Субраманьян Чандрасекар
Һиндостан-Америка астрофизигы From Wikipedia, the free encyclopedia
Һиндостан-Америка астрофизигы From Wikipedia, the free encyclopedia
Субраманьян Чандрасекар (там. சுப்பிரமணியன் சந்திரசேகர், һинд सुब्रह्मण्यन् चंद्रशेखर, ингл. Subrahmanyan Chandrasekhar; (1983).(19 октябрь 1910, Лахор, Британия Һиндостаны, хәҙер Пакистан 21 август 1995, Чикаго, АҠШ) Америка астрофизигы һәм һинд сығышлы физик-теоретик, физика буйынса Нобель премияһы лауреаты (1983).
Лондон король йәмғиәте (1944), АҠШ Милли фәндәр академияһы (1955), шулай уҡ бер нисә фән һәм ғилми йәмғиәттәр академияһы, шул иҫәптән Һиндостан Фәндәр академияһы ағзаһы.
Чандрасекар, милләте буйынса тамил, Лахорҙа тыуа, унда уның атаһы Британия Һиндостанының төньяҡ-көнбайышындағы тимер юлдар аудиторы ярҙамсыһы булып эшләй. Һигеҙ йәшенән Мадраста йәшәй. Атаһы яғынан билдәле физик, 1930 йылда физика буйынса Нобель премияһы лауреаты Чандрасекар Венкат Рамандың туғаны.
Тәүҙә 12 йәшкә тиклем өйҙә уҡый, ә һуңынан 1922 йылда 1925 йылда Трипликанда (Мадрас) өлкәндәр мәктәбенә йөрөй. 1930 йылда Мадрас университетының Президент колледжын тамамлай, физика бакалавры дәрәжәһен ала. Шунда уҡ, Арнольд Зоммерфельд лекцияһы һәм немец ғалимы менән шәхси аралашыу менән илһамланып, үҙенең тәүге ғилми эшен тәҡдим итә.[4] Зоммерфельдтан тыш, Һиндостанда Вернер Гейзенберг менән аралаша, Мегнад Сахи ярҙамын ала һәм Ральф Фаулер менән хат алыша. Һиндостандың бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәшә, Джавахарлал Неруға табына һәм уның митингыларына йөрөй (шуның өсөн уға штраф һалына).
Һиндостан Хөкүмәте стипендияһын алыу арҡаһында Кембридж университетының Тринити-колледжында уҡыуын дауам итә, унда уның ғилми етәксеһе Ральф Фаулер була. Ул шулай уҡ Эдуард Артур Милна менән шөғөлләнә. 1931 йылдың йәйен Геттингенда Макс Борн институтында үткәрә. Поль Дирак кәңәше буйынса Чандрасекар Копенгагенда Төньяҡ теоретик физика институтында бер йыл уҡый. Унда ул Нильс Бор менән осраша. 1935 йылдың аҙағында Лондонда Король астрономия йәмғиәте ултырышында Чандрасекар йондоҙҙарҙың, бергә уҡмашып, аҡ карлләләргә әйләнеү мөмкинлеге тураһында үҙенең идеяларын һәм иҫәптәрен күрһәтә. Артур Эддингтон уның был сығышынан мыҫҡыллап көлә.
1933—1937 йылдарҙа Кембридж университетында эшләй, 1937 йылдан Йерк обсерваторияһында эшләй һәм АҠШ-тың Чикаго университетында уҡыта (1942 йылдан профессор вазифаһында). Икенсе донъя һуғышы йылдарында Манхэттен проекты сиктәрендә үткәрелгән эштәрҙә ҡатнаша.
1952—1971 йылдарҙа «Астрофизика журналы» редакцияһын етәкләй. 1983 йылда физика буйынса Нобель премияһы менән бүләкләнә.
Төп хеҙмәттәре гидродинамикаға, йондоҙҙҙар, йондоҙҙар атмосфералары эволюцияһы һәм йондоҙҙарҙың эске төҙөлөшө теорияһына, йондоҙҙар динамикаһына, ҡара упҡындар теорияһына, стохастик процестарға арналған.
1931 — 1932 йылдарҙа аҡ кәрләләрҙең төҙөлөшөнә арналған тәүге мәҡәләләрен баҫтырып сығара. Механик тигеҙлек шарттарын анализлау нигеҙендә аҡ кәрләктәрҙең сикке массаһы булыуын иҫбатлай («Чандрасекар сиге»)[5]. Ауырлыҡтары Чандрасекар сиген үткән йондоҙҙар, аҡ кәрлә стадияһын үтеп, ҡыҫылауҙарын дауам итә һәм, нейтрон йондоҙҙар барлыҡҡа килеп, газ бөркәнсектәрен сисеп ташлай. Аҙағыраҡ массив йондоҙҙарҙың тулы эволюцияһын һәм эске ҡоролошон төҙөй. 1942 йылда Мария Шёнберг менән бергә йондоҙҙарҙың изотермик йәҙрәһе сиген билдәләй, был сикте үтһә, термоядро реакциялары йондоҙ йәҙрәһенән тышта сфера ҡатламында бара («Шёнберг — Чандрасекар сиге»). Был күҙаллауҙар ҡыҙыл гиганттар төҙөлөшө моделдәренең нигеҙенә ята. Чандрасекарҙың ҡара упҡындар һәм ҡырҙарҙың квант теорияһы өлкәһендәге күренекле һөҙөмтәһе булып Дирак тигеҙләмәһендә үҙгәреүсәндәрҙең бүленеүе тора, ул электрондарҙы һәм фермиондарҙы, ғөмүмән, ҡара упҡында әйләнгән арауыҡта-Керр ваҡытында тасуирлай[6].
Йондоҙ атмосфераһында нурланышты күсереү процестарын анализлай, был процестарҙы тасуирлау өсөн ҡулланылған тигеҙләмәләрҙе сисеү өсөн бер нисә ысул тәҡдим итә. Классик механика нигеҙендә йондоҙ динамикаһы теорияһын булдыра. Ҡара упҡындарҙың ярһыуҙары теорияһының математик аппаратын эшләй һәм уны объекттарҙың тотороҡлоғон тикшереү өсөн ҡуллана.
Гидродинамика өлкәһендә конвекция процестарын, шул иҫәптән магнит ҡыры булғанда ла ҡарай. Гидродинамика мәсьәләләрен сисеүҙең вириаль ысулын тәҡдим итә һәм уны әйләнеүсе гравитациялаусы шыйыҡсаның тигеҙлеген һәм тотороҡлоғон анализлау өсөн ҡуллана.
Чандрасекар хөрмәтенә орбиталь «Чандра» обсерваторияһы аталған.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
