Бөрйән-Түңгәүер кантоны

Бөрйән-Түңгәүер кантоны (рус. Бурзян-Тангауровский кантон) — Башҡорт Автономиялы Республикаһы кантоны.

Бөрйән-Түңгәүер кантоны
Бөрйән-Түңгәүер кантоны
Ил	Башҡортостан автономияһы Башҡортостан АССР-ы
Үҙәге	Темәс ауылы
Ойошторолған	1917/1919
Майҙаны	15 906 км
Халҡы	103 418 кеше. (1920)
Берләштерә	Байназар-Ҡыпсаҡ, 1-се Бөрйән, 2-се Бөрйән, 3-сө Бөрйән, 5-се Бөрйән, Бөрйән-Таналыҡ, Воскресенка, Ҡананикольский, Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Преображенка, Свобода, 1-се Түңгәүер, 2-се Түңгәүер, Яңы Никольск улустары
Рәсми телдәр	башҡорт теле

Административ үҙәге — Темәс ауылы.

Тарихы

1917 йылдың декабрендә III Бөтә башҡорт ойоштороу ҡоролтайы «Башҡортостандың автономиялы идараһы тураһында» ҡарарҙы ҡабул итә, уға ярашлы Башҡортостан мөхтәриәте туғыҙ кантондан тора: Барын-Табын, Бөрйән-Түңгәүер, Ете ырыу, Иҫкен-Ҡатай, Ҡыпсаҡ, Ҡыуаҡан, Тамъян, Туҡ-Соран һәм Үҫәргән^[1][2]. 1919 йылдың башына ҡарата Башҡортостан мөхтәриәте 13 кантондан тора: Арғаяш, Бөрйән-Түңгәүер, Дыуан, Ете ырыу, Көҙәй, Ҡошсо, Ҡыпсаҡ, Табын, Тамъян-Ҡатай, Туҡ-Соран, Үҫәргән, Юрматы һәм Ялан^[3].

1919 йылдың 20 мартындағы «Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәте араһында Башҡорт совет автономияһы тураһында килешеү»гә ярашлы республика территорияһы 13 кантондан тора, уның араһында Бөрйән-Түңгәүер кантоны ла була.

Административ үҙәге — Темәс ауылы.

Һабын ҡайнатыу һәм күн заводтары, Түбә бегун фабрикаһы эшләй. 1-се һәм 2-се баҫҡыс 110 мәктәп, 4 дауахана (1922), 6 китапхана (1921) була.

1920 йылда кантон Бөрйән Түңгәүер ихтилалының үҙәге була.

1922 йылдың 5 октябрендә бөтөрөлә, уның территорияһы (Байназар-Ҡыпсаҡ, 1-се Бөрйән, 2-се Бөрйән, 3-сө Бөрйән, 5-се Бөрйән, Бөрйән-Таналыҡ, Воскресенка, Ҡананикольский, Ҡарағай-Ҡыпсаҡ, Преображенка, Свобода, 1-се Түңгәүер һәм 2-се Түңгәүер, Яңы Никольск улустары) Йылайыр кантоны составына инә.

Халҡы

Халҡы 1920 йылда — 103418 кеше.

1920 йылда Башҡортостандың кантондарға бүленеше

Географияһы

Майҙаны — 15906 км². Кантон Орск өйәҙенең 12 улусынан төҙөлә. Төньяҡта Тамъян-Ҡатай кантоны, көнсығышта Ырымбур губернаһы, көньяҡта Үҫәргән кантоны, көнбайышта Ҡыпсаҡ кантоны һәм Юрматы кантоны менән сиктәш була.

Кантон башҡармаһы (ревкомы) рәйестәре

• Булатов Мөхәмәтйән Ғәлиулла улы (1918)
• Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы (1919)
• Үтәбәев Мөхлис Суфиян улы (1920)

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Башҡортостан мөхтәриәте
• Башҡорт Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы