чэскі філёляг, паэт From Wikipedia, the free encyclopedia
Ва́цлаў Га́нка (па-чэску: Vác(es)lav Hanka; 10 чэрвеня 1791, Горжыневес пад Кёніггрэцам — 12 студзеня 1861, Прага) — чэскі філёляг і паэт, дзяяч нацыянальнага адраджэньня. Вядомы як складальнік фальшывых Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў.
| Вацлаў Ганка | |
| Václav Hanka | |
 Вячаслаў Ганка | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 10 чэрвеня 1791[1][2][3][…] |
| Памёр | 12 студзеня 1861[1][2][3][…] (69 гадоў) |
| Пахаваны | |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | мовазнавец, паэт, бібліятэкар, архівіст, пэдагог, перакладнік, пісьменьнік, гісторык, археоляг, славіст, прафэсар унівэрсытэту |
| Мова | чэская мова[2][7] |
| Узнагароды |  |
| Подпіс | 
|
Вацлаў Ганка нарадзіўся ў Горжыневесе пад Кёніггрэцам. У 1807 быў адпраўлены ў школу, каб пазьбегнуць выкліку ў аўстрыйскае войска. Па сканчэньні паступіў у Праскі ўнівэрсытэт, дзе заснаваў суполку разьвіцьця чэскае мовы. У 1813—1814 вывучаў права ў Вене, дзе выдаваў чэскую газэту і пазнаёміўся з заснавальнікам славянскае філялёгіі Язэпам Добраўскім.
16 верасьня 1817 Ганка паведаміў, што знайшоў у вежы царквы ў Кёнігінгофе-ан-дэр-Эльбэ (бел. Двор каралеўны над Лабай) рукапіс багемскіх паэмаў XIII стагодзьдзя, а ў наступным року — што атрымаў ад ананіма рукапіс, які быў названы «Зеленагорскім» пасьля таго, як была апублікаваная вэрсія пра выяўленьне яго ў Грунбэрскім замку (бел. Зялёная гара) каля Непамуку.
«Рукапісы каралеўскага двару і Зялёнай гары» (па-чэску: Rukopisy Královédvorský a Zelenohorský) былі апублікаваныя ў 1818 року з паралельным перакладам на сучасную чэскую мову, а таксама зь нямецкім перакладам Свобады. Арыгіналы рукапісаў Вацлаў Ганка перададаў у Багемскі музэй у Празе, дзе працаваў бібліятэкарам з 1822 року.
Аднак яшчэ да публікацыі Добраўскі назваў урывак «Зеленагорскага рукапісу», вядомы як «Суд Лібушэ», відавочнай падробкай, хоць і паверыў у аўтэнтычнасьць «Краледворскага рукапісу». Не паверыў Ганку і другі ягоны настаўнік — славенец Ерней Копітар. Аднак усё маладое пакаленьне чэскіх асьветнікаў(cs) сустрэла «адкрыцьці» Ганкі з захапленьнем. Празь некалькі рокаў зьмяніў сваё меркаваньне й Добраўскі. Аднак сучасныя чэскія дасьледнікі лічаць «Зеленагорскі рукапіс» падробкай.
14 чэрвеня 1827 року Вацлаў Ганка, шукаючы на просьбу кёнігзбэрскага прафэсара Э. Г. Графа ў Праскім музэі слоўнікі зь нямецкімі глёсамі, наткнуўся на лацінскамоўны энцыкляпэдычны слоўнік «Mater Verborum» з упісанымі на ягоных старонках чэскімі глёсамі. Ён выдаў іх у альфабэтным парадку ў 1833 року як найістотнейшую крыніцу зьвестак пра старажытначэскую мову. Праведзены пазьней, ужо пасьля ягонай сьмерці Адольфам Патэрам палеаграфічны аналіз паказаў, што большасьць чэскіх глёсаў сфабрыкаваныя з лацінскіх. Цяпер большасьць славістаў лічаць чэскія глёсы «Mater Verborum» маланадзейнай крыніцай.
Дзякуючы Ганку (і ягонаму імавернаму суаўтару Ёзэфу Лінду) спраўдзіліся чаканьні дзеячоў чэскага нацыянальнага адраджэньня — «знайшліся» помнікі старажытнага пісьменства, якія не саступалі па даўнасьці і разнастайнасьці зьместу рускім і сэрбскім помнікам, і да таго ж утрымлівалі карціну гераічнай і дэмакратычнай мінуўшчыны Чэхіі, а таксама антынямецкія нападкі.
Беспрэцэдэнтна працягламу посьпеху фальсыфікацыяў спрыяла ня толькі ідэальная адпаведнасьць палітычным спадзяваньням чэскіх патрыётаў, але й літаратурны талент, высокія на той час сьлявістычная кваліфікацыя і тэхнічнае майстэрства Ганкі, які на паўстагодзьдзя апярэдзіў магчымасьці сучаснай яму навукі. Няўдалая спроба кампаніі па доказе падробленасьці рукапісаў, прадпрынятая аўстрыйскай паліцыяй і рэдактарам аўстрыйскай газэты нязадаўга да сьмерці аўтара (1860), здавалася, надоўга замацавала ягоную гістарычную перамогу: Ганка выйграў судовы працэс супраць аўстрыйцы Ку і сышоў у труну з аўрэолям мучаніка нацыянальнага адраджэньня.
