Ҡояш системаһы
Ҡояш һәм уның тирәләй әйләнеп йөрөгән бөтә тәбиғи йыһан есемдәрен берлештергән планеталар системаһы / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ҡояш системаһы — үҙәгендә Ҡояш, һәм уның тирәләй әйләнеп йөрөгән бөтә тәбиғи йыһан есемдәрен берлештергән планеталар системаһы. Ул яҡынса 4,57 млрд йыл элек газ-саң болотон гравитация көсө менән ҡыҫыу юлы формалашҡан.
Ҡояш системаһы | |
Масса | 1,0014 M☉ |
---|---|
Имеет границей | Облако Оорта[d] һәм гелиопауза[d] |
Родительское тело | Стрелец A*[d] |
Диаметр | 79 астрономическая единица[1] һәм 0,00124861704 световой год[1] |
Ҡояш системаһы Викимилектә |
Был система есемдәре массаһының ҙур өлөшө Ҡояшҡа тура килә; ҡалған өлөшө йәйенке эклиптик яңы дискыла ҡулса орбиталары буйлап хәрәкәт иткән сағыштырмаса яңғыҙ һигеҙ планетаға тура килә. Системаның дөйөм массаһы — 1,0014 M<sub id="mw0g">☉</sub>.
Ҡояшҡа яҡын һәм ер төркөмөнә ҡараған эске планеталар — Меркурий, Венера, Ер[2] һәм Марс — нигеҙҙә, силикаттан һәм металдан тора. Дүрт тышҡы планета (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун) ер төркөмөндәге планеталарҙан ауырыраҡ. Уларҙы газ гиганттары тип атайҙар. Ҡояш системаһында иң ҙур планеталар — Юпитер менән Сатурн — башлыса водород һәм гелийҙан тора; бәләкәйерәк газ гиганттары — Уран менән Нептундың составында, водород һәм гелийҙан тыш, атмосфераларында метан һәм һөрөм газы бар[3]. Бындай планеталар айырым «боҙ гиганттары» класына бүленә[4]. Һигеҙ планетаның алтыһының һәм дүрт кәрлә планетаның тәбиғи юлдаштары бар. Юпитер, Сатурн, Уран һәм Нептун саң һәм башҡа киҫәксәләрҙән торған ҡулсалар менән уратып алынған.
Ҡояш системаһында бәләкәй есемдәр менән тулған ике өлкә бар. Марс менән Юпитер араһында составы буйынса ер төркөмө планеталарына оҡшаған астероидтар билбауы урынлашҡан, сөнки ул да силикаттан һәм металдан тора. Астероидтар билбауының иң эре объекттары — кәрлә планета Церера һәм Паллада, Веста һәм Гигей астероидтары. Нептун орбитаһы артында туңған һыу, аммиак һәм метандан торған транснептун объекттары урынлашҡан, уларҙың иң ҙурҙары — Плутон, Седна, Хаумеа, Макемаке, Квавар, Орк һәм Эрида. Ҡояш системаһында кесе есемдәрҙең планета квазиюлдашы, трояндар, ер тирәләй әйләнгән астероид, кентавр, дамоклоидтар, шулай уҡ система буйлап күсеп йөрөгәнк кометалар, метеороиддар һәм йыһан саңы кеүек башҡа төрҙәре бар.
Ҡояшлы ел (Ҡояштан сыҡҡан плазма ағымы) йондоҙ-ара мөхиттә тарҡау дискының ситенә тиклем барып еткән гелиосфера тип аталған ҡыуыҡты барлыҡҡа килтерә. Гипотетик Оорта болото гелиосферанан яҡынса мең тапҡыр алыҫыраҡ араға һуҙылырға мөмкин.
Ҡояш системаһы Ҡош Юлы галактикаһы составына инә.