мәктәп етәксеһе From Wikipedia, the free encyclopedia
Директор (күплектә директорҙар[4]) — мәктәп администрацияһының етәксе позицияһы, урта звено[5]идарасыһы. Төрлө уҡыу йорттарында был роль уҡытыуҙы, кадрҙар мәсьәләһен хәл итеүҙе, хужалыҡ өлөшөн ойоштороу (мәҫәлән, аҙыҡ-түлек менән тәьмин итеү), дисциплинаны һаҡлау һәм башҡа бурыстарҙы күҙ уңында тота[6][7]. Ул йыш ҡына уҡыусылар, уларҙың ата-әсәләре, профсоюздар һәм мәктәптәр менән идара итеүсе ойошмалар араһында аралашсы булып сығыш яһай[5][8].
Күп кенә мәктәп директорҙары башта педагогиканы ғаилә һәм үҙ мәктәбе йоғонтоһо аҫтында эшмәкәрлек өлкәһе итеп һайлай[9]. Директор һөнәре карьераның аныҡ юлын күҙ уңында тотмай[10]. Директорҙар булып уҡытыусылар, ҡайтанан әҙерлек үткән һәм күтәрелгән (был һөнәргә иң киң таралған юл), мәктәп психологтары (School psychology) һәм белем биреүҙә эшләмәгән кешеләр, уҡытыу аша китәләр. Директор булырға теләмәгән, әммә етәкселектең күтәреү тәҡдимен ҡабул иткән уҡытыусылар араһынан ҡуйыылған директорҙар ҙур[11]. Дөйөм алғанда, мәғариф өлкәһендә йыш ҡына квалификациялы директорҙар етешмәй, был айырыуса ҙур ҡалаларҙан алыҫ урынлашҡан мәктәптәрҙә күҙәтелә[12].
Директорға формаль талаптар үҙ эсенә сертификацияны ала[12]. Директорҙың эше даими үҙгәреп торған бурыстар ағымын аңлата, уларҙың ҡайһы берҙәре ашығыс ҡатнашыуҙы талап итә, был иһә йыш ҡына хеҙмәт сәғәтенән тыш эшләүҙе талап итә[13][14]. Был, ғәҙәттә, башланғыс мәктәп директорҙарына ҡағылмай, ә өлкән кластар мәктәптәре директорҙарына хас[15].
Тарихи мәктәптәргә идара итеү «ир-егеттәр» һөнәре булараҡ ҡаралған, шуның арҡаһында күп кенә илдәрҙә мәктәп директорҙары араһында ҡатын-ҡыҙҙар пропорциональ түгел (донъяла педагогика хеҙмәтендә ҡатын-ҡыҙҙар күп булыуға ҡарамаҫтан), ә уларҙың педагогик тәжрибәһе уртаса алғанда күберәк[16]. Мәҫәлән, Көньяҡ Кореяла уҡытыусылар араһында ҡатындар 70 %-ҡа яҡын булһа ла, директорҙар араһында улар бары 12 % ҡына[17]. Рәсәйҙә хәл башҡаса: 2018 йылға ҡатын-ҡыҙ директорҙар 69 % булған, ә уҡытыусылар араһында ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө тағы ла юғарыраҡ — 85 %)[18]. Тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, директор ҡатын-ҡыҙ ир-егеттәр менән сағыштырғанда уҡыусыларҙың академик өлгәшенә һәм уҡытыусы эшенең һөҙөмтәлелегенә күберәк иғтибар бүлә[19].
Директорҙың эш вазифаһы тәү сиратта урындағы ҡануниәткә бәйле. Мәҫәлән, Пакистанда директорҙың уҡытыусыларҙы эшкә алыу һәм уларҙы вазифала күтәреү мөмкинлеге юҡ һәм мәктәп бюджетын бүлеүҙе лә контролдә тотмай, әммә уның уҡытыу планы (куррикулум) һәм кластан тыш эште контролдә тотоу мөмкинлеге бар[20]. Әгәр мәктәп уҡыу программаһын һайлай алһа, директор уны булдырыуға йәлеп ителә, уҡыусыларҙың тәү сираттағы белем биреү ихтыяждарын билдәләй, шулай уҡ һайланған дисциплиналарҙы мөмкин тиклем һөҙөмтәле уҡытырға мөмкинлек биргән индивидуаль уҡыу пландарын һәм материалдарын һайлай [21]. Шул уҡ ваҡытта уҡытыуҙың төрлө баҫҡыстары өсөн программаларҙа ҙур төшөп ҡалған урындар йәки ҡабатлауҙар булдырмауҙы күҙәтеңе талап ителә[22].
