Дубний

Дубний (лат. Dubnium, Db) — Менделеевтың периодик таблицаһының 7-се осор, 5-се төркөм элементы. Тәртип номеры - 105.

Дубний
Кем хөрмәтенә аталған	Дубна
Асыусы йәки уйлап табыусы	Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институты һәм Национальная лаборатория имени Лоуренса в Беркли[d]
Асыу датаһы	18 февраль 1970
Элемент символы	Db[1]
Атом һаны	105
Электронная конфигурация	[Rn] 5f¹⁴ 6d³ 7s²
Дубний Викимилектә

105	Дубний
Db (268)
5f146d37s2

СССР-ҙа һәм Рәсәйҙә 1997 йылға тиклем — 105-й Менделеевтың элементтар таблицаһында 105-се элемент нильсборий(Ns) исеме менән билдәле булған.

Символы

Дубний элементының символы - Db (Дубний тип уҡыла).

Тарихы

105-се элемент беренсе тапҡыр Дубна ҡалаһында 1970 йылда Г.Н.Флёров төркөмө тарафынан ²⁴³</nowiki>Am ядроларын ²²</nowiki>Ne^[2] иондары менән бомбаға тотоу юлы менән алынған.

Берклиҙа (АҠШ) ²⁴⁹</nowiki>Cf+¹⁵Н→²⁶⁰Db+4n^[3] реакциялары шулай уҡ үҙ аллы үткәрелеп, асыш яһалған булған. ИЮПАК-тың эшсе төркөмө 1993 йылда, 105 -се элементты асыу хөрмәте Дубна менән Беркли төркөмдәре араһында бүленергә тейеш, тигән һығымтаға килгән^[4].

Исеменең килеп сығышы

Совет тикшеренеүселәре яңы элементты Нильс Бор хөрмәтенә нильсборий (Ns) тип атарға тәҡдим иткән ^[5], американдар — урандың үҙлегенән бүленеүен (рус. спонтанное деление) асҡан авторҙарҙың береһе Отто Һан хөрмәтенә һаний (Ha)^[3]., ИЮПАК комиссияһы 1994 йылда Жолио-Кюри хөрмәтенә жолиотий (Jl) тигән исем тәҡдим иткән булған ^[6]; быға тиклем элемент рәсми рәүештә грекса һандар исеменән — уннилпентиум (Unp) тип аталған, йәғни ябай 105 һаны. Төрлө йылдарҙа баҫтырып сығарылған таблицаларҙа элементтың Ns, На, Jl символдарын күрергә була. ИЮПАК-тың 1997 йылдағы йомғаҡлаусы ҡарарына ярашлы, Дубна ҡалаһындағы Рәсәй буйынсаБерләштерелгән ядро тикшеренеүҙәре институты хөрмәтенә был элемент дубний исемен алған^[7].

Билдәле изотоптары

Изотоп	Масса	Ярым тарҡалыу осоро[8]	Тарҡалыу тибы
255Db	255	${\displaystyle 1{,}6\,_{-0,4}^{+0,6}}$ с	α-тарҡалыу в 251Lr (80 %); үҙлегенән бүленеү
256Db	256	${\displaystyle 1{,}6\,_{-0,3}^{+0,5}}$ с	α-тарҡалыу в 252Lr (64 %); β-тарҡалыу в 256Rf (36 %); үҙлегенән бүленеү (0,02 %)
257Db	257	${\displaystyle 1{,}50\,_{-0,15}^{+0,19}}$ с	α-тарҡалыу в 253Lr
258Db	258	4,0 ± 1,0 с	α-тарҡалыу в 254Lr (67 %); β-тарҡалыу в 258Rf
259Db	259	0,51 ± 0,16 с	α-тарҡалыу в 255Lr
260Db	260	1,52 ± 0,13 с	α-тарҡалыу в 256Lr
261Db	261	1,8 ± 0,4 с	α-тарҡалыу в 257Lr
262Db	262	35 ± 5 с	α-тарҡалыу в 258Lr (67 %); үҙлегенән бүленеү
263Db	263	${\displaystyle 27\,_{-07}^{+10}}$ с	үҙлегенән бүленеү (55 %); α-тарҡалыу в 259Lr (41 %); β-тарҡалыу в 263Rf (3 %)
267Db	267	${\displaystyle 73\,_{-033}^{+350}}$ мин.	үҙлегенән бүленеү
268Db	268	${\displaystyle 32\,_{-07}^{+11}}$ ч.	үҙлегенән бүленеү

Иҫкәрмәләр

1. Wieser M. E., Coplen T. B., Wieser M. Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report) (ингл.) // Pure and Applied Chemistry — IUPAC, 2010. — Vol. 83, Iss. 2. — P. 359–396. — ISSN 0033-4545; 1365-3075; 0074-3925 — doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14
2. G. N. Flerov et al. On the synthesis of element 105 // Nuclear Physics A. — 1970. — Т. 160. — № 1. — С. 181-192.
3. Albert Ghiorso et al. New Element Hahnium, Atomic Number 105 // Physical Review Letters. — 1970. — Т. 24. — № 26. — С. 1498 - 1503.
4. R. C. Barber et al. Discovery of the transfermium elements // Pure and Applied Chemistry. — 1993. — Т. 65. — № 8. — С. 1757-1814.
5. См., например, G. N. Flerov and G. M. Ter-Akopian Synthesis and study of atomic nuclei with Z > 100 // Progress in Particle and Nuclear Physics. — 1987. — Т. 19. — С. 197-239.
6. Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1994) // Pure and Applied Chemistry. — 1994. — Т. 66. — № 12. — С. 2419-2421.
7. Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997) // Pure and Applied Chemistry. — 1997. — Т. 69. — № 12. — С. 2471-2473.
8. Nudat 2.3