Маурьялар империяһы
From Wikipedia, the free encyclopedia
Маурьялар империяһы — боронғо Һиндостандағы киң дәүләт, тимер быуат осоронда (беҙҙең эраға тиклем 322—187-се йылдар), Чандрагупта Маурья нигеҙ һала, баш ҡалаһы Паталипутра (хәҙерге Патна) була[2]. Империя Һинд ярымутаруындағы ҙур сәйәси берләшмә була, Ашока идара иткән иң ҡеүәтле осоронда 5 миллиондан ашыу квадрат километр майҙанды биләй[3].
Маурьялар империяһы | |
Нигеҙләү датаһы | б. э. т. 322 |
---|---|
Нигеҙләүсе | Чандрагупта Маурья[1] |
Рәсми тел | пракрит[d] |
Донъя ҡитғаһы | Азия |
Административ үҙәк | Паталипутра[d] һәм Патна[d] |
Идара итеү формаһы | Абсолют монархия |
Хөкүмәт башлығы | Чандрагупта Маурья, Биндусара[d], Ашока, Дашаратха[d], Сампрати[d], Salisuka[d], Devavarman[d], Satadhanvan[d] һәм Брихадратха[d] |
Халыҡ һаны | 40 000 000 кеше |
Алмаштырылған | Шунга[d] |
Алыштырған | Империя Нанда[d] һәм Махаджанапады[d] |
Ҡулланылған тел | Санскрит һәм Магадхи[d] |
Ғәмәлдән сыҡҡан дата | б. э. т. 185 |
Майҙан | 5 000 000 км² |
Рәсми дине | Индуизм, Буддизм һәм Джайнизм |
Маурьялар империяһы Викимилектә |
Беҙҙең эраға тиклем яҡынса 322 йылда Маурья Чандрагупта Чанакья (шулай уҡ Каутильи булараҡ билдәле) ярҙамында армия йыя[4] һәм Нанда империяһын ҡолата. Чандрагупта тиҙ арала власын көнбайыш һәм үҙәк Һиндостан аша көнбайышҡа киңәйтә, Бөйөк Искәндәр ҡалдырған сатраптарҙы яулап ала һәм беҙҙең эреға тиклем 317-се йылда Һиндостандың төньяҡ-көнбайыш өлөшөн тотор баҫып ала[5]. Чандрагупта Маурья һуңынан Селевк I (Селевкиҙар империяһына нигеҙ һалыусы) еңә, шулай итеп Инд йылғаһынан көнбайышҡа табан территорияны ала[6].
Империя Гималай тауҙарының тәбиғи сиге буйлап урынлаша, көнсығыштан — Ассамға, көнбайыштан — Белуджистанға (Паҡстандың көньяҡ-көнбайышы һәм Ирандың көньяҡ-көнсығышы), Гиндукушҡа (көнсығыш Афғанстан) тиклем һуҙыла[7]. Чандрагупта һәм Биндусара идара иткән ваҡытта дәүләт Ашока яулағанға тиклем[8] Һиндостандың көньяҡ райондарына ла[9] Калинганан (хәҙерге Одиша) тыш, тарала. Ашока идара иткәндән һуң 50 йыл үткәс, дәүләт территорияһының һиҙелерлек өлөшөн юғалта һәм тарҡала. Был власҡа Магадхала Шунга династияһының килеүенә бәйле.
Чандрагуптаның Маурья һәм уның вариҫтары осоронда берҙәм һәм һөҙөмтәле финанстар, хакимиәт һәм именлек системаһы булдырылыу һөҙөмтәһендә эске һәм тышҡы сауҙа, ауыл хужалығы, иҡтисади эшмәкәрлек үҫешә һәм тотош Көньяҡ Азияға тарала. Маурья династияһы Азияла боронғо һәм һинд субконтинентын Урта Азия менән тоташтырған бөйөк магистраль юл төҙөй[10]. Калинга һуғышынан һуң Ашока осоронда Империя ярты быуат тиерлек үҙәкләштерелгән идаралыҡта була. Маурья Чандрагупта джайнизм ҡабул иткәндән һуң, Көньяҡ Азияла социаль-дини реформаларҙы көсәйтә, шул уҡ ваҡытта Ашиканың буддизмды ҡабул итеүе был динде Шри-Ланкала, Төньяҡ-Көнбайыш Һиндостанда, Үҙәк Азияла, Көньяҡ-Көнсығыш Азияла, Европа, Мысырҙа һәм эллинистик Европала киңәйтеү мөмкинлеге бирә[11].