Касьпійскае мора
From Wikipedia, the free encyclopedia
Касьпі́йскае мо́ра (па-пэрсыдзку: دریای خزر літаральна «Хазарскае мора» ці менш пашыраная назва -دریای مازندران літаральна «Мазандаранскае мора», па-расейску: Каспийское море) — безвыточнае салонае возера ў Азіі. Зьяўляецца самым вялікім возерам ў сьвеце па плошчы паверхні (плошча складае каля 370 тыс. км²), але плошча зьмяняецца ў выніку зьмяншэньня ўзроўню вады (у 1930 годзе плошча складала 442 тыс.км²). Максымальная глыбіня мора складае 1025 мэтраў. Салонасьць ад 10—12‰ да вельмі высокага ўзроўню, што дасягае нават 300‰ у закрытых затоках. У старажытнасьці мора насіла розныя назвы: Гірканскі акіян, Арабскае мора, Квалійскае мора. Узьбярэжжа Касьпійскага мора належыць Расеі, Азэрбайджану, Ірану, Туркмэністану і Казахстану. У Касьпійскім моры жыве вялікая колькасьць асетраў, ікра якіх цэніцца ва ўсім сьвеце. З пункту гледжаньня смаку — асятровая ікра — гэта адзін зь лепшых гатункаў ікры. Але папуляцыі асятроў пагражае зьнікненьне з-за неабмежаванай лоўлі (асабліва каля расейскага ўзьбярэжжа, дзе асетр адкладае ікру), але экалягічныя арганізацыі спрабуюць забараніць лоўлю асетраў да павялічэньня іх колькасьці. Эндэмікам Касьпійскага мора зьяўляецца вобла.
Касьпійскае мора | |
Месцазнаходжаньне | Сярэдняя Азія |
---|---|
Тып вадаёма | Мора |
Этымалёгія | Касіты[d] |
У складзе | 3626000 км² |
Асноўныя рэкі | Волга, Урал, Кура, Церак, Атрак |
Плошча вадазбору | 3 500 000 км² |
Краіны вадазбору | |
Найб. працягласьць |
|
Найб. шырыня | 435 km |
Плошча паверхні |
|
Сяр. глыбіня | 211 м |
Найб. глыбіня | 1025 м |
Аб’ём вады | 78200 км³ |
Салонасьць | 12,8–12,9 ‰[1] |
Вышыня над узроўнем мора | −28 м |
Замярзаньне | так |
Населеныя пункты | Баку, Рашт, Актаў, Махачкала, Туркмэнбашы |
На шэльфе Касьпійскага мора існуюць вялікія радовішчы нафты, што робіць рэгіён вельмі важным для сусьветнай гаспадаркі. Гэта таксама выклікае праблему падзела тэрытарыяльных вод паміж узьбярэжнымі краінамі. Узровень вады мора паднімаўся і апускаўся многа разоў. Некаторыя расейскія гісторыкі ўпэўнены, што пад’ём узроўню вады ў моры ў Сярэднявеччы выклікаў вялікую паводку ў гэтым рэгіёне. У Касьпійскае мора ўпадаюць рэкі Волга, Урал, Кура, Церак, Атрак і іншыя. Мора злучанае з Азоўскім морам каналам. Да найвялікшых местаў на ўзьбярэжжы Касьпійскага мора адносяцца Баку (Азэрбайджан), Туркмэнбашы (Туркмэністан), Баболь (Іран), Актаў, Атыраў (Казахстан), Махачкала і Астрахань (Расея).