Васюган

Васюган (хант. *waś-jŏχan «тар йылға»^[1]; вост.-ханты. Элле-еган^[2], южноселькупск. Ямал Варӷ^[3], кетск. Вассес) — Рәсәйҙәге йылға, Томск өлкәһенең Каргасок районы буйлап аға, Көнбайыш Себер тигеҙлегенең көньяғында урынлашҡан, Обь йылғаһының һул ҡушылдығы. Йылға оҙонлоғо —1082 км, тамағынан 886 км алыҫлыҡта суднолар, бассейны майҙаны — 61 800 км². Йылға тигеҙ характерҙа, Васюган бассейны ныҡ һаҙланған. Донъяла ҙур һаҙлыҡтар тупланмаһы һәм үҙләштерелгән нефть һәм газ ятҡылыҡтары менән билдәле. Уртаса йыллыҡ аҡма: 327,64 м³/с^[4]

Васюган
Һыу башы	Васюганские болота[d]
Ҡайҙа ҡоя	Обь
Ҡушылдыҡ	Чижапка[d], Елизаровка, Нюролька[d], Берёзовка[d], Болотная (Васюган ҡушылдығы), Оло Петряк, Васасуля, Гарчак, Глухая (Васюган ҡушылдығы), Егол-Ях, Елей-Игай, Ершовка[d], Ягом-Ях, Зимняя (Васюган ҡушылдығы), Зырян-Пех, Ин-Пех, Кагальтура, Калганак, Катыльга[d], Качарма, Кедровка[d], Кедровка (Васюган ҡушылдығы), Кельват, Кокси-Пех, Кочебиловка, Коровья (Васюган ҡушылдығы), Кортанты, Кузыр, Кулетка (йылға), Кын (Васюган ҡушылдығы), Лиственка[d], Лозунга, Лонтын-Ях, Люлл, Кесе Кулетка, Мангушная, Мартыновка (йылға), Махня, Налимная (Васюган ҡушылдығы), Налимья (Васюган ҡушылдығы), Наушка, Окунёвка[d], Оленевка (Васюган ҡушылдығы), Осиновая (Васюган ҡушылдығы), Пассал, Половинка (Васюган ҡушылдығы), Прудовая, Пыхтыне-Игай, Пеноровка, Перная (Васюган ҡушылдығы), Сильга (Васюган ҡушылдығы), Соболья, Старица[d], Таёжная (Васюган ҡушылдығы), Тунгуска[d], Храмая, Чебачья (Васюган ҡушылдығы), Чебиткер, Черемшанка[d], Чертала, Ягыл-Ях, Мостная, Варен-Еган (йылға) һәм Кесе Петряк (Васюган ҡушылдығы)
Һыу йыйыу бассейны	бассейн Оби[d]
Һыу сығымы	327,64 м³/с
Бассейн майҙаны	61 800 км²
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Томск өлкәһе
Оҙонлоҡ	1082 km
Бассейн категорияһы	Категория:Бассейн Васюгана[d]
Васюган Викимилектә

Обь-Иртыш һыу айырғысы һаҙлыҡтарында, Васюган һаҙлыҡтарында башлана. Үрге ағымында Васюган тәпәш һаҙлы ярҙар араһында аға, һыубаҫар туғайҙарҙа күлдәр һәм иҫке үҙәндәр күп. Уртаса алғанда, йылға ярҙары бейеклеге арта, урыны менән 50 метрға тиклем етә.Түбәнге ағымында йылға күп һыулыға әйләнә, уның киңлеге 600 метрға тиклем арта, ә был участкалағы һыубаҫар туғай киңәйә, күп кенә һайлыҡтар, ҡылымыҡтар, күлдәр һәм шаршылар бар^[5].

Торама пункттар (тамағынан алып): Яңы Васюган, Айпол, Яңы Тәвриз, Урта Васюған, Иҫке Берёзовка, Усть-Чижапка, Наунаҡ, Оло Грива, Иҫке Югино, Яңы Югино, Бондарка ауылдары.

Васюган бассейнында нефть һәм газ ятҡылыҡтары урынлашҡан.

