Марганец

Ма́рганец — химик элементтарҙың периодик системаһында етенсе төркөмдөң өҫтәмә төркөмсә, дүртенсе периодындағы 25-се химик элемент. Mn (лат. Manganum) символы менән билдәләнә. Ер ҡабығында, алюминдан ҡалышып, иң таралған элемент. Марганецтын ябай матдәһе (CAS-номеры: 7439-96-5) — аҡ көмөш төҫлө, ҡаты, мурт металл.

25 Хром ← Марганец → Тимер Mn ↓ Tc Элементтарҙың периодик системаһы 25Mn
Ябай матдәнең тышҡы күренеше
аҡ көмөш төҫлө, ҡаты, ыуалыусан металл
Атом үҙенсәлектәре
Исеме, символы, номеры	Марганец / Manganum (Mn), 25
Атом массаһы (моляр массаһы)	54,938045(5)[1] а. м. б. (г/моль)
Электрон конфигурация	[Ar] 3d5 4s2
Атом радиусы	135 пм
Химик үҙенсәлектәре
Ковалент радиус	117 пм
Ион радиусы	(+7e) 46 (+2e) 80 пм
Электроотиҫкәрелек	1,55 (Полинг шкалаһы)
Электрод потенциалы	-1,180 В
Окисланыу дәрәжәһе	7, 6, 5, 4, 3, 2, 0, +1
Ионлашыу энергияһы (первый электрон)	716,8 (7,43) кДж/моль (эВ)
Ябай матдәнең термодинамик үҙенсәлектәре
Тығыҙлыҡ (н. ш.)	7,21 г/см³
Иреү температураһы	1 517 K
Ҡайнау температураһы	2 235 K
Иреү йылылығы	13,4 кДж/моль
Парға әйләнеү йылылығы	221 кДж/моль
Моляр йылы һыйышлығы	26,3[2] Дж/(K·моль)
Моляр күләм	7,39 см³/моль
Ябай матдәнең кристалл рәшәткәһе
Рәшәткә структураһы	кубическая
Рәшәткә параметры	8,890 Å
Дебай температураһы	400 K
Башҡа характеристикалар
Йылы үткәреүсәнлек	(300 K) 6,87[3] Вт/(м·К)

25	Марганец
Mn 54,938
3d54s2

Ер ҡабығында таралыуы

Марганец ер ҡабығында таралыуы буйынса элементттар араһында 14-се урында тора. Тимерҙән һуң ер ҡабығында булған икенсе ауыр металл (ер ҡабығының 0,03 % атомдары).

Рәсәйҙә дефицит сеймал. Ятҡылыҡтар: «Усинское» (Кемерово өлкәһе), «Полуночное» (Свердловск өлкәһе), «Порожинское» (Красноярск крайы), «Южно-Хинганское» (Еврей автномиялы өлкәһе),, «Рогачёво-Тайнинская» площадь һәм «Северо-Тайнинское» поле (Архангельск өлкәһе).

Марганец минералдары

• пиролюзит MnO₂•xH₂O, иң таралған минерал(составында 63,2 % марганец);
• манганит (бурая марганцевая руда) MnO(OH) (составында 62,5 % марганец);
• браунит 3Mn₂O₃•MnSiO₃ (69,5 % марганца);
• гаусманит (Mn^IIMn₂^III)O₄;
• родохрозит (марганцевый шпат, малиновый шпат) MnCO₃ (47,8 % марганца);
• псиломелан mMnO • MnO₂ • nH₂O (45-60 % марганца);
• пурпурит Mn³⁺[PO₄], (36,65 % марганца).

Алыу

• Алюминотермия ысул менән, восстанавливая оксид Mn₂O₃, образующийся при прокаливании пиролюзита:

${\displaystyle {\mathsf {4MnO_{2}\rightarrow 2Mn_{2}O_{3}+O_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Mn_{2}O_{3}+2Al\rightarrow 2Mn+Al_{2}O_{3}}}}$

• электролиз.

Иҫкәрмәләр

1. Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report) (инг.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — DOI:10.1351/PAC-REP-13-03-02
2. Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.). Химическая энциклопедия: в 5 т. — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 647. — 671 с. — 100 000 экз. В.В. Еремин и др. Химия. 10 класс. Профильный уровень. — Москва: Дрофа, 2008. — С. 166. — 463 с. — 7000 экз. — ISBN 978-5-358-01584-5.
3. В.Е. Зиновьев. Теплофизические свойства металлов при высоких температурах. — 1989. — 384 с.

Һылтанмалар

• Марганец на Webelements
• Марганец в Популярной библиотеке химических элементов
• Марганец в месторождениях 2009 йыл 26 ноябрь архивланған.