Шафран

Шафран (рус. Шафраново) — Башҡортостандың Әлшәй районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 2362 кеше^[2]. Почта индексы — 452100, ОКАТО коды — 80202870001.

Ауыл
Шафран рус. Шафраново
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әлшәй районы
Ауыл биләмәһе	Шафран ауыл Советы (Әлшәй районы)
Координаталар	53°58′55″ с. ш. 54°46′30″ в. д.HGЯO
Нигеҙләнгән	1888-1890
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1896
Халҡы	↘2362[1] кеше (2010)
Милли состав	урыҫтар, башҡорттар, татарҙар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452100
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 202 870 001
ОКТМО коды	80 602 470 101
ГКГН номеры	0522788
Шафран

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	2362	1086	1276	46,0	54,0

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

Шафран станцияһы. 1885 һәм 1890 йылдар тирәһе.

Ауыл Ҡорһаҡ йылғаһының уң ярында (Дим йылғаһының һул ҡушылдығы) урынлашҡан. Ҡасаба аша Мәскәү — Силәбе тимер юл линияһы үтә.

• Район үҙәгенә тиклем (Раевка): 18 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Шафран): 0 км

Тарихы

Шафран курорты. 1939 й.

Шафран ауыл Советы үҙәге, тимер юл станцияһы. Район үҙәгенән көньяҡ‑көнбайышҡа табан 18 саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан. Ауылға 1888—1890 йылдарҙа Бәләбәй өйәҙендә Һамар‑Златоуст^[3] тимер юлын төҙөүгә бәйле Шафран станцияһы ҡасабаһы дворян Шафрановтар фамилияһы менән нигеҙ һалына. Һуңынан станцияға яҡын урында О. В. Шафранова тарафынан ҡымыҙ дауаханаһы асыла. 1895 йылда сиркәү төҙөлә. 1896 йылда 5 йортта 45 кеше йәшәгән. 1906 йылда Шафран утарында мәктәп теркәлгән, ҡымыҙ менән дауалау йорто эшләгән. 1920 йылда Шафран станцияһында 200 кеше йәшәгән, Шафран курорты һәм Шафран ҡасабалары булған. 1931 йылдан улар хәҙерге исемдәге ҡала тибындағы ҡасаба булараҡ бергә иҫәпкә алынған. 2005 йылдан башлап 1490 сағҡрым тимер юл будкаһы, 3‑сө Шифахана, Мәндән разъезы ҡасабалары менән берләшкәндән һуң хәҙерге статусын ала.

Халҡы: 1906 йылда — 13 кеше; 1920 йылда — 259 кеше; 1939 йылда — 2137 кеше; 1959 йылда — 3669 кеше; 1989 йылда — 2774 кеше; 2002 йылда — 2620 кеше; 2010 йылда — 2362 кеше. Татарҙар, башҡорттар, урыҫтар йәшәй (2002). Урта мәктәп, мәктәп‑интернат, балалар баҡсаһы, амбулато­рия, мәҙәниәт йорто, китапхана, мәсет, сиркәү бар^[4].

Архитектура ҡомартҡыһы

Николай Чудотворец ғибәҙәтханаһы (башҡа исемдәре: Изге Никольский ҡорамы, Изге Николай Угодник сиркәүе, Николай сиркәүе) 1895 йылда төҙөлгән. Францияның иң боронғо һәм данлыҡлы ырыуҙарының береһенең вәкиле Альбер де Гасс Шафранға эләгә, өйләнә һәм бында бер нисә йыл йәшәй. 1917 йылдың Октябрь революцияһынан һуң Рәсәйҙе ташлап китергә мәжбүр була. Совет осоронда сиркәү емерелә. Альбер де Гас Ирэндың ҡыҙы йыш ҡына ата-әсәһе менән йәшәгән урындарын, айырыуса Шафрандағы сиркәүҙе иҫенә төшөргән, уны тергеҙеүгә ярҙам итәсәк ҡустыһына васыят әйтеп ҡалдырған. 2000 йылдар аҙағында, Францияның Башҡортостан Республикаһындағы илселеге аша Ирен де Юрштың туғанынан (ҡыҙ фамилияһы Ирина де Гасс-Переяславльцев) католик университеты профессоры Монсьер Андре Саразин де Гасстан хат килә, унда ул ғибәҙәтхана яҙмышы менән ҡыҙыҡһына һәм уны тергеҙеүгә үҙ өлөшөн индерергә тәҡдим итә. Үлемесле сирле Андре Саразин де Гасс сиркәүҙе тергеҙеү өсөн мең евро ғына иғәнә итә алған. Аксаков фонды кәрәкле аҡса өҫтәп, француз ғаиләһе иҫтәлегенә ҡыңғырау ҡойорға ҡарар итә. 90 килограмлыҡ ҡыңғырауҙы Каменск-Уралдың билдәле оҫтаһы Николь Пятков ҡойған. Ҡыңғырауҙа былай тип яҙылған: «1910-1917 йылдарҙа Шафранда йәшәгән һәм Рәсәйҙе яратҡан Альбер де Гасс ғаиләһе иҫтәлегенә. Андре Саразен де Гасс бүләге. 2005 йыл. Франция». Ике йыл дауамында ҡыңғырау Өфөлә С.Т.Аксаковтың йорт-музейында була, 2011 йылдың декабрендә уны изгеләндерәләр һәм ҡыңғырауға күтәрәләр^[5].