Вацлаў Ганка пісаў таксама вершы, склаў пяцітомнік фальклёру «Старажытныя паданьні» (1817—1826), выдаў «Кароткую гісторыю славянскіх народаў» (1818).
У выніку мовазнаўчае спрэчкі з Францішкам Палацкім правёў рэформу артаграфіі чэскае мовы (увёў выкарыстаньне v замест w, au замест ou). Паводле прапанаванага Язэпам Добраўскім пляну склаў «Чэскую граматыку» (1822) і «Польскую граматыку» (1839).
Пераклаў на чэскую «Слова пра паход Ігаравы» (1821) з кансультацыямі Добраўскага і Аляксандра Шышкова; пасьля выдаў і нямецкі пераклад «Слова», зь якім быў знаёмы Аляксандар Пушкін. Выдаў Рэймскае (1846) і «Астрамірава Эвангельлі» (1853). За публікацыю першага зь іх быў узнагароджаны крыжам ордэна сьвятой Ганны ад расейскага цара Мікалая I і брыльянтавым пярсьцёнкам ад аўстрыйскага імпэратара Фэрдынанда I.
Узімку 1848 стаў выкладчыкам (з 1849 — прафэсар) славянскіх моваў у Праскім унівэрсытэце, дзе працаваў да скону.
Цягам амаль паўстагодзьдзя Ганка вёў актыўную працу па абмене інфармацыяй між славістамі розных краінаў. Збольшага дзякуючы ягоным высілкам Прага стала буйным цэнтрам славістыкі. У 1848 Вацлаў Ганка ўзяў удзел у Праскім славянскім кангрэсе, а таксама іншых мірных падзеях рэвалюцыі 1848—1849 рокаў з пазыцыяў панславізму. Стаў заснавальнікам палітычнага таварыства «Slovanská Lípa» і быў абраны ў імпэрскі райхсрат у Вене, аднак адмовіўся ад гэтае пасады.
Адыграў значную ролю ў знаёмстве чэхаў з расейскай літаратурай, быў абраны сябрам-карэспандэнтам Пецярбурскай Акадэміі навук.
Сканаў у Празе 12 студзеня 1861, пахаваны на Вішаградзкіх могілках.
Палеаграфічны аналіз «Mater Verborum», праведзены Адольфам Патэрам, стаў істотным крокам на шляху прызнаньня падробленасьці старажытных рукапісаў, знойдзеных Ганкам. Адной з мэтаў падробкі чэскіх глёсаў было падмацаваньне сапраўднасьці Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў. Імёны славянскіх бостваў і назвы плянэтаў, прыведзеныя ў «Mater Verborum», цягам паўстагодзьдзя фігуравалі ў якасьці крыніц па славянскай міталёгіі; да цяперашняга часу яны сустракаюцца там-сям у ненавуковых сачыненьнях па паганстве.
Першым крокам да выкрыцьця фальсыфікацыі Краледворскага і Зеленагорскага рукапісаў было прызнаньне найноўшай падробкай «Любоўнай песьні караля Вацлава» паводле рашэньня асаблівай камісіі Чэскага музэю 1857 року, скліканай на патрабаваньне Юліуса Фэйфаліка[8].
Канчаткова фальшывасьць абодвух рукапісаў з розных пунктаў погляду (тэхніка-палеаграфічнага, гістарычнага і лінгвістычнага) была навукова даведзеная толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў. Значную ролю ў каардынацыі дзеяньняў адмыслоўцаў у розных галінах навукі ў 1880-я-1890-я рокі адыграў будучы прэзыдэнт Чэхаславаччыны Томаш Масарык, які й сам выступаў на старонках часопісу «Athenaeum» як крытык рукапісаў з эстэтычнага пункту гледжаньня.
Быў выяўлены факт напісаньня рукапісаў на абрэзках старажытнага пэргамэнту, зь якога быў змыты стары тэкст (палімпсэст); ужываньне бэрлінскае блакіці, якая пачала вырабляцца ў XVIII стагодзьдзі; зьмешваньне напісаньняў рознага часу і няўпэўнены почырк (абвядзеньне абрысаў, падчысткі), на 6 тысячаў словаў — каля тысячы памылак у старажытначэскай мове, фактычныя анахранізмы і г. д. У вырабе рукапісаў зь вялікай доляй верагоднасьці ўзяў удзел таксама Ёзэф Лінда, хутка выяўленая падробка якога («Песьня пад Вышаградам») ужываецца ў тэксьце. У 1899 року нават зьявілася вэрсія пра тое, што ў Краледворскім рукапісе Ганка пакінуў аўтарскі знак — зашыфраваны лацінскі надпіс «Hanka fecit» (бел. Ганка зрабіў), аднак гэта не пацьвердзілася.
Бадай, самая «шкодная» Ганкава фальсыфікацыя — аповед пра перамогу Яраслава з Штэрнбэрка пад Оламаўцам над мангола-татарамі ў 1242 року (адна зь песьняў Краледворскага рукапісу). Гэтая мітычная бітва вандруе з аднае гістарычнае працы ў іншую і пасьля выкрыцьця фальсыфікацыяў, яна нават трапіла ў трэцяе выданьне Вялікай савецкай энцыкляпэдыі.
Імя Вацлава Ганкі ўнесенае ў сьпіс 72 выбітных асобаў Чэхіі(cs).
На роднай хаце Вацлава Ганкі ў Горжыневесе ўсталяваная мэмарыяльная таблічка з выразам «Народы не паміраюць, пакуль жыве мова».
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
