From Wikipedia, the free encyclopedia
An Rendaku (連濁, Pagsayod sa tataramon na Hapones: [ɾendakɯ], lit. "sunod sunod na tanog") sarong pangyayari sa palapormahan kan Hapon na namamahala sa pagboboses kan inisyal na katanog kan mga bakong-inisyal na porsyon kan sarong kataga na tambal o prefixo. Sa modernong Hapon, ordinaryo sana an rendaku alagad dai mahuhulaan kung minsan, na igwang pirang mga kataga na dai naaapektuhan kaini.
Mantang an kanji dai nagpapamati nin rendaku, an mga ini minarkahan sa kana nin dakuten (marka nin pagboboses).
An Rendaku sa inot, sarong awtomatiko asin mahuhulaan na proseso sa Hapon. Pigsasabi kan sarong teorya na an rendaku sarong orihinal na paagi tanganing mamidbidan an mga tambalan na kataga gikan sa pagsayod kan sarong kataga nin duwang ka honga pag nagkukumpara ini nin duwang kataga o naglilista nin mga bagay (kumpara ひとびと hitobito "mga tawo" - na igwang rendaku - kontra ひと、ひと hito hito "sarong tawo, ibang tawo" - dai nin rendaku). An mga katutubong tataramon na Hapon, dai maski nuarin, nagpupuon sa sarong tanog na nakakabagat o sibilante (b, d, g, z, asbp.) kaya an rendaku sarong aloponiko na detalye sana na dai nagkawsa nin anuman na daing pagkakasinabutan. Arog pa man kaidto, pagkatapos kan ika-4 na siglo, nagpoon na magsubli an Hapon nin mga kataga asin karakter gikan sa Tsina, na naging rason tanganing an dating regular na proseso kan rendaku, dai na mahulaan. Nin huli ta sa dakol na mga katagang Intsik an nagpupuon sa mga tanog na katanog, an paglalapat kan rendaku sa mga kataga na idto, nagkakawsa nin kalibugan (kumpara sa 試験 shiken "eksaminasyon" sa 事件 jiken "insidente"). Samakatuwid, an mga tambalan na kataga na binibilog nin mga purong Intsik na kataga, malamang na dai nagpapahiling nin rendaku mantang an mga tambalan na binibilog nin mga katutubong kataga kan Hapon nagpapahiling nin rendaku, na igwang dakol na mga pagbubukod. [1]
Daing tanog | Igwang tanog | |
---|---|---|
k | → | g |
s, sh | → | z, j |
t, ch, ts | → | d, j, z |
h, f | → | b |
Mahihiling an Rendaku sa mga minasunod na mga kataga:
Sa pirang mga kaso, nag-iiba an rendaku depende sa sintaks. Halimbawa sana, an suffixo na tōri (〜通り, "dalab, minasunod"), gikan sa tōru (通る, "pasiring, paduman, masunod"), pigsasayod na -tōri (〜とおり) na nagsusunod sa perpektibong panhiro, arog sana kan omotta-tōri (思った通り, "arog kan naisip ko"), alagad pigsasayod nin -dōri (〜どおり, na may rendaku) kung ini minasunod sa pangngaran, arog kan sa yotei-dōri (予定通り, "nasa plano, susog sa pagkasunod sunod na gigibuhon") o, naiiba an semantiko – mas konkreto – Muromachi-dōri (室町通, "dalan nin Muromachi").
Nangyayari an Rendaku bako sana sa mga solong-gamot na elemento, kundi pati na man sa "multi-gamot" na mga elemento, an mga mismong binibilog kan mas sararadit na elemento. An mga moprono na ini pwedeng hali sa Tsina (hilingon an kango) o dawa an bakong hali sa Literaryang Intsik (hilingon an gairaigo) imbes na mahigpit na katutubo.
Mamalisyahan na sa pirang mga morpono na nagpopoon sa morae chi (ち) asin tsu (つ), nagpopoon an mga porma nin rendaku sa morae na ji asin zu, pigbabaybay na tiyak sa hiragana bilang ぢ asin づ, na kung sain ipinapaliwanag an paggamit kan kana na ini sa kaibahan sa pagkakaparehas na pagsayod じ asin ず (hilingon an yotsugana). Bako ining sarong masakit asin marikas na panuytuyan, arog pa man kaito, nin huli ta nakakarelaks sa pirang mas lumang mga tambalan o pangaran, urog na sa mga napakasama na haros dai na sinda mamidbidan bilang mga tambalan, alagad imbis, bilang mga solong kataga mismo.