Урамдары

Исемдәре:^[6]

1-се шифахана бүлексәһе территорияһы (рус. 1-е отделение санатория (территория))

1490 километр (рус. 1490 (километр))

3-сө шифахана бүлексәһе территорияһы (рус. 3-е отделение санатория (территория))

Гагарин тыҡрығы (рус. Гагарина (переулок))

Юл урамы (рус. Дорожная (улица))

Тимер юл урамы (рус. Железнодорожная (улица))

Карла Маркс урамы (рус. Карла Маркса (улица))

Киров урамы (рус. Кирова (улица))

Колхоз тыҡрығы (рус. Колхозный (переулок))

Комсомол тыҡрығы (рус. Комсомольский (переулок))

Королёв урамы (рус. Королёва (улица)

Космонавтар урамы (рус. Космонавтов (улица))

Крупская урамы (рус. Крупская (улица))

Курорт урамы (рус. Курортная (улица))

Ленин урамы (рус. Ленина ( улица ))

Урман урамы (рус. Лесной ( переулок )

Линейная урамы (рус. Линейная (улица))

Мәжит Ғафури урамы (рус. Мажита Гафури (улица))

Тыныслыҡ урамы (рус. Мира (улица))

Йәштәр урамы (рус. Молодежная (улица))

Октябрь урамы (рус. Октябрьская (улица))

Папанин урамы (рус. Папанина (улица))

Еңеү урамы (рус. Победы (улица))

Подстанция урамы (рус. Подстанционная (улица))

Ялан урамы (рус. Полевая (улица))

Шишмә тыҡрығы (рус. Родниковый (переулок))

Салауат Юлаев урамы (рус. Салавата Юлаева (улица))

Иреклек урамы (рус. Свободы (улица))

Семашко урамы (рус. Семашко (улица))

Совет урамы (рус. Советская (улица))

Ҡарағай урамы ((рус. Сосновая (улица))

Тукай урамы (рус. Тукаева (улица))

Учхоз территорияһы (рус. Учхоза (территория))

Чапаев урамы (рус. Чапаева (улица))

Мәктәп урамы (рус. Школьная (улица))

Элеватор тыҡрығы (рус. Элеваторный (переулок))

Билдәле шәхестәре

• Асҡаров Салауат Әхмәт улы (11.04.1946—9.12.2019), опера йырсыһы, педагог. 1987 йылдан Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы, 1988 йылдан Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институты уҡытыусыһы. Башҡорт АССР-ының (1984) һәм Рәсәй Федерацияһының (2011) халыҡ артисы, Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1992).
• Линник Виктор Николаевич (2.07.1942), педагог-методист, Өфө сәнғәт училищеһының 1987—2001 йылдарҙағы директоры, Рәсәй Федерацияһының (1993) һәм Башҡорт АССР-ының (1978) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре^[7].
• Шәймәрҙәнов Наил Әхмәт улы (2 декабрь 1958 йыл) — йырсы һәм композитор. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (2019).
• Жданов Николай Васильевич (1860—1917 йылдан һуң) — земство эшмәкәре, Рәсәй империяһы III Дәүләт Думаһының ағзаһы. Шафран станцияһы эргәһендә ҡымыҙ шифаханаһы тотҡан.
• Осинцев Михаил Александрович (22 октябрь 1907 йыл — 3 июнь 1968 йыл) — СССР тимер юлсыһы, Октябрьский тимер юлы начальнигы. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1959).

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. хәҙер Куйбышев
4. Башҡорт энциклопедияһы. Шафран ауылы
5. «Бельские просторы» Михаил Чванов «Блаженны страждующие»
6. «Налог Белешмәһе» статистикаһында Шафран ауылы
7. Линник Виктор Николаевич — Башҡорт энциклопедияһы 2016 йыл 21 апрель архивланған. (Тикшерелеү көнө: 30 июнь 2017)

Һылтанмалар

• Шафран // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• «Бельские просторы» Михаил Чванов «Блаженны страждующие»
• Шафраново (Башкортостан) // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• «Налог Белешмәһе» статистикаһында Шафран ауылы<