Дзяржаўнае й хрысьціянскае сьвята Ўкраіны From Wikipedia, the free encyclopedia
Традыцыйныя ўкраінскія калядныя сьвяты пачынаюцца напярэдадні Вігіліі, якая адзначаюцца з 24 сьнежня па 6 студзеня (Хрышчэньне Гасподняе) па грыгарыянскім і новаюліянскім календарах Праваслаўная царква Ўкраіны, грэка-католікі, рыма-католікі(uk), большасьць пратэстанцкіх цэркваў(ru) і румынскія прыходы Ўкраінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхата. Армянская каталіцкая царква ва Ўкраіне традыцыйна для армян сьвяткуе Раство Хрыстова 6 студзеня разам з Вадохрышчам Гасподнім па грыгарыянскім календары.
Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхата, частка пратэстанцкіх цэркваў і некаторыя прыходы Праваслаўнай царквы Ўкраіны сьвяткуюць Каляды па юліянскім календары, таму па грыгарыянскім сьвяты доўжацца з 6 па 19 студзеня.[1]
З пачаткам расейска-ўкраінскай вайны й пасьля таго, калі 16 лістапада 2017 году Божае Нараджэньне 25 сьнежня па грыгарыянскім календары стала дзяржаўным выходным ва Ўкраіне, пытаньне пераходу ўкраінскіх цэркваў на грыгарыянскі/наваюліянскі каляндар актывізавалася штогод з набліжэньнем Нараджэньня Хрыстовага. Пытаньне(uk) каляндарнай рэформы востра паўстала пасьля пачатку поўнамаштабнага ўварваньня Расеі ва Ўкраіну ў 2022 годзе[2], бо, як сьцьвярджаюць некаторыя публіцысты й царкоўнікі, праз выкарыстаньне старога стылю разам з Расейскай праваслаўнай царквой Украіна знаходзіцца ў сфэры расейскага сьвету[3][4][5][6][7].
1-2 лютага 2023 г. у Львове-Брухавычах(uk) Сынод біскупаў УГКЦ пастанавіў, што з 1 верасьня 2023 г. Украінская грэка-каталіцкая царква ва Ўкраіне пераходзіць на новы стыль (новаюліянскі каляндар(uk)) для нерухомых сьвятаў з захаваньня Пасхаліі, абвешчанай Вярхоўным Архіэпіскапам Сьвятаславам(uk) 6 лютага 2023.[8][9][10][11]
24 траўня 2023 году на Архіерэйскім Саборы ў Скінскай царкве Кіева-Пячэрскай лаўры Праваслаўная царква Ўкраіны вырашыла перайсьці з 1 верасьня на новаюліянскі каляндар.[12][13][14][15][16] 27 ліпеня 2023 года Памесны Сабор зацвердзіў пераход.[17][18]
28 чэрвеня 2023 году Прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі ўнёс у Вярхоўную Раду Вярхоўную Раду законапраект аб адмене сьвята Раства Хрыстовага па юліянскім календары 7 студзеня й пацьвярджэньні даты 25 сьнежня ў якасьці адзінага дня сьвяткаваньня, адлюстроўваючы зьмены ў календарах ПЦУ і ЎГКЦ.[19][20] Парлямэнт ухваліў гэты закон 14 ліпеня 2023 года, закон падтрымаў 241 дэпутат.[21][22] Зяленскі падпісаў закон 28 ліпеня 2023 года.[23]
Паводле дасьледаваньня міжнароднай кампаніі Deloitte у лістападзе 2023 году, пасьля пераходу ўкраінскіх хрысьціянскіх цэркваў на новы стыль большасьць украінцаў (каля 45%) будуць сьвяткаваць Раство 25 сьнежня і толькі 17% — 7 студзеня, а 32% плануюць сьвяткаваць двойчы.[24][25]
Паводле апытаньня Міжнароднага рэспубліканскага інстытута, у лютым 2024 году 53% украінцаў сьвяткавалі Каляды 25 сьнежня. Каляды 7 студзеня ў 2024 годзе сьвяткавалі 11%, а двойчы — 17%. Сярод тых, хто сьвяткаваў Каляды, 25 сьнежня пераважалі грэка-каталікі (93%), а на другім месцы – вернікі Праваслаўнай царквы Ўкраіны (58%). Каляды 25 сьнежня адзначалі таксама атэісты (33%) і тыя, хто не належыць ні да адной рэлігіі (38%). Найменш распаўсюджанай дата была сярод вернікаў УПЦ (МП) (24%).[26]