Директор — мәктәптә беренсе кеше һәм ул уның ҡиммәтен кәүҙәләндерә, шуға күрә был роль психологик мөхит хаҡында хәстәрлек күреүҙе күҙ уңында тота[14]. Был, мәҫәлән, ҡотлау сараларын ойоштороуҙы, уҡытыусыларға һәм уҡыусыларға маҡтау грамоталарын биреүҙе һәм уҡыу үҙидараһын ойоштороуҙы, шулай уҡ уҡыусылар үҙидараһын ойоштороуҙы. шулай уҡ кәрәкмәгән күренештәрҙе баҫтырыуҙы ла үҙ эсенә алырға мөмкин: директор педагогтарға дисциплинар яза биреүҙе, уҡыусыларға иҫкәрмәләр сығарыуҙы һәм уларҙы уҡыу процесынан азат итеүҙе, шулай уҡ конфликттарҙы сисеүҙе хәл итә ала[23]. Шулай уҡ директорҙың эшмәкәрлеге йәмәғәтселек менән бәйләнеште: уҡытыу процесы үҙ балаларын мәктәпкә биргән ғаиләләрҙең ынтылыштарын сағылдырырға тейеш, бының өсөн директорҙар йәмәғәт тормошона сумырға, уҡыусыларҙың ҡаҙаныштарын: күргәҙмәләр, концерттар, ярыштар аша күрһәтергә тейеш[21].
Мәктәптәр менән директорҙар советы идара иткән илдәрҙә мәктәп директорының роле көндәлек мәсьәләләрҙе хәл итеүҙе һәм лидерлыҡ аспекттарын ғына үҙ эсенә ала, ә стратегия булдырыу менән төрлө һөнәр эйәләренән торған совет шөғөлләнә; ҡайһы бер советтар ата-әсәләр комитеты ағзаларын үҙ эсенә ала[24]. Был модель Бөйөк Британияла бик популяр[25].
.jpg)
.jpg)
Йәмәғәтселектең мәғарифҡа бағлаған өмөттәре ваҡыт үтеү менән үҙгәрә, һәм директорҙарға мәктәптәрҙе ошо үҙгәрештәргә яраҡлаштырырға тура килә. 1980—2010 йылдарҙа Бөйөк Британияла, АҠШ-та һәм Японияла мәғарифты демократлаштырыуға йүнәлтелгән реформалар уҙғарылды: тәүге ике илдә улар директорҙар автономияһын арттыра, ә һуңғы үҙгәрештәр корпоративтар файҙаһына традицион лидерлыҡ формаларынан ситкә китә[26]. 2000 йылдарҙа формалаша башлаған яңы лидерлыҡ теорияһы икенсе миҫал булып тора ала: ул мәктәптең төп бурысы — ныҡлы берләшмә төҙөү, уҡыусыларҙа яуаплылыҡты культивациялау һәм уҡыуҙы төшөнөү оҫталығы[27][28]. Был теорияға ярашлы, мәктәп иерархия системаһын үҙгәртеп ҡороу уҡыусыларҙы «аңы формалашмаған» һәм «өлгөрөп етмәгән» шәхестәр булараҡ ҡабул итергә күнеккән мәғариф хеҙмәткәрҙәре өсөн сиктән тыш ауыр булыуы мөмкин[29][30][31]. Шул уҡ ваҡытта уҡытыусылар һәм директор уҡыусылар мәғариф хеҙмәткәрҙәренең лайыҡлы партнёрҙары булып тора тип иҫәплә8ё, белем биреү процесы уңышлыраҡ тормошҡа ашырыла[32].
Директор эшмәкәрлеген баһалау ул һайлаған идара итеү стилен баһалауҙы ла күҙ уңында тота. XX быуатта мәғариф өлкәһендә алып барылған лидерлыҡ стилен тикшереү ғалимдарҙы, мәғариф өлкәһенең иң һөҙөмтәле лидерҙарының идара итеү стилдәрен файҙаланып, айырым бурыстарға яҡынлаштылар, тигән һығымтаға килтерҙе[33][34]. Урта мәктәптең Америка Милли директорҙар ассоциацияһының (National Association of Secondary School Principals) тикшереүҙәре күрһәтеүенсә, директорҙың типик бурыстарын башҡарғанда уларҙың тәжрибәһенә таянғандар, ләкин уларға яңы бурыстар менән эшләргә тура килгән осраҡта, һөнәри әҙәбиәт менән кәңәшләшеп тормайса, интуицияларына таянып эш иткәндәр[35].
Тик директорҙарҙан торған профессиональ ойошмалар (мәҫәлән, Францияла профсоюз — Syndicat national des personnels de direction de l'Éducation nationale), шулай уҡ, уҡыу йорттарының директорҙарынан тыш, уның уҡыу-уҡытыу эштәре буйынса урынбаҫарҙары, канцлерҙар, ректорҙар һәм башҡа администраторҙар ҙа (Америка мәктәп администраторҙары ассоциацияһы — American Association of School Administrators) инә алған берекмәләр ҙә эшләй[15].
Мәктәп директорының эше мәғариф менән идара итеү буйынса профессиональ әҙәбиәт, атап әйткәндә, «Мәктәп директоры», «Әзербайжан мәктәбе», Educational Evaluation and Policy Analysis, Educational Administration Quarterly, NASSP Bulletin һәм башҡа журналдар менән танышыуҙы талап итә[36].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
