Эпос

Эпос — әҙәбиәттә иң ныҡ таралған һәм универсаль төр. Уның ике төрлө мәғәнәһе бар:

1. Һүрәтләү рәүешендәге объективлыҡҡа нигеҙләнгән жанрҙарҙаң барыһы бергә әҙәбиәттең эпос төрөнә ҡарай.
2. Боронғо дәүерҙең ҡатмарлы ижтимағи күренештәрен сағылдырған шиғри жанр.

Эпос — тарихи жанр

Ул социаль синыфтар барлыҡҡа килгәнгә тиклем. йәғни ырыуҙар осоронда тыуа. Күп эпостарҙа ырыуҙарҙың үҙ аллы халыҡҡа берләшеү идеялары сағыла. Һәм шул сәбәптән эпостарҙың күпселегендә дөйөм халыҡ мәнфәғәте өсөн көрәшеүсе героик шәхестәр үҙәктә тора.

Эпос — берҙәм жанр

Әммә төрлө халыҡтарҙа уның үҙенсәлекле яҡтары булмай ҡалмай. Шуға күрә уның исеме лә төрлө илдә төрлөсә аталған. Урыҫтарҙа былина, украиндарҙа — дума, Исландияла, Норвегияла — сага, бүрәттәрҙә — улигер, сахаларҙа — олонхо, карел һәм финдарҙыҡы — руно, ҡаҙаҡ, үзбәк һәм уйғырҙарҙа — дастан булып йөрөй.

Башҡорт халыҡ эпостары

• Урал-батыр
• Аҡбуҙат
• Бабсаҡ менән Күсәк
• Ҡуңыр буға (эпос)
• Заятүләк менән Һыуһылыу
• Күсәк бей (эпос)
• Ай һәм Зөһрә
• Оло һәм Кесе Инйәр
• Иҙеүкәй менән Мораҙым
• Аҡһаҡ ҡола (эпос)
• Аҡһаҡ ҡола (ҡобайыр)
• Ҡара юрға (эпос)
• Алпамыша (эпос)
• Тарғын менән Ҡужаҡ
• Ек Мәргән
• Мәргән һәм Маян
• Бабсаҡ бей менән Ҡарағөлөмбәт бей
• Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу
• Алдар менән Зөһрә
• Йософ менән Зөләйха
• Таһир менән Зөһрә
• Һуңғы йыр
• Байрамбикә менән Татлыбай
• Ҡарас менән Аҡса
• Ҡараһаҡал
• Батырша
• Юлай менән Салауат һәм башҡалар.

Башҡорт халыҡ эпостары донъя кимәлендә

• 2015 йыл башында Башҡорт дәүләт университеты уҡытыусылары төрөк ғалимдары менән берлектә «Башҡорт халҡының эпостар йыйынтығын» баҫтырып сығарҙы. Был эш төрөк әҙәбиәтенең 100 томлыҡ антологияһын сығарыу проектына нигеҙләнеп башҡарылды һәм 1932 йылда Төрөк Республикаһының беренсе президенты Мостафа Кәмал Ататөрк тарафынан булдырылған Төрөк лингвистика йәмғиәте тарихында тәүге ваҡиға булды. Хеҙмәт дүрт томдан тора, уның беренсеһендә мифологик эпостар, икенсеһендә — социаль-көнкүреш, өсөнсөһөндә — тарихи, дүртенсе томында героик эпостар урын алған. Улар араһында башҡорт халҡының «Урал батыр», «Аҡбуҙат», «Аҡһаҡ ҡола (эпос)», «Ҡара юрға (эпос)» әҫәрҙәре бар. Текстар башҡорт һәм төрөк телдәрендә бирелгән.

Боронғо эпостар

• «Илиада»
• «Одиссея»

Классик эпостар

• «Ролланд», Франция
• «Нибелунгтар тураһында йыр», Германия
• «Сид тураһында поэма», Испания.
• «Калевала», Финляндия
• «Игорь полкы тураһында һүҙ», Рәсәй(урыҫ)
• «Махабхарата», «Рамаяна», Һиндостан
• Олонхо, яҡут(саха) эпосы
• Василий Буслаев (рус фольклоры)
• Соловей-разбойник (рус фольлоры)
• Дунай Иванович (рус фольклоры)
• Настасья Королевична (рус фольклоры)
• Настасья Микулишна (рус фольклоры)
• Василиса Микулишна (рус фольклоры)
• Горыня, Дубыня һәм Усыня (рус фольклоры)

Сығанаҡтар

Ким Әхмәтйәнов. Әҙәбиәт теорияһы. Башҡорт халыҡ ижады.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Улып

Һылтанмалар

• БДУ уҡытыусылары һәм төрөк ғалимдары "Башҡорт халҡының эпостар йыйынтығы"н нәшер итте