From Wikipedia, the free encyclopedia
An hustisya sa klima sarong konsepto na nagtatao nin atensyon sa makatanusan na pagkabaranga, patas na paghiras, asin pantay-pantay na pagwaras kan mga pakinabang asin gabat kan pagbago nin klima asin mga paninimbagan tanganing atubangon an pagbago nin klima. An "hustisya," "pagkamatanusan" asin "pagkapantay-pantay" bako man biyong magkapareho, alagad an mga ini yaon sa parehong pamilya nin magkakatakod na mga termino asin parating sanglian na ginagamit sa mga negosasyon asin politika.[1] An nailapat na etika, riserts, asin aktibismo gamit an mga terminong ini minadulok sa antropohenikong pagbago nin klima bilang sarong etikal, legal asin politikal na isyu, imbes na sarong purong pankapalibutan o pisikal na esensya. Ginigibo ini paagi sa pagsaysay kan mga kawsa asin epekto kan pagbago nin klima sa mga konsepto nin hustisya, partikularmente an hustisyang pankapalibutan asin hustisya sosyal. Sinisiyasat kan hustisya sa klima an mga konsepto na arog baga kan pagkapantay-pantay, karapatan pantawo, karapatan nin mga kolektiba, asin an makasaysayan na mga paninimbagan para sa pagbago nin klima.[2] Pwedeng kaiba sa mga aksyon sa hustisya sa klima an nagdadakulang pankinaban na lawas nin legal na aksyon dapit sa pagbago nin klima. Kan 2017, sarong report kan United Nations Environment Programme an ipighayag an 894 nagpapadagos an legal na mga aksyon sa bilog na kinaban.[3] Dai kaipuhan na sabihon, an hustisya sa klima sarong pundamental na aspekto kan SDG 13 sa irarom kan UN Agenda 2030.
An paggamit asin popularidad kan lenggwahe nin hustisya biglang nag-urog sa nakaagi pa sanang mga taon, alagad an hustisya sa klima nasasabutan sa dakol na paagi, asin an manlain-lain na kahulugan kun beses pigdedebatehan. Sa pinakasimple, an mga ideya nin hustisya sa klima puwedeng igrupo sa mga linya nin prosedyural na hustisya, na nagduduon nin pagigin makatanusan, silag asin inklusibong pagdedesisyon, asin distributibong hustisya, na nagduduon kun siisay an dapat manimbagan sa mga danyos kapwa kan pagbago nin klima asin mga aksyon na ginibo tanganing atubangon ini.[4] An Working Group II kan IPCC pigdugang na ngunyan bilang ikatulong klase nin mga prinsipyo nin hustisya sa klima "an pagmidbid na nangangahulugan pundamental na paggalang asin pusog na interaksyon asin patas na konsiderasyon sa manlain-lain na mga kultura asin perspektiba".[5] Bilang alternatiba, an pagmidbid asin paggalang pwedeng sabuton bilang an pundamental na basehan para sa distributibo asin prosedyural na hustisya.
An sarong panginot na dahilan kan nag-uurog na popularidad asin konsiderasyon sa hustisya kan klima iyo an pagdakol kan mga grassroot na paghiro – arog kan Fridays for Future, Ende Gelände o Extinction Rebellion. An sarong espesyal na pokus iyo an papel kan Most Affected People and Areas (MAPA),[6] i.e., mga grupo na disproporsyunadong bulnerable sa o apektado kan pagbago nin klima, arog baga kan kababaihan, minorya sa rasa, hoben, mga may edad asin mga dukhang mga komunidad.[7] An mga haloy nang marhinalisadong mga komunidad, arog baga kan mga katutubong komunidad na hababa an income asin mga kuloradong komunidad parating napapaatubang sa pinakamaraot na mga epekto kan pagbago nin klima: bilang epekto, si mga dai gayong responsable sa pagbago nin klima an nagdudusa kan pinakamakuring mga karibay kaini.[8][9][10] Pwede pa man sindang magin daing sukat huli sa mga simbag sa pagbago nin klima na pwedeng magprodusir o magpalala kan dai pagkapantay-pantay, na inapod na 'tripleng inhustisya' kan pagbago nin klima.[4][11][12]
An nagkapirang dulok sa hustisya sa klima nagpapalakop nin transpormatibong hustisya kun sain an mga parasuportar nagkokonsentrar sa kun panong an pagbago nin klima nagpapabanaag nin manlain-lain na estruktural na inhustisya sa sosyedad, arog baga kan pagpwera sa mga marhinalisadong grupo gikan sa climate resilient na hanapbuhay, asin na an aksuon na iyan sa klima dapat na malinaw na tawan nin atensyon an mga dai balanseng estrukturang ini nin kapangyarihan. Para sa mga parasuportar na ini, sa pinakahababa, ipinauurog an pagsigurado na an mga simbag sa pagbago nin klima dai inuutro o pinapakusog an nag-eeksistir nang mga inhustisya, na igwa pareho nin dimensyon nin distributibong hustisya asin prosedyural na hustisya. An iba pang konsepto kinakahon an hustisya sa klima sa pangangaipo na limitaran an pagbago nin klima, arog kan mga target sa Paris Agreement na 1.5 °C, huli kun dai, an mga danyos kan pagbago nin klima sa natural na ekosistema magigin grabe na uulangan kaini an posibilidad nin hustisya para sa dakol na kapag-arakian asin populasyon.[13] Dugang pa, an iba nangangatanusan na an dai pag-urulay sa sosyal na mga implikasyon kan mitigation transitions sa pagbago nin klima pwedeng magresulta sa hararom na ekonomiko asin sosyal na tensyon asin maaabala asin mga kinakaipong pagbabago[14] alagad an mga paagi na maina sa mga emisyon in greenhouse gas sa sarong mangatanusan na sosyal na paagi – na inaapod na sarong 'just transition'[15][16] – posible, angay, mas uyon sa kontemporanyong karapatan pantawo, mas patas, mas etikal siring man tibaad mas epektibo.[17][18][19]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