Nagpapahiling an Rendaku bako sana sa mga tambalan na mga pangngaran, alagad iyo man sa mga pormal na may panmidbid, mga panhiro o porma nin panagusarn o nominal na porma kan mga panhiro.
An pasasaligsig sa pagtukoy sa linyada kan mga sitwasyon na apektado kan rendaku garo na mas limitado sa paghahanap nin mga pangyayari (nakabalangkas sa ibaba) na nagiging kawsa kan dai pagpapahiling nin phenomenon.
Pigsasabi kan Batas nin Lyman na dai pwedeng lagpas aa sarong tanog nakakabagat (sarong tanog nin katanog na nabilog sa paagi kan pagbara sa sulog kan duros sa laog kan morpono.[3] Kumbaga, mayo nin rendaku na pwedeng mangyari kung an pangaduwang elemento naglalaog nin tanog na nakakabagat. Pigkokonsiderar ini na saro sa pinakapanginot na mga panuytuyan na namamahala sa rendaku.
Arog pa man kaidto, igwa pa man nin eksepsyon sa batas nin Lyman. Halimbawa sana, nawa + hashigo nagiging nawabashigo, bakong nawahashigo. Dawa na ipinangaran an batas na ini ki Benjamin Smith Lyman, na solosolong nagpahayag kaini kadtong 1894, ini talaga sarong pagdiskubre giraray. An linguwista kan panahon nin Edo na si Kamo no Mabuchi[4][5] (1765) asin Motoori Norinaga[6][7] (1767–1798) suway asin independiyenteng tinukdo an batas kadtong ika-18 siglo.
Parehas sa Batas nin Lyman, napag-araman na para sa pirang leksikal na aytem, dai nagpapahiling an rendaku kung igwang tanog na nakakabagat harani sa morpomikong na kasagkudan, kabali an naiinot sa kasagkudan.
An pirang mga leksikal na aytem, igwang posibilidad na kontrahon an rendaku na boses anuman an iba pang mga kundisyon, mantang Igwang posibilidad an pira na akuon ini.
Nalalapat sana an Rendaku sa mga katutubong kataga kan Hapon, alagad bihira man ini mangyari sa mga kataga na Sino-Hapon (mga kataga na Hapon na gikan sa Intsik) lalong lalo na kung an elemento na nagsasagibo nin rendaku maurag na iniba ("vulgarized").
Mas bihirang makahanap nin rendaku sa mga kataga na dayo, apwera kung an sublitaramon ganap na nasusupsup sa Hapon:
Igwang posibilidad na dai mahiling an rendaku sa mga tambal na igwang importansya nin semantiko nin "X asin Y" (inaapod na dvandva o kopukatibong tambal):
Kumpara digdi sa yama + kawa > yamagawa "salog sa bukid".
Nababagatan man an Rendaku kan inaapod na "pagpirit nin pagsasanga (branching constraint)".[8] Sa sarong tambal nin tuong pagsasanga, nababagat an proseso sa walang pangsasanga nin mga elemento:
alagad
Sa balyo kan pirang mga panuytuyan na binilog tanganing makatabang na ipaliwanag an pagheheras nin epekto kan rendaku, namamantinir pa nanggad an kadakol na ehemplo nin mga kataga kung sain nagpapahiling an rendaku sa mga paaging sa ngunyan dai mahuhulaan. An pirang mga pagkakataon na nakatakod sa sarong leksikal na katangian arog kan nasambit sa itaas alagad an iba pwedeng magsunod sa mga batas na dai pa madidiskubrehan. An Rendaku, namantinir na bahagyang dai mahuhulaan, kung dihan nagpapahiling nin problema dawa sa mga katutubong nagtataram [nangangaipo nin toltolan], panginot sa mga pangaran nin Hapon, kung sain nangyayari o nabigong mangyari an rendaku ning parati na daing malinaw na rason. Sa kadakol na pagkakataon, an sarong magkaparehas na nakasurat na pangaran pupwedeng magkaigwa o mayo nin rendaku, depende sa tawo. Halimbawa, an 中田 pwedeng basahon sa kadakol na paagi, kabali an parehas na Nakata asin Nakada.
Sa pirang mga kaso, nangyayari man an pagboboses kan naiinot na katanog, arog sana kan sazanami (細波, ripple), na sasa-nami kaidto. Bihira sana ini asin bakong regular, arog pa man kaito.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.