектыў. У будынку разьмяшчаецца адкрыты па 1989 Слонімскі драматычны тэатар.

Спорт

У Слоніме ёсьць некалькі спартовых аб’ектаў: 3 стадыёны, 2 басэйны й 28 спартовых заляў. Працуюць 2 спартовыя школы.

Раней у месьце існаваў прафэсійны футбольны клюб «Камунальнік». Тройчы (у 1997, 1998 і 2000 гадох) каманда знаходзілася ў вышэйшай лізе чэмпіянату Беларусі. Цяпер у першай лізе чэмпіянату Беларусі выступае каманда «Слонім-2017». У першынстве сярод юнакоў «Крыштальны мяч» — каманда ДЮСШ м. Слоніму. Акрамя ДЮСШ № 1, у месьце функцыянуе і футбольная ДЮСШ «Альбэртынаў».

Забудова

Вуліцы і пляцы

Афіцыйная назва	Гістарычная назва	Былыя назвы
8 Сакавіка вуліца	Малы завулак	Турэмная вуліца[22]
Астроўскага вуліца	Абозная вуліца
Васі Крайняга вуліца	Спаская вуліца (частка)[23] Бэрнардынская вуліца	Банкавая вуліца
Гнідаша вуліца	Шырокая вуліца	Бэрка Ёселевіча вуліца (1928—1939)
Даватара вуліца	Жыромская вуліца
Давідзюк вуліца	Рыбацкая вуліца (частка) Мокры завулак (частка)
Камсамольская вуліца	Замкавая вуліца
Камуністычная вуліца	Крывы завулак Магістрацкая вуліца[24]
Карбышава вуліца	Галоўная вуліца
Карла Маркса вуліца	Жыровіцкая вуліца[25]
Касманаўтаў вуліца	Доўгая вуліца
Катоўскага вуліца	Скубішоўка вуліца
Кірава вуліца	Татарская вуліца
Кутузава вуліца	Міхайлаўскі завулак[23]
Леніна плошча	Рынак пляц (з XVII ст.[26])
Маякоўскага вуліца	Пуцейская вуліца	Тадэвуша Касьцюшкі вуліца
Максіма Горкага вуліца	Касьцельная вуліца[25]
Мірошніка вуліца	Ліпавая вуліца
Паўліка Марозава вуліца	Жабінка вуліца
Першамайская вуліца	Гандлёвая вуліца Рынкавая[26] вуліца	Парадная вуліца (XIX ст.) Генрыка Сянкевіча вуліца (заходняя траса) Адама Міцкевіча вуліца (усходняя траса)
Пушкіна вуліца	Панасоўка вуліца Апанасоўская вуліца[26] Панасоўская вуліца	Саборная вуліца Ерусалімская вуліца Раманаўская вуліца Панятоўскага вуліца
Савецкая вуліца	Школьны Двор вуліца (частка) Менская вуліца (частка)[23]	Жыдоўскі двор (1825)[26] Уланская вуліца (частка) Юзэфа Пілсудзкага вуліца (частка, 1928—1939)
Сінічкіна вуліца	Падгорная вуліца
Узьяднаньня завулак	Рэзкі завулак
Хлюпіна вуліца	Студэнцкая вуліца
Чырвонаармейская вуліца	Скробаўская вуліца[23] Жыровіцкая вуліца[27]	Маскоўская вуліца 3 Мая вуліца
Янкі Купалы вуліца	Маставая вуліца

З урбананімічнай спадчыны Слоніму да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Агінскага, Баранавіцкая, Берасьцейская, Вакзальная, Віленская, Опэрная, Ружанская, Студэнцкая, Фабрычная і Школьная, а таксама завулкі Аптэчны і Жыровіцкі, тракты Косаўскі і Менскі. Гістарычны Замкавы пляц на Замосьці ў наш час атрымаў назву ў гонар Льва Сапегі.

У інвэнтарах 1652 і 1754 гадоў упамінаецца Мікольская вуліца^[28]. У XVI—XVII стагодзьдзях каля Рынку існавала Вялікая вуліца, якую дасьледнікі дагэтуль не лякалізавалі^[23].

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Слоніму: Абалонь^[29], Альбэртын, Замосьце, Панасоўка, Школьны Двор.