Вігілія ва Ўкраіне называецца Сьвяты Вечар (па-ўкраінску: Святий вечір) альбо Сьвятвечар (па-ўкраінску: Святвечір) і мае шмат звычаяў і абрадаў, большасьць зь якіх яшчэ да ўвядзеньня хрысьціянства ва Ўкраіне. Традыцыямі зьяўляюцца ўпрыгожваньне хаты й абедзеннага стала адмысловымі атрыбутамі (сымбальічным снопам пшаніцы — дзідух(uk), часнаком, сенам і інш.), выкананьнем калядак і інш. Кожны абрад мае свой сэнс і прызначэньне, напрыклад, некалькі пучкоў сена на вышываным абрусе як напамін пра Бэтлеемскія ясьлі. Адным зь вядомых звычаяў ночы зьяўляецца спэцыяльная вячэра, якая называецца Сьвятая Вячэра.[27]
Украінцы посьцяцца на Сьвяты вечар; толькі калі на вячэрнім небе зьявіцца першая зорка, можна пачынаць вячэру. Сям’я зьбіраецца на абед, які звычайна ўключае дванаццаць страў(en) (колькасьць можа вар’авацца ад 7-17). Гэтыя дванаццаць страў(en) традыцыйна веганскія плюс рыба й не ўтрымліваюць мяса, малака альбо яек.[28] Хаця стравы, якія падаюцца, могуць адрозьнівацца як у розных рэгіёнах, так і ў розных сем’ях, дзьве абавязковыя стравы — узвар і куцьця, якія этнограф Федзір Воўк(uk) лічыць рэшткамі старажытных рытуалаў, што сягаюць каранямі ў эпоху нэаліту.[29] Куцьця (страва з збожжа, мёду й маку) традыцыйна падаецца першай за трапэзай, пасьля таго, як галава дамачадца выносіць яе на мароз. Лыжку падкідваюць пад столь, а колькасьць прыліплых макавых зярнят прадвесьціць ураджайнасьць палёў і жывёлы ў наступным годзе. У іншы час году яго падаюць рэдка. Узвар — гэта напой, прыгатаваны з вараных сушаных садавіны й ягад. Яе можна зьмяшаць з куцьцёй альбо падаць асобна ў канцы трапэзы. Порцыі абедзьвюх страў таксама адстаўляюцца на ноч на покуцьці, у куце хаты з абразамі, для продкаў.
У канцы Сьвятой Вечары ў сям’і часта сьпяваюць калядкі. У многіх супольнасьцях старажытную ўкраінскую традыцыю калядаваньня працягваюць групы маладых людзей і членаў арганізацый і цэркваў, якія ходзяць па дамах і зьбіраюць ахвяраваньні. Вядома калядка «Новая радасьць стала(uk)», «Бог прадвечны народіўся(uk)»,[30] «Добры вечар табе, пане гаспадар(uk)», «У Бэтлееме ныне навіна(uk)», «Неба й зямля ныне торжествуюць(uk)», «Бог ся раджае(uk)» г.д.
У вёсках (земляробчых абшчынах) галава гаспадаркі ўносіць сноп збожжа пад назвай «дзідух(uk)» (яго яшчэ называюць: дзед, каляда, калядоўшчык, сноп, кароль[31]), які ўвасабляе значэньне старажытных і багатых ураджаяў пшаніцы Ўкраіны, жыцьцёвы кадар стагодзьдзяў. Даслоўна «дзідух» азначае «дух дзеда», таму ён сымбальізуе продкаў роду. Ва ўкраінскіх гарадзкіх хатах можна набыць дыдух, які часта складаецца з трох лапак, зробленых з плеценага збожжа й сухіх траваў і кветак.
Шопка(uk) (вяртэп) — традыцыйная пераносная батлейка, якая ўвасабляла батлейку і іншыя фігуры ў выглядзе лялек.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
