Карате
From Wikipedia, the free encyclopedia
Карате яҙылышы теркәлгән[1] (шулай уҡ ошондай яҙылыш таралған каратэ[2], дөрөҫ русса өйтелеше[3];яп. 空手道, А [ka'ɽate]; карате-до: «буш ҡул юлы») — япон хәрби сәнғәте. 2020 йылда — олимпия спорт төрө,[4], һәм 2024 йылда каратэ Олимпия уйындары программаһында күрһәтелмәйәсәк[5]. Башланғыс стадияһында каратэ үҙ-үҙеңде яҡлау өсөн генә тәғәйенләнгән ҡул һуғышы системаһы була. Бөгөн карате тамэсвари күрһәтеүсе сығыштары арҡаһында ҙур билдәлелек яулай. Әйтәйек, бик тәжрибәле оҫталар боҙ киҫәген йоҙроҡ менән бүлә, 15 сантиметр ҡалынлыҡтағы ҡарағай ағас рәшәткәһен һуғыу, ҡыйыҡлы плиткалар өйөмдәрен терһәге йәки башы менән һындыра ала[6] (әммә һынған әйберҙәр тик физик көсөн генә күрһәтә һәм оҫталыҡ күрһәткесе булып тормай). Японияның башҡа хәрби сәнғәттәренән айырмалы рәүештә (jiu-jitsu, дзюдо), көрәште үҙ эсенә ала, төрлө һелтәүҙәрҙе башҡарыу, тотоп тороу һәм шокхолдинг алымдарын, каратела алышта ҡатнашыусылар араһында тура бәйләнеш дәрәжәһе минималь, ә көндәшен ҡыйратыу өсөн ҡул һәм аяҡ менән тупланған көслө һуғыуҙар ҡулланыла[6][7]. Спорт ярыштары каратеның ике программаһы буйынса үткәрелә: кумит (ирекле спарринг) һәм ката (формальлаштырылған хәрәкәттәр эҙмә-эҙлелеге, уйҙырма көндәш менән дуэль принциптарына бәйле)[8].
Карате | |
япон. 空手 | |
Булдырыусы | Сакугава Канга[d], Сокон Мацумура[d], Анко Итосу[d], Сэисё Аракаки[d] һәм Канрё Хигаонна[d] |
---|---|
Ил | Рюкю[d] |
Карате Викимилектә |
Вазифаһы — һуғышҡанда дошманыңдың, ярыштарҙа көндәшеңдең һөжүмдәренән һаҡланыу, кәрәк булған осраҡта, дөрөҫ итеп яуап ҡайтара алыу. Фәлсәфәүи яҡтан, карате үҙ тәнеңә үҙең хужа булырға, уның менән идара итергә өйрәтә.
Советтар Союзына каратеның нисәнсе йылдарҙа үтеп кергәнен теүәл генә әйтеп булмай. Берәүҙәр, алтмышынсы-етмешенсе йылдарҙа, ти. Әммә, 1930 йылдарҙа уҡ НКВД карате менән таныш булған, тиеүселәр ҙә бар. Халыҡ карате тураһында беренсе тапҡыр кинофильмдарҙан ҡарап белә башланы («Не бойся, я с тобой»). 1980 йылдарҙа каратены өйрәтеү һәм файҙаланыу закон тарафынан тыйылған була.
Каратела шәкерттәрҙең һәм остаздарҙың разряды (ун кью) бар. Уларҙың һәр береһе билдәле бер төҫ менән билдәләнә. Японияла элек бындай бүленеш булмаған, аҡ пояс ҡына ҡулланылған. Шунан һуң остаз шәкертенә билдәле бер ваҡыттан һуң ҡара пояс биргән. Ләкин Европа халҡының менталитеты башҡа. Уларға үҙҙәренең нимәгә ирешкәндәрен белеп торорға кәрәк. Шуға күрә төҫлө поястар системаһы Европа кешеләре өсөн керетелә. Хәҙер инде был Японияның үҙендә дә ҡулланыла. Һәр бер дәрәжәнең үҙенең талаптары бар, һин быға әҙерлегеңде күрһәтергә тейеш. Ҡара поясҡа имтихан тапшырыу 7-8 сәғәткә һуҙыла, ҡайһы берҙә хатта бер нисә көн буйына тапшыралар. Ниндәй разрядка икәнлегенә ҡарап, оҫталығыңды ла күрһәтергә тейешһең. Ҡара поясҡа тапшырғанда 20-30 кешегә ҡаршы торалар. Каратеның ҡағиҙәләре күп, ауыр йәрәхәттәрҙән һаҡларға ярҙам итә. Башҡа ҡул менән һуғырға ярамай. Арҡаға һуғыу тыйыла.