Эканоміка

У Слоніме больш за 20 прадпрыемстваў машынабудаваньня і мэталаапрацоўкі, мэблевай, цэлюлозна-папяровай, харчовы, лёгкай і іншых галінаў прамысловасьці.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Слоніму

ААТ «Слонімскі мясакамбінат» ААТ «Слонімскія малочныя прадукты» ААТ Слонімскі кардонна-папяровы завод «Альбярцін» ААТ «Слонімская камвольна-пасмовая фабрыка» УДП «Слонімскі вінаробны завод» Філія «Слонімскі хлебазавод» УРВП «Слонімская фабрыка мастацкіх вырабаў» УКВП «Слонімская фабрыка „Тэкстыльнік“» КУВП «Слонімская фабрыка пуха-пёравых вырабаў» ААТ «Слонімскі льнозавод» ААТ «Слоніммэбля» ДП «Слонімскі маторарамонтны завод» ААТ «Слонімскі аўтарамонтны завод» ДП «Слонімскі завод жалезабэтонавых канструкцыяў» ДЛГУ «Слонімскі лясгас» Філія «Інфатэхсэрвіс» ААТ «Птушкафабрыка Слонімская» ААТ «Слонімскі аграсэрвіс»

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Слонім — пэрспэктыўны цэнтар турызму міжнароднага значэньня. Места ўваходзіць у турыстычна-экскурсійныя маршруты «Мураваны летапіс Панямоньня», «На радзіму Тадэвуша Касьцюшкі», «Архіпэляг Сапегаў», «Сядзібы, палацы, замкі», «Архітэктурныя помнікі Слоніму».

Дзее Слонімскі раённы краязнаўчы музэй імя І. Стаброўскага, этнаграфічны музэй-майстэрня «Беларускае мястэчка», музэй кнігі Слонімскай цэнтральнай раённай бібліятэкі імя Якуба Коласа. Спыніцца можна ў гасьцініцы «Шчара», працуе санаторы-прафілякторы «Сонечны».

Слонім — старажытны цэнтар мастацкага ткацтва^[30].

Славутасьці

Касьцёл лятэранскіх канонікаў: аўтэнтычны выгляд у 1884 годзе (налева) і адбудаваны Маскоўскім патрыярхатам будынак (направа)

• Аўстэрыя (XVIII ст.)
• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Кляштар бэнэдыктынак (1669)
• Капліца Сьвятога Дамініка (1745)
• Касьцёл Сьвятога Андрэя і шпіталь (1775)
• Касьцёл Беззаганнага Зачацьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар бэрнардынак (1690)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (1639—1645; цяпер царква Сьвятой Тройцы Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Ратуша (XVIII ст.)
• Сынагогі: на Школьным Двары (1642) і на Крывым завулку (ХІХ ст.)
• Сядзіба Пуслоўскіх у Альбэртыне (1-я палова XIX стагодзьдзя)^[26]
• Чыгуначная станцыя (1922)
• Царква ў Альбэртыне (1936; Беларуская грэцка-каталіцкая царква, цяпер у валоданьні Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)

Палац Агінскіх у час руйнаваньня расейскімі ўладамі

Могілкі ў Слоніме знаходзяцца ў трох месцах. Найстарэйшыя — Ружанскія, могілкі на Лабазоўцы й могілкі ў Альбэртыне, на іх пахаваныя каталікі і праваслаўныя. Ад юдэйскіх могілак сёньня засталося некалькі мацэваў і агароджаная тэрыторыя каля вуліцы Берасьцейскай. Юдэйскія могілкі існавалі таксама за сынагогай, на месцы сёньняшняга рынку. Мусульманскія могілкі (татарскі мізар) знаходзяцца ў лесе, прыкладна за пяць кілямэтраў на поўнач ад места.

Страчаная спадчына

• Замкі: Верхні (XIII ст.) і Ніжні (XIV ст.)
• Касьцёл Божага Цела і кляштар канонікаў лятэранскіх (1635, цяпер адбудаваны як сабор Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Касьцёл езуітаў (1840-я)
• Касьцёл піяраў
• Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла і кляштар дамініканаў (1680)
• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (XVIII ст.)
• Кляштар марыявітак (1743)
• Мячэт (1804)
• Палац Агінскіх (XVIII ст.)