Обь бассейны

Васюган тундраһы картаһы (1882 йыл)

Төп ҡушылдыҡтары

(Тамағынан км; йылғаларҙың оҙонлоғо 50 км күрһәтелгән)

• 18 км: Лозунга (оҙонлоғо 52 км)
• 43 км: Кочебиловка
• 43 км: Пассал ҡылымығы
• 48 км: Наушка (оҙонлоғо 71 км)
• 65 км: Сильга (оҙонлоғо 67 км)
• 67 км: Чебиткер
• 73 км: Кинжар ҡылымығы
  • 7 км: Малая Кулетка
  • 11 км: Кулетка
• 112 км: Пасил (оҙонлоғо 76 км)
• 114 км: Чижапка (оҙонлоғо 511 км)
• 146 км: Качарма
• 156 км: Зимняя
• 174 км: Нюролька (оҙонлоғо 399 км)
• 182 км: Кагальтура
• 194 км: Тунгуска
• 209 км: Чебачья
• 214 км: исемһеҙ
• 230 км: Окуневка
• 237 км: Борисовская ҡылымығы
• 246 км: Ёхомъях (оҙонлоғо 94 км)
• 249 км: Люля (Люльский Чвор)
• 267 км: Васасуля
• 271 км: Варингъёган (оҙонлоғо 89 км)
• 285 км: исемһеҙ
• 295 км: Кедровка (оҙонлоғо13 км)
• 307 км: Мартыновка (оҙонлоғо 90 км)
• 317 км: Таёжная
• 324 км: Инкпёх
• 331 км: Пёноровка (оҙонлоғо 118 км)
• 342 км: Кедровка (оҙонлоғо132 км)
• 362 км: Половинка аҡмаһы (Хламная ҡылымығы)
• 386 км: Калганак
• 398 км: Ершовка
• 402 км: Махня (оҙонлоғо 211 км)
• 422 км: Прудовая
• 437 км: Черемшанка (длина 64 км)
• 452 км: Катыльга (оҙонлоғо 120 км)
• 464 км: Зырян-Пех
• 477 км: Половинка
• 492 км: Осиновая
• 504 км: Налимная
• 505 км: Лонтынъях (оҙонлоғо 135 км)
• 517 км: Кельват (оҙонлоғо 199 км)
• Анканцига
• Ай-Пёх
• 533 км: Мостная
• 538 км: Коксипёх
• 566 км: Оленёвка (длина 68 км)
• 579 км: Окунёвка
• 607 км: Еголъях (оҙонлоғо 184 км)
• 636 км: Ягылъях (оҙонлоғо 368 км)
• 652 км: Чертала (оҙонлоғо311 км)
• 661 км: Ершовка
• 722 км: Хромая
• 732 км: Болотная
• 736 км: Глухая
• 744 км: Кузыр
• 767 км: Пёрная
• 782 км: Налимья
• 799 км: Соболья
• 800 км: Мангушная
• 826 км: Кын (длина 71 км)
• 853 км: Берёзовка
• 864 км: Гарчак
• 875 км: Петряк (оҙонлоғо 56 км)
• 890 км: Старица
• 891 км: Елизаровка
• 896 км: Коровья
• 910 км: Лиственка
• 939 км: Большой Петряк (оҙонлоғо 81 км)
• 957 км: Ванькина Речка
• 982 км: Исемһеҙ
• 994 км: Кортанты
• 1013 км: Пыхтынеигай
• Ярунигай
• Юлтоигай

Һыу реестры мәғлүмәттәре

Рәсәй Дәүләт һыу реестры мәғлүмәттәре буйынса, Үрге Обь бассейны округына, йылғаның һыу хужалығы участкаһы — Васюган, Йылға бассейны — (Үрге) Обь йылғаһы Иртыш ҡойғанға тиклем^[6].

Иҫкәрмәләр

1. Аникин А. Е. Русский этимологический словарь. Вып. 6. С. 111.
2. Хантыйско-русский словарь (васюганский диалект) / Могутаев М.К.. — Томск: Издательство ТГПУ, 1996.
3. Селькупско-русский диалектный словарь / Быконя В.В., Кузнецова Н.Г., Максимова Н.П.. — Томск: Издательство ТГПУ, 2005. — ISBN 5-89428-209-8.
4. Vasyugan At Naunak(англ.).R-Arcticnet V4.0.Дата обращения: 16 марта 2015.
5. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 15. Алтай и Западная Сибирь. Вып. 2. Средняя Обь/ Под ред. В. В. Зееберг. — Л.: Гидрометеоиздат, 1967. С. 31. — 351 с.
6. «Васюган» — информация об объекте в Государственном водном реестре

Әҙәбиәт

• Евсеева Н. С. География Томской области (Природные условия и ресурсы). — Томск: Изд-во Томского ун-та, 2001. — 223 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7511-1930-X (ошибоч.)
• Географический энциклопедический словарь: Географические названия / Гл. ред А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев, А. Г. Воронов и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1983. — С. 82. — 538 с. — 100 000 экз.
• Васюган // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.