From Wikipedia, the free encyclopedia
An Mi Ultimo Adios (Bikol: Huri Kong Paaram) tinokdâ na rawitdawit ni Jose Rizal kan banggi kaidto bago mag-abot an Desyembre 30, 1896. Ini an nagtaong kusogboot sa mga Pilipino na magtumang asin maglaban na sayod sa mga kagsakop na mga Kastila. Iyo ini an saro sa mga sinurat niyang ultimo bago siya pinagpabadil duman sa Bagumbayan, ngonyan Liwasang Rizal na. Igwa man daa saro pa na tinago niya sa saiyang sapatos alagad nin huli ta an mga teksto kaini malibogon asin haros dai mariraw, hanggan ngonyan garo baga sarong talinhaga pa kun ano baga idto.
Maski ngani an mga hiro ni Rizal sa matoninong mansanang reporma, nameligro siyang maray ta an mga kapadian na Kastila habong maghira asin dakul sainda nalogmok na sa mga bisyo asin korapsyon. Nakanamit nin poder na labis asin mayong ibang tuyo na sa buhay bako si misyon nindang sinumpaan sa atubang nin Diyos kundi mapagantad ninda an saindang yaman asin kapangyarihan.
Para sainda si Rizal sarong naghohoma na peligro sa masiram na estado nin pagbuhaybuhay ninda. Kaya dawa anong paghurot kan mga repormista na mabakle an sitwasyon sa Pilipinas, orog logod na nangingisog an mga opisyales na Kastila katuwang an mga pading korupto. Mala ta nagabot sa punto na inaresto siya, pigbista kun pano sana, asin senentensyahan nin kagadanan.
Sa tahaw nin mga pangyayaring iyan masabotan kun ano an namate ni Rizal kan umagahon na siya babadilon na sa Bagumbayan. Sa Fort Santiago, kun saen siya napipiot,asin sa edad sanang 35, sinurat niya an imortal na rawitdawit na Mi Ultimo Adios. An rawitdawit nagpapahayag sa mamundong tingog an makuring pagkamoot niya sa sadiring banwa. Sinurat niya an rawitdawit sa pag-ultan kan alas dose asin alas singkong umagahon. Sarabi pinakasalan niya si Josephine Bracken kan umagahon na idto. Saka sarabi pa siya nag-retract sa atubangan kan padi na iyo an kuminasal sainda.
Hanggan kan nagtalikod na nakaaging siglo, iyo pa ini an posisyon kan Simbahan Katolika: na si Rizal nagsumpa giraray komo sarong tunay na Katoliko Pero aram-aram igdi sa Pilipinas kadto na iyo ini an kaputikan kan Simbahan. Sabi ngani kayan ni parmaseutikong Freidrich Stahl, anas sana pagsagin-sagin kan Simbahan. Sabi ni Rizal sa rawitdawit niya, "maduman (ngaya) ko sa lugar na an Pagtubod dai nakakagadan...."
An rawitdawit niyang ini tinokdâ niya mayong petsa, mayong titulo, mayong pirma niya. Ini tinago niya sa sarong kusinilya. Asin an mga katood niya pinalakop ini sa mga Katipunero asin nakaluyap pa sa luwas kan Pilipinas. Si Mariano Ponce, saiyang amigo asin saro man na repormista, nagpalakop kan rawitdawit sa Hongkong kan taon 1897 na pigtitulohan niya Mi Ultimo Pensamiento alagad pangaran na ini dai nakagamot sa mga tawo. Si Fr. Mariano Dacanay pinublikar an kopya kaini sa La Independencia kan Sep. 25, 1898 na may titulong Ultimo Adios.
Kaya an rawitdawit ni Rizal na mayong petsa, mayong pirma asin mayong titulo, nabantog sa kinaban sa pangaran na Ultimo Adios o Mi Ultimo Adios.
Kan an Pilipinas napasakamot na sa Estados Unidos bunga kan Guerra Espanya-Amerika, an paghiling sa Pilipinas sarong barbarikong nasyon na dai kaya magsadiring gobyerno. Kan an Jones Law pigtutukar sa Kongreso kan Amerika, ley na mataong kakayahan sa Pilipino na magpadalagan kan sadiri niyang gobyerno, si Rep. Henry Cooper ipigdiskurso an Mi Ultimo Adiossa atubangan kan Kongreso. Pakadangog kan mga representante sinda nalodok asin nakumbinsi na may kakayahan man pala an mga Pilipino asin tolos inaprobahan an layi.
May 35 nang dakitaramon sa Ingles kan Mi Ultimo Adios asin an pinakapopular iyo idtong ki Charles Derbyshire (1911) na nakakurit sa bronse. Nakakurit man sa bronse diyan sa Liwasang Rizal iyo an dakitaramon sa Ingles ni Nick Joaquin (1944). Ini, laen pa kyan, napalis naman sa 46 na lenggwaheng Pilipino. Kan 1927, pinalis ni Luis G. Dato sa Ingles an Mi Ultimo Adios tituladong "Mi Ultimo Pensamiento."[1]
Seguro iyo na ini an pamama-aram na rawitdawit na napalis sa dakulon nang tataramon. Laen kan si 38 na palis sa Ingles, 39 pang ibang lenggwahe ini nakasurat: Bahasa Indones, Bengali, Bulgaro, Birmano, Intsik, Danes, Olandes, Fijian, Pranses, Aleman, Griyego, Hawaiian, Hebreo, Hindi, Hungaro, Igbo (Nigeria), Italiano, Hapon, Habanesa, Koreano, Latin, Maori, Norwego, Portuges, Rumano, Ruso, Sanskrito, Sinhales, Sri Lanka, Somali, Tahitian, Tailandes, Tongan, Turkeo, Urdu, Pakistan), Vietnamese, Wolof, Senegal, asin Yoruba(Nigeria). An Checo iyo an ultimo pa sanang nagpalis kaini.[2]
Sabi ni Maria Lilia Realubit, na nagsurat nin mahiwas asin hararom dapit sa literaturang Bikol, labing duwang polo katawo na an nagpalis kan Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal sa tataramon na Bikol. Si Mariano Nicomedes (Camaligan, Camarines Sur), si Zacarias V. Santuyo (Tandok, Cam.Sur), Cresenciano de Guzman (Bacacay, Albay), Luis Dato (Baao, Camarines Sur), Lorenzo " Siling Layas" Rosales, (Ciudad nin Naga), Rodolfo Dato (Baao, Camarines Sur), Hen. Simeon Ola (Guinobatan, Albay), Jose Figueroa (Sorsogon), Manuel Salazar (Bombon, Camarines Sur), asin si Armenta Sabas kan Magarao, Camarines Sur; sinda an magkapirang Bikolano na nagtokda kan saindang sadiring bersyon sa Bikol.
An Huring Paaram na nakakurit sa bronse duman sa Liwasang Rizal iyo an bersyon sa Bikol ni Luis Dato dawa ngani totoo nakapangaran ki Juan Triviño, ta ini may sadiring istorya man kun napano.
An Binikol kan Huring Paaram na nasunod sa ibaba iyo an bersyon ni Mariano Nicomedes(1873-1934), sarong bantogan na dramatista, parazarzuela asin pararawitdawit kan panahon niya. Kan taon 1903 siya nanombrahan Deputy Treasurer kan Ambos Camarines. Si Nicomedes peryodista man. Siya an nagpublikar- katuwang si Emeterio Abella asin Joaquin Teodorico- kan peryodikong An Parabareta (1903-1908), kun saen siya an editor pa ngani.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.