Галерэя

• Выдатныя мясьціны Слоніму
• 
  Касьцёл Сьвятога Андрэя, інтэр’ер
• 
  Былы касьцёл бэрнардынаў да надбудовы купала-цыбуліны
• 
  Касьцёл і кляштар бэрнардынак
• 
  Касьцёл бэрнардынак, інтэр’ер

• 
  Кляштар бэнэдыктынак
• 
  Сынагога
• 
  Капліца Сьвятога Дамініка
• 
  Аўстэрыя

Месты-сябры

Пералік местаў-сяброў Слоніму
Тэленэшты, Малдова Чахавіцэ-Дзядзіцэ, Польшча Таржок, Расея

Асобы

• Сяргей Дарожны (сапр. Сяргей Серада, 1909—1943) — беларускі паэт
• Сяргей Ёрш (нар. 1972) — беларускі гісторык, журналіст
• Юльян Корсак (1806—1855) — паэт і перакладнік
• Гальяш Леўчык (сапр. Ільля Ляўковіч, 1880—1944) — беларускі літаратар
• Павал Лойка (1958—2010) — беларускі гісторык
• Міхал Маркс (1859—1907) — адзін з сузаснавальнікаў кампаніі «Marks & Spencer»
• Язэп Стаброўскі (1869—1968) — археоляг і краязнаўца

Глядзіце таксама

• Слонімская гарадзкая арганізацыя БНФ

Заўвагі

1. ПСРЛ. Т. 2. — СПб, 1843. С. 209.

Крыніцы

1. Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
2. Батвіньнік М. Слонім // ЭГБ. — Мн.: 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 336.
3. История, Слонимский районный исполнительный комитет
4. Słonim — odsłony, Абліччы Слоніма, Slonim In Acts / Pod red. naukową K. Waszczyńskiej. — Warszawa, 2002.
5. Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 351.
6. Грипич А. Слоним: история, факты // «Слонімскі веснік» № 152—153, 2002.
7. ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 584.
8. Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998.
9. Šedvydis L. Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdančiojo elito rengimas viešajam valstybės gyvenimui XVI a. — XVII a. viduryje: disertacija. — Kaunas, 2016. P. 157.
10. Надсан А. Беларусы ў Грэцкай калегіі // Запісы БІНіМ. Т. 30. — New York — Miensk, 2006. С. 170, 176.
11. Blažejovskyj D. Ukrainian and Armenian pontifical seminaries of Lviv (1665—1784) (Analecta OSBM. Vol. 29). — Rom, 1975. P. 59.
12. Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 453.
13. Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
14. 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
15. Krzywicki J. Słonim // Słownik geograficzny... T. X. — Warszawa, 1889. S. 823.
16. Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
17. БЭ. — Мн.: 2002 Т. 15. С. 13.
18. Перепись населения — 2009. Гродненская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
19. Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
20. Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
21. Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
22. Гурскі Г. Падарожжа па Слонімшчыне восенню 1909 года // Слонімскі край. № 5(15), травень 2017 г. С. 17.
23. Ёрш С. Пра вуліцы Слоніма // Слонімскі край. № 2(12), люты 2017 г. С. 3.
24. Ёрш С. Як у Слоніме пагражалі знішчыць сінагогу, каб у ёй не выступіў “Гітлер” // Слонімскі край. № 9, кастрычнік 2016 г. С. 3.
25. Ёрш С. Пра перайменаванне слонімскіх вуліц у 1928 годзе // Слонімскі край. №1 (23), 2008. С. 10.
26. Караткевіч В. Б., Кулагін А. М. Помнікі Слоніма. — Менск: Навука і тэхніка, 1983.
27. Плешко Ж. Як вярнуць вуліцам Слоніма іх гістарычныя назвы. Газета Слонімская. Праверана 2 верасьня 2012 г.
28. Мезенко А. М. К культурно-историческому аспекту анализа урбанонимии: судьба церковных названий в Беларуси // Весн. Віцеб. дзярж. ун-та. — 1998. — № 3. С. 63.
29. Герасімчык В. Арандатары зямель і сенакосаў на слонімскіх прадмесцях Абалонь і Замосце ў канцы ХІХ ст. // Слонімскі край. № 10, лістапад 2016 г. С. 7.
30. Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Супрун В. Загадкі слонімскіх замкаў // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі № 2. — Менск: Полымя, 1986. — ISSN 0131-2669. — С. 18—20.
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słonim — odsłony. Абліччы Слоніма. Slonim In Acts / Pod red. naukową K. Waszczyńskiej. — Warszawa, 2002.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889.
• Грипич А. Слоним: история, факты // Слонімскі веснік. № 152—153, 2002.

Вонкавыя спасылкі

• Слонім , Radzima.org
• Харэўскі С. Маршруты па Беларусі: Слонім і Жыровічы, Наша Ніва, 14 чэрвеня 2009 г.
• Фота-блог MagiciaN — шмат фатаздымкаў Слоніму і Слонімшчыны
• Васілёвец — блог, прысвечаны гісторыі Слоніму і Слонімшчыны